Υπερπληθυσμός και 'Ελλειψη Τροφής

Ο υπερπληθυσμός είναι ως έννοια κάπως σχετικός. Φυσικά συνδέεται με πολύ μεγάλους πληθυσμούς, αλλά, όχι πάντα. Ακόμα και μία περιοχή με μεγάλο πληθυσμό δεν έχει κατ’ ανάγκη πρόβλημα υπερπληθυσμού, εφόσον μπορεί να συντηρεί τους κατοίκους της. Από την άλλη, αν ένας τόπος δεν μπορεί να θρέψει τους κατοίκους του, τότε υπάρχει πρόβλημα υπερπληθυσμού χωρίς αναγκαστικά να υπάρχει τεράστιος αριθμός ανθρώπων. Έτσι ο υπερπληθυσμός έχει να κάνει με την ισορροπία μεταξύ ενός πληθυσμού και της διαθεσιμότητας των αγαθών που είναι απαραίτητα για την αξιοπρεπή διαβίωσή τους.

Την απότομη διόγκωση του πληθυσμού ακολουθούν συνήθως ελλείψεις σε τρόφιμα. Το πρόβλημα της πείνας έχει βέβαια σχέση με την παραγωγή τροφίμων, αλλά όχι πάντα. Στην πραγματικότητα, αν σήμερα υπάρχουν περιοχές με λιμό στον κόσμο αυτό οφείλεται κατά ένα μέρος στην ανισότητα που υπάρχει. Χώρες, όπως οι ευρωπαϊκές, έχουν τέτοιο πλεόνασμα τροφίμων, ώστε να επιδοτούνται οι αγρότες τους για να τα θάβουν! Την ίδια στιγμή αλλού, πεινάνε.

Το ότι πεινάνε σε κάποιες χώρες έχει να κάνει ακόμα και με τις επιλογές που έκαναν (ή τις επέβαλαν) στις καλλιέργειές τους. Πολλές στράφηκαν σε καλλιέργειες φυτών που δεν τρώγονται, όπως ο καφές και το κακάο. Όσο αυτά τα είδη πουλούσαν δεν υπήρχε πρόβλημα. Όταν όμως η παγκόσμια ζήτηση μειώθηκε, τότε μείνανε με τόνους καφέ και κακάο στις αποθήκες τους. Και όπως αυτά δεν τρώγονται, τους χτύπησε η πείνα την πόρτα. Μερικούς δεν τους απασχολεί το θέμα. Στη γειτονική Τουρκία για παράδειγμα βλέπουν στην τρομακτική αύξηση του πληθυσμού, ως δύναμη: Είμαστε πολλοί και αυτό μας κάνει δυνατούς, λένε. Αυτό είναι σωστό, αν σκέφτεται ένα έθνος με τη λογική της Στέπας, όπου όσο η γη δεν έχει τέλος και όριο, δεν έχουν και οι άνθρωποι. Στην πόρτα της Ευρώπης όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά.

Πολλοί κατηγορούν τις θρησκείες για την υπέρμετρη αύξηση του πληθυσμού της Γης. Ιδιαίτερα ορισμένα δόγματα του χριστιανισμού τα οποία, πράγματι, αποθαρρύνουν τον έλεγχο των γεννήσεων. Γεγονός είναι πως την ίδια και ακόμα συντηρητικότερη άποψη έχουν οι περισσότερες – και μαζικότερες – θρησκείες της ανατολής (π.χ. ο ινδουισμός). Στις «χριστιανικές» όμως χώρες ο ρυθμός γεννήσεων ελέγχεται. Το πρόβλημα το έχει η Ανατολή. Μάλλον λοιπόν ο υπερπληθυσμός δεν είναι ένα πρόβλημα που δημιουργούν οι θρησκείες, αν και στην Ασία, σίγουρα το ενισχύουν.

Ενδιαφέρον είναι πως οι θρησκείες οι οποίες επικρατούν στις περιοχές όπου ο υπερπληθυσμός αποτελεί από καιρό πρόβλημα, οι ανατολικές θρησκείες, συνιστούν ή και επιβάλλουν την χορτοφαγία. Επικαλούνται βέβαια μεταφυσικούς προβληματισμούς γι’ αυτό. Όπως και να έχει πρόκειται για σοφή επιλογή. Σήμερα γνωρίζουμε πως η βασισμένη στο κρέας διατροφή αποτελεί ενεργειακή σπατάλη των φυσικών πόρων.

Μέρος του προβλήματος είναι πως δεν υπάρχουν λύσεις, που να μην είναι ιδεαλιστικές. Συνήθως προϋποθέτουν κάποια διάθεση για συνεργασία, αλληλεγγύη, ιδανικά που είναι είδη σε ανεπάρκεια στις ανθρώπινες κοινωνίες. Υπάρχουν και ρεαλιστικές λύσεις, αλλά, ο ρεαλισμός είναι σκληρός και η επιλογή του εύκολη μόνο από εκείνους που δεν θίγονται άμεσα. Υπάρχουν όμως και ορισμένα «κλειδιά» που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε «μαγικές» λύσεις.

