Χρόνιος πόνος

Σύμφωνα με την αρχαία Ελληνική μυθολογία, ο πόνος αναφέρεται ως γιος της Έριδας και εγγονός της Νύχτας, ο οποίος δόθηκε στους ανθρώπους μετά από την κλοπή της φωτιάς από τον Προμηθέα. Θεραπευτής θεών και θνητών ήταν ο Απόλλωνας, ο οποίος παρασκεύαζε και χρησιμοποιούσε παυσίπονα βότανα, μια τέχνη που δίδαξε στο γιο του Ασκληπιό.

Η αντίληψη του πόνου

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε γενικά το φαινόμενο του πόνου. Ο πόνος είναι απόλυτα υποκειμενική εμπειρία, καθώς γίνεται αντιληπτός από τον καθένα με διαφορετικό τρόπο. Το «νόημα» που το κάθε άτομο θα προσδώσει στο πόνο, καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο που τον αντιλαμβάνεται και αντιδρά σε αυτόν. Άρα, η συναισθηματική αντίληψη του πόνου είναι εξίσου σημαντική με την αισθητηριακή.

Ο οξύς πόνος, εν αντιθέσει με το χρόνιο, αποτελεί ένα συναγερμό του σώματος ότι κάτι δεν πάει καλά. Με τον οξύ πόνο μετά από έναν τραυματισμό ενός ιστού, ο οργανισμός προσπαθεί να μας εμποδίσει από το να τραυματίσουμε παραπέρα το σώμα μας. Ο τραυματισμός παράγει ένα σήμα, το οποίο μέσω του νευρικού μας συστήματος δίνει στον εγκέφαλο το σήμα της αίσθησης του πόνου.

Χρόνιος πόνος

Όταν ο πόνος δε σταματά παρά την επούλωση ή όταν απλοί ερεθισμοί λειτουργούν ως έναυσμα επαναβίωσης του αισθήματος του πόνου, τότε μιλάμε για χρόνιο πόνο. Ο εγκέφαλος εξακολουθεί να αισθάνεται ότι υπάρχει κάποια απειλή που πρέπει να αντιμετωπιστεί ενώ δεν υπάρχει ένας οξύς τραυματισμός. Αυτό ενεργοποιεί το αντανακλαστικό μάχης-φυγής (flight or fight response) και παράγεται αδρεναλίνη. Η παρατεταμένη παραγωγή αδρεναλίνης σε συνδυασμό με την επικείμενη ενεργοποίηση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος οδηγεί σε μια νευροχημική αποδιοργάνωση που έχει ως αποτέλεσμα την μετατροπή του φυσιολογικού πόνου σε χρόνιο.

Ο χρόνιος πόνος έχει διάρκεια περισσότερο από 12 εβδομάδες και είναι ανθεκτικός στην χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής (π.χ. αναλγητικά-παυσίπονα) ή άλλου είδους θεραπευτικής αντιμετώπισης (π.χ. χειρουργική επέμβαση).

Η κατάσταση που βιώνει ένας ασθενής ορίζεται ως χρόνιος πόνος όταν (Διεθνής Ένωση για τη Μελέτη του Πόνου [IASP], 1994):

• υπάρξει πραγματική ή επαπειλούμενη ζημιά των ιστών στο σώμα μας ή ερεθισμός τους.
• παρεμβαίνει στη ζωή του ατόμου και δε μειώνεται μετά από μια αναμενόμενη περίοδο επούλωσης της πληγής (πολλές εβδομάδες ή τουλάχιστον για 3 συνεχιζόμενους μήνες).
• ο πόνος σχετίζεται με μια προοδευτική ασθένεια (όπως οι αρθρίτιδες ή ο καρκίνος).

Ένα χρόνιο νόσημα εντείνει το αίσθημα του άγχους και προκαλεί διαταραχές στη διάθεση. Το άτομο αρχίζει να εκδηλώνει επίμονη ενασχόληση με τα σωματικά συμπτώματα και αυτό έχει ως αποτέλεσμα στην αύξηση της επώδυνης αίσθησης.

