Η μεταφυσική

Η λέξη «μεταφυσική» είναι εμφανώς δύσκολο να προσδιοριστεί. Ορισμένοι ενθαρρύνουν την εντύπωση ότι η μεταφυσική είναι μια μελέτη που «ξεπερνάει» τη φυσική, μια μελέτη αφιερωμένη σε θέματα που ξεπερνούν τις οικείες ανησυχίες του Νεύτωνα και του Αϊνστάιν και του Χάιζενμπεργκ. Αυτή η εντύπωση είναι λανθασμένη.

Η λέξη «μεταφυσική» προέρχεται από έναν συλλογικό τίτλο των δεκατεσσάρων βιβλίων του Αριστοτέλη που σήμερα θεωρούμε ότι συνθέτουν την μεταφυσική του Αριστοτέλη. Ο ίδιος ο Αριστοτέλης δεν γνώριζε τη λέξη. (Είχε τέσσερα ονόματα για τον κλάδο της φιλοσοφίας που είναι το αντικείμενο της Μεταφυσικής: «πρώτη φιλοσοφία», «πρώτη επιστήμη», «σοφία» και «θεολογία»).

Τουλάχιστον εκατό χρόνια μετά το θάνατο του Αριστοτέλη, ένας συντάκτης των έργων του (κατά πάσα πιθανότητα, ο Ανδρόνικος της Ρόδου) τιτλοφορούσε τα δεκατέσσερα βιβλία ” Ta meta ta phusika ” – “τα μετά τα φυσικά” ή “αυτά μετά τα φυσικά” – τα “φυσικά” τώρα καλούμε τη Φυσική του Αριστοτέλη. Ο τίτλος προφανώς σήμαινε να προειδοποιούν τους μαθητές της φιλοσοφίας του Αριστοτέλη ότι θα έπρεπε να επιχειρήσουν τη μεταφυσική μόνο αφού γνώρισαν «φυσικές», τα βιβλία για τη φύση ή τον φυσικό κόσμο – δηλαδή, για την αλλαγή, η αλλαγή είναι το καθοριστικό στοιχείο του φυσικού κόσμου.

Αυτή είναι η πιθανή έννοια του τίτλου, επειδή η Μεταφυσική είναι για πράγματα που δεν αλλάζουν. Σε ένα μέρος, ο Αριστοτέλης προσδιορίζει το αντικείμενο της πρώτης φιλοσοφίας ως «ύπαρξη ως τέτοιο» και σε άλλο ως «πρώτες αιτίες». Είναι μια ωραία και ενοχλητική ερώτηση ποια είναι η σχέση μεταξύ αυτών των δύο ορισμών. Ίσως αυτή είναι η απάντηση: Οι αμετάβλητες πρώτες αιτίες δεν έχουν τίποτε άλλο παρά να είναι κοινές με τα μεταβλητά πράγματα που προκαλούν. Όπως εμείς και τα αντικείμενα της εμπειρίας μας – είναι, και εκεί η ομοιότητα σταματάει.

Από τότε (μετά τον 3ο αιώνα π.Χ.) ο όρος αυτός (μεταφυσική) χρησιμοποιείται για τις μελέτες εκείνες που πιστεύεται ότι υπερβαίνουν τα όρια του υλικού κόσμου της φυσικής, φτάνοντας στην ουσία ή στον πυρήνα μιας υποτιθέμενης απόλυτης και τελικής πραγματικότητας η οποία υπάρχει βαθύτερα απ’ τα φαινόμενα.

Πολλοί άνθρωποι για λόγους που έχουν σχέση με τη βιολογική μας ιστορία, πιστεύουν πως μια τέτοια πραγματικότητα υπάρχει, υπάρχει ένας τέλειος κόσμος πέρα απ’ το βασίλειο της ατελούς ύλης. Στις θρησκείες ο κόσμος αυτός προσεγγίζεται με την αποκάλυψη ή άλλα κανάλια, που ξεπερνούν τις αισθήσεις.

