Αισιοδοξία για το μέλλον;

Πριν από 200 χρόνια, δεν είχαμε μετρήσεις για την ευτυχία. Η φτώχεια που επικρατούσε και που στερούσε ακόμα και τις βασικές ανάγκες για φαγητό, ρουχισμό και στέγη δεν άφηνε περιθώρια για παραπάνω σκέψεις. Ο πόλεμος ήταν κάτι που οι περισσότεροι είχαν βιώσει και που η αξία της ζωής δεν κατείχε τον τόσο σημαντικό ρόλο που κατέχει στην σημερινή εποχή.

Η αρχή του 20ου αιώνα στιγματίστηκε από τους 2 παγκόσμιους πολέμους, τον κινέζικο εμφύλιο, τον πόλεμο της Κορέας, τον πόλεμο του Βιετνάμ κ.ο.κ. Θεωρούσαν ότι η χρήση βίας ήταν ο μόνος τρόπος επίλυσης προβλημάτων.

Ο 18ος αιώνας, στα περισσότερα μέρη του κόσμου ήταν μια εποχή μεγάλης σκληρότητας απέναντι στα παιδιά, τα ζώα, τους ψυχικά ασθενείς, τους άπορους, τους φυλακισμένους και τους σκλάβους. Οι αρρώστιες αφάνιζαν ολόκληρους πληθυσμούς και το προσδόκιμο ζωής δεν ξεπερνούσε τα 40 χρόνια, (συγκεκριμένα στην Ελλάδα στα 36 έτη ανέρχονταν η μέση διάρκεια ζωής τον 19ο αιώνα και η οποία άρχισε να αυξάνεται βαθμιαία από τα τέλη του συγκεκριμένου αιώνα).

Διανύοντας τον 21ο αιώνα αντιλαμβανόμαστε σε πόσο καλύτερες συνθήκες ζωής μεγαλώνουμε ειδικά όσον αφορά την επιβίωση μας.

Ιεραρχία του Maslow

Το κατώτερο επίπεδο στην ιεραρχία του Maslow, το οποίο αποτελείται από τις σωματικές ανάγκες, εκφράζει τον αγώνα του ανθρώπου για επιβίωση (φαγητό). Το επόμενο σκαλοπάτι αντιστοιχεί στην ανάγκη για ασφάλεια (μια στέγη πάνω από το κεφάλι του)  και το τρίτο είναι η ανάγκη του ατόμου να ανήκει σε μια ομάδα, δηλαδή η φυσιολογική ανθρώπινη επιθυμία να γίνεται αποδεκτό και να εκτιμάται από άλλους.

Στην σημερινή εποχή έχουμε καταφέρει να εκπληρώσουμε αυτά τα τρία επίπεδα (ειδικά στον δυτικό κόσμο) και επιπλέον υπάρχει μια γενικότερη τάση στο να επιδιώκουμε και τα 2 ανώτερα επίπεδα της αυτοεκτίμησης και αυτοπραγμάτωσης. Τα επιτεύγματα του 21ου αιώνα έχουν φέρει τον άνθρωπο να ωφελείται από τα θαύματα στην ιατρική, στην επικοινωνία, στην συγκοινωνία και γενικότερα τις ανέσεις στην καθημερινή ζωή.

Στην σημερινή κοινωνία όμως βλέπουμε ότι ο άνθρωπος είναι απογοητευμένος γιατί ζούμε σε μια εποχή στην οποία το κουβάρι της κοινωνίας ξετυλίγεται με ολοένα και μεγαλύτερη ταχύτητα, όπου ο εγωισμός, η βία και η μοχθηρία καταστρέφουν καθετί καλό. Η εγκληματικότητα και  οι άλλες κοινωνιοπαθολογικές ενδείξεις, διαζύγια, εξάρτηση, κακοποίηση, ρουσφέτια, μίζες, απάτες κτλ είναι κοινό φαινόμενο και όλα εκφράζουν μια γενική κατάρρευση της ηθικής δομής της σημερινής κοινωνίας. Στην εποχή της selfie, όπου πολλοί από εμάς νιώθουμε υποχρεωμένοι να μεταδίδουμε κάθε μας κίνηση και κάθε μας γεύμα αντιλαμβανόμαστε πόσο εγωκεντρικοί και εμμονικοί με τον εαυτό μας έχουμε γίνει. Η συλλογικότητα, το ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπο μας και ο αλτρουισμός έχουν εκλείψει.

Από τα παραπάνω εύλογα θα υποπτευόταν κάποιος ότι ο σημερινός άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ευτυχισμένος, παρ' όλη την εμφανή πρόοδο στην επιστήμη και στην τεχνολογία. Πώς μπορούμε λοιπόν να έχουμε αισιοδοξία για το μέλλον; Για ένα ευτυχισμένο μέλλον;

Η ευτυχία στη σύγχρονη εποχή

Ο Επίκουρος θεωρούσε ότι για να είναι κάποιος ευτυχισμένος θα πρέπει να αποφεύγει τον σωματικό πόνο και την ψυχική ταραχή. Για να αποφεύγει όμως αυτά πρέπει να αναζητεί την ευτυχία με σωφροσύνη και λογική και όχι με λαιμαργία και απληστία. Για τον Επίκουρο η ευχαρίστηση της μιας στιγμής που φέρνει δυστυχία την επόμενη, είτε για τον εαυτό μας είτε για άλλους πρέπει να απορριφθεί.