Συμπτώματα χρόνιου πόνου

Εστιάζοντας την προσοχή του στο σωματικό αίσθημα, το άτομο δυσκολεύεται να επιτελέσει άλλες δραστηριότητες, αναπτύσσει αρνητικές πεποιθήσεις και προσδοκίες σχετικά με τον πόνο και καταφεύγει σε μη-λειτουργικούς μηχανισμούς αντιμετώπισης. Αυτό σημαίνει ότι η συναισθηματική κατάσταση στην οποία βρίσκεται το άτομο την χρονική περίοδο που θα εκδηλωθεί ο πόνος μπορεί να καθορίσει την πορεία του νοσήματος.

Τα συμπτώματα του χρόνιου πόνου, μπορούν να αναχθούν σε παθολογικές ιατρικές πλευρές του νευρικού συστήματος, καθώς και σε ψυχολογικές αιτίες.

Στην αιτιολογία παίζουν ρόλο:

• Η μακροχρόνια ενεργοποίηση των υποδοχέων του πόνου.
• Η ευαισθητοποίηση, δηλαδή η διαδικασία η οποία οδηγεί σε χαμηλό κατώφλι πόνου των υποδοχέων του πόνου, μειωμένη καταστολή του πόνου ή ακόμη και σε δομική μεταβολή των μηχανισμών καταστολής πόνου του ΚΝΣ.

Κατηγορίες χρόνιου πόνου

Οι κατηγορίες χρόνιου πόνου που εμφανίζονται πιο συχνά στην κλινική πράξη είναι:

• Χρόνιος πόνος στην πλάτη και λοιποί μυοσκελετικοί πόνοι. Σε πάνω από το 85% των ατόμων με πόνο στη πλάτη δεν υπάρχει ιατρικά η δυνατότητα να εντοπιστεί η φυσική παθολογία. Μελέτες σε ασθενείς με χρόνιους πόνους στη πλάτη, έδειξαν ότι υπήρχαν ασθενείς που είχαν την ίδια παθολογία, δηλαδή φλεγμονή, ίνωση στους μύες ή δισκοκήλη αλλά κάποιοι εμφάνιζαν συμπτώματα πόνου και κάποιο άλλοι όχι.
• Πρωτογενείς κεφαλαλγίες. Στη περίπτωση των χρόνιων πονοκεφάλων, σπανίως υπάρχει κάποια βλάβη ενός ιστού που να μπορεί να δικαιολογήσει την εμπειρία του πόνου.
• Σύνδρομο ινομυαλγίας. Αποτελείται από ένα σύνολο συμπτωμάτων πόνου, με υπερευαισθησία σε συγκεκριμένα σημεία του σώματος (tender points). Επιπρόσθετα οι ασθενείς αναφέρουν ένα μεγάλο εύρος σωματικών και ψυχικών δυσκολιών.

Διαταραχή επίμονου ψυχογενούς πόνου

Στην ψυχιατρική ερχόμαστε αντιμέτωποι με τη διαταραχή επίμονου ψυχογενούς πόνου (ICD-10 Nr.: F45.4). Πρόκειται για περιπτώσεις χρόνιου πόνου, που διαρκεί τουλάχιστον 6 μήνες και για τον οποίο δεν έχει βρεθεί κάποια παθολογική οργανική βάση. Παράλληλα με την έλλειψη οργανικής αιτιολογίας, προκύπτει από ιστορικό κάποιος παράγοντας ψυχοκοινωνικής επιβάρυνσης ή εσωτερικής ψυχολογικής σύγκρουσης, άμεσα σχετιζόμενος χρονικά με την περίοδο έναρξης της συμπτωματολογίας.

Προκειμένου να τεθεί η διάγνωση αυτή οφείλει να έχουν αποκλειστεί οι περιπτώσεις οργανικής βάσης. Η περιγραφή του αλγεινού ερεθίσματος είναι συνήθως ασαφής και άτυπη, με χαρακτηρισμούς που αναφέρονται στη συναισθηματική αντίδραση στο ερέθισμα. Οι ασθενείς αναφέρουν μεγάλη ένταση του πόνου, χωρίς διαστήματα ελεύθερα άλγους. Ο εντοπισμός του αλγεινού ερεθίσματος δεν ανταποκρίνεται στα ανατομικά όρια.

