Η επίδραση του παρελθόντος στο παρόν και ένας ολόκληρος κόσμος μέσα σε έναν κόκκο άμμου

Η ανθρώπινη εμπειρία φαίνεται ότι συντίθεται από τεμνόμενες βιωματικές αλυσίδες που συνδυάζονται σε διάφορες ακολουθίες, με τρόπους ανεξιχνίαστης ακόμα πολυπλοκότητας. Για τον Stern (2004), μέσω των “σχεσιακών προόδων”, έχουμε διαρκώς ένα σιωπηλά ανακατασκευαζόμενο παρελθόν, μέσα σε ένα τρέχον παρόν. Ή, έχουμε έναν παρόντα βιωματικό χρόνο, στον οποίο ξανασυμβαίνει διαρκώς το παρελθόν, αλλά διαρκώς διαφοροποιούμενο, καθώς ενσωματώνεται διαφορετικά στο εκάστοτε παρόν.

   

 Ωστόσο, το παρελθόν επίσης επιδρά καθοριστικά στο παρόν, με πολλούς τρόπους.

• (α) Αν ξεκινήσουμε από το επίπεδο των ελάχιστων παροντικών στιγμών, ας θυμηθούμε ότι κάθε μονάδα εμπειρίας μας, ως “βιωμένη ιστορία”, φέρει ένα στοιχειώδες συγκινησιακό φορτίο. Έτσι, επιδρά ως φόντο στη διαμόρφωση της κατάστασης στην οποία συντίθεται η επόμενη παροντική στιγμή, αφού το συγκινησιακό και γνωστικό νόημα της εμπειρίας μας διαπλέκονται σε κάθε βήμα της σύνθεσής της 
• (β) Ας θεωρήσουμε τώρα ευρύτερες βιωματικές αλυσίδες (οι οποίες σχηματίζονται καθώς οι παροντικές στιγμές συρράπτονται μεταξύ τους) και ας σκεφτούμε το “σημασιολογικό τώρα”, το οποίο αναφέρεται στην αναδίπλωση του πρόσφατου παρελθόντος στο παρόν. Ακούγοντας τις διαδοχικές φράσεις μιας μουσικής, είδαμε ότι σε κάθε βήμα της “σχεσιακής προόδου” που σχηματίζεται, όχι μόνο αναδιπλώνονται όλες οι προηγούμενες μουσικές φράσεις, αλλά μεταβάλλεται και το νόημά τους από τη μία αναδίπλωση στην άλλη· το νόημα που αποκτά ό,τι προηγήθηκε, συμβάλλει καθοριστικά στη διαμόρφωση της παροντικής συνθήκης στην οποία ακούω κάθε επόμενη μουσική φράση (αν ό,τι προηγήθηκε με ευχαριστεί, προσηλώνομαι σε ό,τι έπεται, αν όχι αποσπάται η προσοχή μου κλπ).
• (γ) Στη συνέχεια, ας θεωρήσουμε ακόμα ευρύτερες βιωματικές αλυσίδες, το “καταστασιακό τώρα”. Κάνοντας μία αναδρομή σε μία περίοδο της ζωής μου, ανακαλώ διάφορες μνήμες, με τον τρόπο που περιγράψαμε στην προηγούμενη υποενότητα· το νόημα που αποκτά κάθε αλυσίδα ανακαλούμενων μνημών, επιδρά επίσης καθοριστικά στην αυτοσχεδιαστική επιλογή της επόμενης ανακαλούμενης μνήμης.      
• (δ) Επίσης, ό,τι ερεθίσματα λαμβάνω στο παρόν, συντονίζονται ούτως ή άλλως με απειρία μη συνειδητών διαδικασιών που ακατάπαυστα εξελίσσονται στη φυσική και ψυχολογική μου πραγματικότητα και, αυτός ο συντονισμός, παράγει κι άλλα ρεύματα μη συνειδητών παροντικών στιγμών. Ας πούμε, σε μια χρονική στιγμή Α, υψώνεις τη φωνή σου. Η ένταση της φωνής σου μπορεί να συντονιστεί μέσω υπόγειων τρόπων με διάφορες μνήμες μου και εν γένει θραύσματα οποιωνδήποτε βιωμάτων μου, τα οποία χαρακτηρίζονται από δυνατή φωνή. Ο συντονισμός αυτός, αναπόφευκτα γίνεται στοιχείο του φόντου επάνω στο οποίο δομείται κάθε επόμενο βήμα της παρούσας εμπειρίας μου μαζί σου.