Σήμερα, υπάρχει μια πεποίθηση ότι για να είμαστε καλά πρέπει να ζούμε σε αρμονία τόσο με τον εαυτό μας όσο με τους άλλους και με την φύση.  Για να το καταφέρει αυτό πρέπει να μην είναι ένας «ανόητος εγωιστής» αλλά ένας «σοφός εγωιστής». Ο ανόητος εγωιστής έχει υπερβολική εστίαση στον εαυτό του, κολλάει περισσότερο στα θέλω του, γίνεται ευερέθιστος όταν δεν τα καταφέρνει και αγνοεί τις ανάγκες των άλλων. Η οπτική του στενεύει, βλέπει τα πάντα αποκλειστικά από την άποψη του προσωπικού του συμφέροντος και της αυτοεικόνας του. Ο σοφός εγωιστής αντιλαμβάνεται ότι η δική του ευημερία εδρεύει στο συνολικό καλό- στο να δείχνουμε συμπόνια.

Πώς μπορούμε όμως να αποκτήσουμε αυτό το όραμα όταν λαμβάνουμε καθημερινά τόσα καταστροφολογικά και αποκαρδιωτικά μηνύματα καθημερινά από τα ΜΜΕ; Όταν πίσω από την δημόσια ζωή υπάρχουν σοβαρά ηθικά παραπτώματα στην πολιτική, στην επιχειρηματικότητα στην επιστήμη; Όταν οι καθημερινές ειδήσεις μιλούν συνεχώς για πολέμους, φόνους και άλλες ανθρώπινες φρικαλεότητες; Η απάντηση σε αυτό δεν είναι τόσο απλή.

Αν εξετάσουμε το θέμα από επιστημονικής πλευράς, ο Ian Morris, ιστορικός του πανεπιστημίου Στάνφορντ, μελέτησε αρχαιολογικά ευρήματα που δείχνουν ότι πριν 10000 χρόνια το 10 με 20% των θανάτων ήταν φόνοι σε αντίθεση με το 0,7% των φόνων που συμβαίνουν σήμερα (με βάση τις στατιστικές των Ηνωμένων Εθνών). Όσον αφορά το κομμάτι της εκπαίδευσης πριν 200 χρόνια 1 στους 5 ανθρώπους γνώριζαν ανάγνωση σε σύγκριση με τους 4 στους 5 από το 2000 και μετά. Αυτά που πριν χρόνια θεωρούνταν ακατόρθωτα, παγκόσμια εκπαίδευση, κατάργηση της δουλείας, διεθνής κινητοποίηση για άμεση βοήθεια σε μεγάλες καταστροφές και απευθείας πρόσβαση σε μια τεράστια βάση δεδομένων της παγκόσμιας γνώσης, σήμερα είναι δεδομένα.

Επιπλέον, οι ειδήσεις ασχολούνται με τις λίγες αρνητικές πράξεις που συμβαίνουν καθημερινά και αν το δούμε με θετική ματιά, θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι είναι μια πρακτική που επιδιώκει να στρέψει την προσοχή μας σε αυτά που χρειάζονται διόρθωση, σε αυτά που ίσως είναι απειλές ή επικίνδυνα.

Σε αυτές τις λίγες κακές πράξεις έχουν συντελεστεί χιλιάδες καλές πράξεις καθημερινά σε κάθε γωνιά του κόσμου. Όπως η φροντίδα των γονιών προς τα παιδιά τους, η φιλανθρωπία, η ευγένεια και η βοήθεια που μπορεί να προσφέρει κάποιος στον πλησίον του.

Αν προσθέσουμε ακόμα σε αυτήν την εξίσωση και τις σκληρές πράξεις που ποτέ δεν διαπράχθηκαν τότε μπορούμε να έχουμε αισιοδοξία για το μέλλον. Σε αυτό το καινούργιο μέλλον που προσπαθούμε να χτίσουμε θα πρέπει να μας χαρακτηρίζουν τρείς αρχές, η δικαιοσύνη (σε όλους επιφυλάσσεται η ίδια αντιμετώπιση), η διαφάνεια (να είναι κανείς τίμιος και ανοιχτός) και η λογοδοσία (να είναι κανείς υπόλογος για τις πράξεις του).

Μην ξεχνάμε ότι το όραμα στην ζωή μας δεν μπορεί να έχει αρνητικό πρόσημο. Ο Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ κατάφερε να κατακτήσει εκατομμύρια ανθρώπους με μια ομιλία του στην οποία δήλωνε ότι «έχω ένα όνειρο» και όχι έναν εφιάλτη!