Στο ιστορικό των ασθενών με διαταραχή επίμονου ψυχογενούς πόνου συναντάμε συχνά και μία ποικιλία άλλων συμπτωμάτων, όπως αίσθημα πνιγμού, δυσκαταποσίας, κοιλιακά άλγη και γενικά συμπτώματα που καταδεικνύουν μια υπερευαισθησία του αυτόνομου νευρικού συστήματος. Ο ίδιος ο πόνος παρουσιάζει κινητικότητα και διαφορετικό εντοπισμό ανά περίοδο.

Ψυχιατρική εκτίμηση ασθενούς με χρόνιο πόνο

Η σχολαστική ανάλυση του πόνου, ασχέτως πιθανής αιτιολογίας, αποτελεί τη βάση της θεραπείας και περιλαμβάνει τη λήψη ενός αναλυτικού ιστορικού, καθώς και την ψυχιατρική εκτίμηση του ασθενούς. Από το βιογραφικό ιστορικό απομονώνονται συχνά στοιχεία συναισθηματικής αποστέρησης, έλλειψης τρυφερότητας και σταθερού συναισθηματικά οικογενειακού περιβάλλοντος ή ακόμη και περιπτώσεις σωματικής βίας ή σεξουαλικής κακοποίησης.

Ανεπίλυτες συναισθηματικές συγκρούσεις

Οι ασθενείς παρουσιάζουν χαρακτηριστικά ανώριμης συναισθηματικά επίλυσης συγκρούσεων, με αποτέλεσμα την ενδοβολή (στροφή εναντίον του ίδιου του εαυτού) ή και την προβολή της έντασης. Η σωματοποίηση είναι το αποτέλεσμα ελλιπούς έκφρασης και επικοινωνίας εκ μέρους του ασθενή. Ως αφορμή εμφάνισης του πόνου αναφέρεται εν τέλει μια ψυχοπιεστική συνθήκη, που ξεπέρασε τις δυνατότητες ψυχικής άμυνας του Εγώ.

Ανεξαρτήτου της φύσης ή της αιτίας του χρόνιου πόνου, οι άνθρωποι αναζητούν συνήθως ιατρική βοήθεια, επειδή ο πόνος παρεμβαίνει στις καθημερινές τους δραστηριότητες και τους προκαλεί ανησυχία, άγχος, κατάθλιψη, μειώνοντας έντονα την ποιότητα ζωής των ανθρώπων.

Αρκετές φορές, οι ασθενείς με χρόνιο πόνο έχουν μία σχετικά αυστηρή αντιμετώπιση και λαμβάνουν μηνύματα που τους τονίζουν π.χ. ότι υπερβάλλουν ή ότι γενικά ''δεν έχουν τίποτα'', κάτι το οποίο οδηγεί σε δυσπιστία εκ μέρους τους, καθώς ακόμη και αν έχει λάβει χώρα πλήρης διαγνωστική διερεύνηση, οι ασθενείς είναι συνήθως πεπεισμένοι για την οργανικότητα της πάθησής τους. Αυτό καθιστά την ψυχιατρική παρέμβαση πιο δύσκολη, ειδικά δεδομένου ότι οι ασθενείς καθυστερούν αρκετά να απευθυνθούν σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας.

 

Φαρμακευτική αγωγή χρόνιου πόνου

Ο Ιπποκράτης υποστήριζε ότι η ανακούφιση από τον πόνο είναι ''θείον έργο'' και τόνιζε ότι το ευγενέστερο αντικείμενο φροντίδας είναι η αναλγησία. Η επιλογή της φαρμακευτικής αγωγής γίνεται εξατομικευμένα.