Υπάρχει κάποια σχέση μεταξύ της διάρκειας ζωής και του ρυθμού των γεννήσεων. Όταν οι άνθρωποι ζούσαν λιγότερα χρόνια έκαναν περισσότερα παιδιά. Σήμερα στις χώρες όπου ο μέσος όρος ζωής είναι χαμηλός, ο ρυθμός των γεννήσεων παραμένει υψηλός. Αντίθετα, όπου ο μέσος όρος ζωής είναι υψηλός, οι γεννήσεις είναι λιγότερες. Έτσι θεωρητικά η λύση στο πρόβλημα του υπερπληθυσμού θα μπορούσε να είναι η άνοδος του μέσου όρου ζωής, δηλαδή η άνοδος του βιοτικού επιπέδου.

Όπου οι άνθρωποι ζούνε καλύτερα, ζούνε περισσότερο και κάνουν λιγότερα παιδιά. Στην εφαρμογή όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Και πάλι εξαιτίας της ανισότητας. Δεν περνούν όλοι το ίδιο καλά. Και όσοι καλοπερνούν δεν έχουν την τάση να νοιάζονται ιδιαίτερα για τους υπόλοιπους. Γι’ αυτό και προτιμούν να θάβουν τα προϊόντα τους, ώστε να εισπράττουν την «επιδότηση», από το να τα στέλνουν σε περιοχές όπου υπάρχει πείνα. Τουλάχιστον όμως φαίνεται ένας δρόμος που οδηγεί πέρα από τα αδιέξοδα στα οποία μας φέρνει το «φρακάρισμα» της Γης από ανθρώπους.

Ελπίδες δίνουν και οι έρευνες. Αλλά δεν αρκούν τα αποτελέσματα στις έρευνες. Χρειάζεται βούληση για την εφαρμογή τους. Πολλές φορές πολύτιμες ανακαλύψεις έμειναν στο «ράφι» για δεκαετίες, ακόμα και αιώνες, μέχρι να αξιοποιηθούν. Ιδιαίτερα στις μέρες μας το κίνητρο πίσω από την τεχνολογία είναι το κέρδος. Γι’ αυτό το «θάψιμο» πρωτοποριακών μεθόδων «μέχρι να ωριμάσει ο κόσμος» δεν είναι άγνωστη πρακτική, όταν η εφαρμογή τους συνεπάγεται μείωση του κερδών. Έπειτα, θα θέλουν οι κυβερνήσεις να θρέψουν όλον αυτόν τον κόσμο; Αν μπορεί να αγοράζει, ναι. Ο κόσμος είναι καλός όταν είναι καταναλωτής. Όταν δεν μπορεί να αγοράσει, υπάρχει η τάση να θεωρείται άχρηστος από τους λεγάμενους «τεχνοκράτες».

Ακόμα και η αύξηση της παραγωγής τροφίμων θα έχει το ίδιο αποτέλεσμα. Περισσότερος χώρος και περισσότερη τροφή σημαίνουν απλά ακόμα περισσότερους ανθρώπους. Γιατί προσφέρουν ποσοτικές αλλαγές, όχι ποιοτικές. Όσο βρίσκονται τρόποι να τραφούν περισσότεροι άνθρωποι, χωρίς ανάλογες αλλαγές στην ποιότητα ζωής τους, τόσο θα γεννιούνται περισσότεροι άνθρωποι. Οι άνθρωποι κινούνται σαν αέριο σε δοχείο, καταλαμβάνουν πάντα όλο το διαθέσιμο χώρο που έχουν και συνεχίζουν να αυξάνονται. 'Αρα, το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι να βρεθούν τρόποι για να ζούνε, να τρώνε και να ξεδιψούν περισσότεροι άνθρωποι, αλλά να βρεθούν τρόποι ώστε οι άνθρωποι να πάψουν να γίνονται περισσότεροι.

Πώς όμως θα γίνει με φυσικό τρόπο κάτι που είναι για πολλούς αφύσικο; Πώς θα μπορούσε να ελεγχθεί το ανεξέλεγκτο; Με διαταγές και νόμους κατά των γεννήσεων; Οι διαταγές έχουν προσωρινή αξία. Για λίγο, μπορούν ίσως να φέρνουν αποτελέσματα. Για πόσο καιρό οι άνθρωποι θα ανεχτούν πιθανό κρατικό έλεγχο στην οικογενειακή τους κατάσταση;

Υπάρχει και ένα παράδειγμα προς μίμηση! Η Ελλάδα φαίνεται να πρωτοπορεί στον τομέα του ελέγχου των γεννήσεων. Βέβαια αυτό επιτυγχάνεται με τον πιο χονδροειδή τρόπο, τις εκτρώσεις, αλλά το αποτέλεσμα είναι πως ο πληθυσμός δεν αυξάνεται. Εν τω μεταξύ, με τον καιρό, οι Έλληνες αρχίζουν να προτιμούν πιο «ανθρώπινους» τρόπους ελέγχου των γεννήσεων, αφού, έστω και αργά, η αντισύλληψη κερδίζει έδαφος έναντι της «παραδοσιακής» έκτρωσης.