Στη δυτική φιλοσοφία η μεταφυσική εγκαθίσταται με τον κόσμο των ιδεών του Πλάτωνα, απ’ τον οποίο οι αισθήσεις μας σύρουν μια παραμορφωμένη εικόνα της αληθινής πραγματικότητας. Πέρα απ’ την πραγματικότητα , υπάρχει η αληθινή πραγματικότητα. Σε αυτήν δεν φτάνει η παρατήρηση ούτε το πείραμα, είναι πέρα από την ανθρώπινη δράση , είναι η πραγματικότητα χωρίς καμιά αναφορά στην ανθρώπινη περιοχή των αισθήσεων. Αυτή είναι η ερμηνεία της μεταφυσικής με την οποία η φυσική, στηριγμένη στο πείραμα και στα μαθηματικά, διέκοψε κάθε σχέση.

Όμως φαίνεται ότι κάποια ίχνη που τη θυμίζουν, υπάρχουν ακόμα στις ρίζες κάθε φυσικής θεωρίας: αυτά είναι το νόημα που δίνει στον κόσμο κάθε φυσική θεωρία, μέσω μιας οριακής υπόθεσης, αναπόδεικτης προς το παρόν πειραματικά, (η μεταφυσική συνιστώσα) που θα επαληθευτεί ή θα απορριφτεί απ’ τα μελλοντικά πειράματα. Για την ερμηνεία του κόσμου λοιπόν, πέρα από την περιγραφή, φαίνεται αναγκαία μια μεταφυσική υπόθεση.

Άρα η μεταφυσική είναι ένας σημαντικός κλάδος της φιλοσοφίας, που αφορά την ύπαρξη και τη φύση των πραγμάτων που υπάρχουν. Συνολικά είναι μια θεωρία της πραγματικότητας. Η μεταφυσική ιδέα ότι δεν υπάρχει  ή δεν μπορεί να γίνει γνωστή καμία ανεξάρτητη από το μυαλό πραγματικότητα είναι ο ιδεαλισμός. Αυτοί είναι δύο βασικοί χώροι της μεταφυσικής.

Η μεταφυσική στους περισσότερους συγχέεται με την πνευματικότητα και το υπερφυσικό· όμως η μεταφυσική αποτελεί αντικείμενο μελέτης· τα εργαλεία της μελέτης δύνανται να είναι ορθολογικά-επιστημονικά ή πνευματιστικά-θρησκευτικά (δεν χρησιμοποιούν όλοι οι στοχαστές τα ίδια εργαλεία· όμως τα ερωτήματα παραμένουν τα ίδια). Η παραδοσιακή μεταφυσική προσπαθεί να απαντήσει σε δύο βασικά ερωτήματα με τους ευρύτερους δυνατούς όρους:   Τελικά, τι βρίσκεται εκεί;  Με τι μοιάζει;

Ο μεταφυσικός προσπαθεί να αποσαφηνίσει τις θεμελιώδεις έννοιες με τις οποίες οι άνθρωποι προσπαθούν να κατανοήσουν τον κόσμο, π.χ., ύπαρξη, τα αντικείμενα και οι ιδιότητές τους, ο χώρος και ο χρόνος, η αιτία και το αποτέλεσμα. Κεντρικός κλάδος της μεταφυσικής είναι οντολογία, η έρευνα για τις βασικές κατηγορίες της ύπαρξης (του είναι) και των μεταξύ τους σχέσεων. Άλλος κεντρικός κλάδος της μεταφυσικής είναι η κοσμολογία, η μελέτη της προέλευσης, της βασικής δομής, τη φύσης και της δυναμικής του σύμπαντος. Ορισμένοι περιλαμβάνουν την επιστημολογία ως ένα άλλο επίκεντρο της μεταφυσικής, αλλά η συγκεκριμένη συμπερίληψη αμφισβητείται.