Φαρμακευτικά σκευάσματα που χρησιμοποιούνται είναι:

• κοινά αναλγητικά και αντιφλεγμονώδη,αντικαταθλιπτικά που επιδρούν στον τρόπο αντίληψης και επεξεργασίας του πόνου, όπως η ντουλοξετίνη. Έρευνες των τελευταίων χρόνων, με σύγχρονες απεικονιστικές μεθόδους, δείχνουν ότι αντικαταθλιπτικά με συνδυαστική σεροτονινεργική και νοραδρενεργική βάση δύνανται να αποκαταστήσουν τη βιοχημική εγκεφαλική δυσλειτουργία των ασθενών με ψυχογενή πόνο.
• αντιεπιληπτικά φάρμακα νεότερης γενιάς, όπως η πρεγκαμπαλίνη,οπιοειδή αναλγητικά, τοπικά αναλγητικά. 

Ψυχολογικές παρεμβάσεις σε άτομα με χρόνιο πόνο

Η αποτελεσματικότητα της φαρμακευτικής αγωγής αυξάνει με την ταυτόχρονη εφαρμογή μη φαρμακευτικών θεραπειών, όπως η φυσιοθεραπεία, ο βελονισμός και η συμβουλευτική- ψυχοθεραπευτική προσέγγιση.

Οι ψυχολογικές παρεμβάσεις έχουν σαν στόχο να βοηθήσουν το άτομο να αποκτήσει τις δεξιότητες που χρειάζεται ώστε: να μειώσει τον πόνο που νιώθει,να διαχειριστεί την εμπειρία του πόνου αποτελεσματικότερα και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής του.

Περιλαμβάνουν:

• Εκπαίδευση των πασχόντων ή και των οικείων τους σε θέματα που αφορούν στο χρόνιο πόνο και στην αντιμετώπισή του.
• Η προσαρμογή σε ένα χρόνιο πρόβλημα υγείας είναι θέμα που αφορά όχι μόνο τον ασθενή αλλά όλη την οικογένειά του.Τεχνικές μυικής χαλάρωσης.
• Το άτομο εκπαιδεύεται στο να ελέγχει καλύτερα τις διάφορες μυϊκές ομάδες του σώματός του και να οδηγεί τον οργανισμό του εκούσια στην χαλάρωση.
• Τεχνικές εστίασης της προσοχής.
• Προγραμματισμό ευχάριστων δραστηριοτήτων και καλή οργάνωση της καθημερινότητας.
• Σωματική άσκηση αερόβιου τύπου, η οποία βοηθά στην ενδυνάμωση των μυών και των αρθρώσεων και στην παραγωγή ενδορφινών και σεροτονίνης.
• Αντιμετώπιση του άγχους και γενικά των αρνητικών συναισθημάτων.
• Αντιμετώπιση συνοδών προβλημάτων, όπως οι διαταραχές του ύπνου, τυχόν προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις κ.α.
• Γνωστική τροποποίηση δυσλειτουργικών σκέψεων, όπως η καταστροφολογία.
• Είναι σημαντικό να κατανοήσουν οι ασθενείς ότι σημασία δεν έχει μόνο ο ο πόνος αλλά και το πως αντιδράμε σ’ αυτόν.
• Ενίσχυση της αλλαγής συμπεριφορών που αφορούν στον πόνο και δε βοηθούν τον ασθενή όπως, π.χ., η αποφυγή της κίνησης.
• Βελτίωση αυτοπεποίθησης και ικανότητας αποδοχής της εικόνας του εαυτού.
• Συζήτηση για το λεγόμενο ''δευτερογενές όφελος''. Εξυπηρετεί ενδόμυχα και υποσυνείδητα κάτι η ύπαρξη του πόνου; Τι θα ήταν διαφορετικό στη ζωή αν μπορούσε ο ασθενής να απαλλαγεί από τον πόνο; Τι θα κληθεί να αλλάξει και να αντιμετωπίσει;

Η κλινική εμπειρία δείχνει ότι οι άνθρωποι με χρόνιο πόνο που αποδέχονται την κατάσταση τους ενεργά, κάνοντας πράγματα για το πόνο τους, που δείχνουν εμπιστοσύνη στην ιατρική βοήθεια και δεν ενστερνίζονται μία στάση ανικανότητας εξαιτίας του πόνου, λειτουργούν καλύτερα σε όλα τα επίπεδα της ζωής τους.