Το παρελθόν λοιπόν, όχι μόνο αγκαλιάζεται και μεταποιείται από το εκάστοτε παρόν μου, αλλά, επίσης διαμορφώνει το πώς αναπτύσσεται το παρόν μου.

 

Φαίνεται ότι η φύση της ελάχιστης μονάδας των βιωμάτων μας, της παροντικής στιγμής, μας επιτρέπει να βιώνουμε μία παράδοξη συνύπαρξη διαφόρων όψεων της χρονικής ροής, στη φαινομενολογική μας πραγματικότητα: το παρόν αναδιατάσσει και ανακαθορίζει διαρκώς το παρελθόν, ενώ παράλληλα ενέχει ένα θολό ακόμη φάσμα των μελλοντικών δυνατοτήτων. Το παρελθόν επιδρά σε ό,τι βιώνουμε τώρα (άρα και στη θολή αναλαμπή του επερχόμενου μέλλοντος) και το μέλλον ενυπάρχει, ως δυνατότητα, στο “τώρα”. Όλα αυτά συμβαίνουν καθώς το παρόν και το παρελθόν ανατροφοδοτούν διαρκώς το ένα το άλλο, ενώ παράλληλα αναπτύσσεται μια αμφίδρομη αλληλεπίδραση του μέρους (του “τώρα”) με το όλον (με ό,τι προηγήθηκε).

 

Παρόν και παρελθόν, για τον Stern (2004), είναι συνεταίροι, των οποίων όμως ο διάλογος βιώνεται πάντα στο παρόν, ανεξάρτητα από το είδος της συνεργασίας τους. Είναι το ένα για το άλλο, παιδί και γονιός ταυτόχρονα και δεν έχει καμία σημασία αν εμείς, στο παρόν μας, έχουμε συνείδηση των επιδράσεων του κοντινού ή μακρινού παρελθόντος ή όχι.

 

Η αντίληψη αυτή της παροντικής και αυτοσχεδιαστικής φύσης της ανθρώπινης εμπειρίας, χωρά στο ρέον παρόν τη δυναμικά μεταβαλλόμενη ηχώ του παρελθόντος και του μέλλοντος, προσεγγίζοντας με έναν πολύ ξεχωριστό τρόπο τον χρόνο. Είναι σαν, όλος ο χρόνος, κατά κάποιον τρόπο να συμπυκνώνεται στην ελάχιστη μονάδα εμπειρίας, η οποία λέγεται παροντική στιγμή και αφορά σε μεγάλο βαθμό το σώμα μας· αυτή η μονάδα, με το κύλισμά της, δημιουργεί ένα “συγκινησιακό αφηγηματικό τοπίο, ένα ταξίδι που συμβαίνει ενόσω κυλά το παρόν, έναν κόσμο μέσα σε έναν κόκκο άμμου”.

 

Έτσι, κατά μία έννοια, ολόκληρη η ζωή μας, μοιάζει να χωρά και να ξαναπαίζεται, στα πλαίσια της κάθε νέας στιγμής που βιώνεται, ενώ, αναλόγως με το πώς ξαναπαίζεται το παρελθόν, διαμορφώνουμε το παρόν και οραματιζόμαστε το μέλλον.

 

Τέλος, αυτή η προσέγγιση μου θυμίζει έντονα την αντίληψη του φυσικού David Bohm (1993) περί ενός ολογραφικού μοντέλου του σύμπαντος, όπου στο κάθε σημείο του, ενυπάρχει πληροφορία για όλο το υπόλοιπο σύμπαν. Οπότε, πολύ πέρα από μία επιφανειακή αντίληψη των ταλαιπωρημένων εκφράσεων “διασυνδεσιμότητα των πάντων” ή “όλα σχε­τίζο­νται με όλα” ή “όλοι και όλα είμαστε ένα”,  φτάνουμε, τόσο μέσω της φυσικής όσο και μέσω της φαινομενολογικής μελέτης της ανθρώπινης εμπειρίας, στην ιδέα πως, κάθε ελάχιστο σημείο της φυσικής και ψυχολογικής πραγματικότητας, είναι σαν να εμπεριέχει ολόκληρη την αχανή φυσική και ψυχολογική πραγματικότητα...