Αν δεν υπήρχε μια δεύτερη ελληνική πρωτοπορία, ο πολύ μεγάλος μέσος όρος ζωής, ο πληθυσμός της χώρας μας θα μειωνόταν δραματικά. Ο πληθυσμός διατηρείται σταθερός κυρίως γιατί οι Έλληνες αργούν να πεθάνουν, αφού η Ελλάδα έχει από τους υψηλότερους μέσους όρους ζωής στην Ευρώπη (και κατ’ επέκταση στον κόσμο). Αυτό βέβαια δεν οφείλεται στη αποτελεσματικότητα του συστήματος υγείας, του οποίου η ποιότητα είναι γνωστή. Οι λόγοι θα πρέπει να αναζητηθούν σε άλλους παράγοντες, διατροφή, κλίμα, διάθεση για ζωή… Εδώ, αν μη τί άλλο δεν θα έχουμε πρόβλημα υπερπληθυσμού.

Αλλά αν δεν υπάρχει πρόβλημα υπερπληθυσμού, τότε γιατί να μας απασχολεί το ζήτημα;

Για πολλούς αυτή η κατάσταση υπογεννητικότητας αποτελεί αιτία προβληματισμού. Εφόσον οδηγεί σε άλλα προβλήματα. Σε τριάντα χρόνια η Ελλάδα θα αδειάζει από Έλληνες. Θα αδειάζει όμως από ανθρώπους; Οι γύρω από εμάς χώρες θα έχουν πρόβλημα υπερπληθυσμού. Η «μικρή» Αλβανία θα φτάσει σύντομα τα δέκα εκατομμύρια, η Τουρκία τα εκατό. Κάποια στιγμή, θα δούνε τον άδειο μας τόπο και θα μας χτυπήσουν την πόρτα (ή απλώς θα την σπάσουν) ζητώντας χώρο. Και τότε τί κάνουμε;

Δεν λείπουν οι πρωτοποριακές προτάσεις για την αντιμετώπιση του υπερπληθυσμού. Κάποιοι μιλάνε για αποικισμό του διαστήματος, άλλοι για ανθρώπινη επέκταση στη θάλασσα. Έχουν εκπονηθεί σχέδια για ουρανοξύστες-πολιτείες, για τεχνητά νησιά, υπόγειες και υποθαλάσσιες πόλεις και άλλα θαυμαστά.

Η πρόσφατη ιστορία όμως δείχνει πως κανένα σχέδιο δεν γίνεται πραγματικότητα, όσο ωφέλιμο και πρωτοποριακό κι αν είναι, αν δεν είναι επικερδές για την ελίτ. Στο τέλος του 20ου αιώνα η κινητήρια δύναμη πίσω από την πρόοδο είναι το οικονομικό -κυρίως – συμφέρον. Η ανάγκη, το δίκαιο έρχονται μετά και είναι πάντα στο «έλεος» του «βέτο» της οικονομίας. Αν ποτέ αποικιστούν οι βυθοί και το διάστημα, αν τα φουτουριστικά όνειρα για υπερπολιτείες και τεχνητά νησιά γίνουν πραγματικότητα, αυτό θα συμβεί όχι για να βρούνε διέξοδο οι εξαθλιωμένες από τον υπερπληθυσμό μάζες, αλλά για ανοίξουν «μερικές ακόμα αγορές», τουριστικές ίσως. Τα πρώτα πλωτά νησιά πράγματι σχεδιάζονται ήδη. Από τουριστικές επιχειρήσεις όμως, όχι από κοινωνικές υπηρεσίες και γραφεία οικογενειακού προγραμματισμού.

Θα σταματήσουν οι άνθρωποι να κάνουν παιδιά από μόνοι τους; Λίγο απίθανο. Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γίνει με ανθρώπινο τρόπο. Μόνο η καλοπέραση και η οικονομική άνεση έχουν δείξει να είναι αποτελεσματικά μέσα του ελέγχου των γεννήσεων. Αν δε βρεθούν τρόποι για να ζουν καλύτερα, όλοι, παντού, πάνω από κάποιο όριο, πιο πιθανό είναι η δουλειά να γίνει από απάνθρωπες μεθόδους που «κάποιοι» θα αποφασίσουν να εφαρμόσουν στους υπόλοιπους, φυσικά. Σίγουρα, το γεγονός ότι η μεγάλη διάρκεια ζωής και η καλοπέραση κάνουν τους ανθρώπους να περιορίζουν τους εαυτούς τους «από μόνοι τους» δεν πρέπει να υποτιμηθεί. Ίσως εκεί να βρίσκεται η ισορροπία που χρειάζεται ο πλανήτης μας και εμείς…