Η απόφαση χρειάζεται τόλμη

Απόφαση και επιλογή: οι δύο αυτοί όροι φαίνονται συνώνυμοι. Δεν είναι. Πρέπει να κατανοήσουμε τη διαφορά τους για να προσεγγίσουμε το μυστικό της τόλμης.

Ας πάρουμε μια κατάσταση στην οποία θα διστάσουμε μεταξύ των επιλογών Α και Β. Εάν φανεί, μετά από ορθολογική εκτίμηση, ότι η επιλογή Β είναι καλύτερη από την άλλη, τότε επιλέγουμε τη Β. Η επιλογή έχει βάση, εξηγείται: δεν υπάρχει τίποτα να αποφασίσουμε. Εάν, παρά την εκτίμηση, συνεχίζουμε να αμφιβάλλουμε, έχουμε έλλειψη επιχειρήματος, αλλά παρ’ όλα αυτά αισθανόμαστε ότι πρέπει να επιλέξουμε τη Β, τότε το αποφασίζουμε.

Η απόφαση απαιτεί ένα άλμα πέρα από λογικά επιχειρήματα, μια εμπιστοσύνη στη διαίσθηση. Αποφασίζουμε όταν ακριβώς η γνώση δεν αρκεί. Μια απόφαση είναι πάντα τολμηρή: προϋποθέτει εξ ορισμού την πιθανότητα της αποτυχίας. Το να μπεις στην Αντίσταση για να σώσεις τη χώρα σου είναι μια απόφαση, δεν είναι μια επιλογή.

Το να επιχειρείς ένα κάρφωμα στο τέλος του παιχνιδιού, είναι μια απόφαση, δεν είναι μια επιλογή.

Η απόφαση, επιβεβαίωνε ο Αριστοτέλης, μοιάζει περισσότερο με τέχνη παρά με επιστήμη. Με διαίσθηση παρά με εργασία αναλυτικής λογικής. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι παράλογη. Μπορεί να βασίζεται στη γνώση, αλλά χωρίς να την περιορίζει.

Ο Αριστοτέλης το παρουσιάζει παραστατικά με την αναφορά σε γιατρούς και καπετάνιους πλοίων. Και οι δύο είναι αρμόδιοι, αλλά, αν υπάρξει επείγουσα ανάγκη, λόγω κινδύνου θανάτου του ασθενούς ή σε μια καταιγίδα, θα πρέπει να αποφασίσουν χωρίς να έχουν χρόνο για μια πλήρη εκτίμηση της κατάστασης, να βρουν το θάρρος να μπουν στην αβεβαιότητα.

Φέρνοντας στο νου την τέχνη της απόφασης, ο Αριστοτέλης βρίσκεται σε αντίθεση με τον Πλάτωνα, ο οποίος ήταν δάσκαλός του και αντιλαμβανόταν την απόφαση ως επιστήμη, βασιζόμενος στο μοντέλο ορθολογικής επιλογής.

Η ιδανική δημοκρατία έπρεπε, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, να καθοδηγείται από έναν «φιλόσοφο βασιλιά», που να κυβερνά υπό το πρίσμα της ανώτερης γνώσης του. Καθώς η απόφαση δεν έχει νόημα παρά να αντισταθμίσει τους περιορισμούς της γνώσης, ένας τέτοιος φιλόσοφος βασιλιάς, ως εκ τούτου, ποτέ δεν θα αποφάσιζε. Οι πολιτικές του επιλογές δεν θα ήταν παρά η λογική συνέπεια της επιστήμης του.

Για τον Αριστοτέλη, αντίθετα, ο μεγάλος άντρας θα πρέπει να είναι σε θέση να υπερβεί τα όρια της γνώσης του, τολμώντας διαισθητικές πράξεις, αποφάσεις. Αυτή η έννοια της κρίσης τον καθιστά περισσότερο καλλιτέχνη της πολιτικής παρά σοφό βασιλιά.