Όλοι χρησιμοποιούν τους χαρακτηρισμούς ενάρετο και ηθικό, συχνά χωρίς λόγο και για να δώσουν απλά έμφαση στα λεγόμενά τους (π.χ., «Αυτός συμπεριφέρθηκε και ηθικά και ενάρετα»), Εάν ρωτήσετε τους ανθρώπους, οι περισσότεροι δεν έχουν ιδέα. Απλά επαναλαμβάνουν το ίδιο πράγμα επειδή ακούγεται καλά.Μα μπορούμε να κάνουμε μια διάκριση μεταξύ των δύο, η οποία νομίζω μπορεί να φανεί χρήσιμη.
Η ηθική αναφέρεται σε μια θεωρία ή σύστημα που περιγράφει τι είναι καλό και τι, κατ’ επέκταση, είναι κακό. Η μυθολογία και η θεολογία είναι οι παλαιότερες πηγές των ηθικών κωδίκων, αν και τα φιλοσοφικά συστήματα συζητιούνται περισσότερο σήμερα. Η ενάρετη συμπεριφορά αναφέρεται στους κανόνες που μας λένε τι είναι σωστό να κάνουμε και τι όχι. Αυτή χωρίζει τις πράξεις σε σωστές και λάθος.
Η ενάρετη συμπεριφορά έχει να κάνει με την προσωπική σας ζωή. Ποια είναι η κατάλληλη συμπεριφορά στο πρώτο ραντεβού; Το να πάρεις ένα πακέτο χαρτί από την εταιρεία στο σπίτι για τα παιδιά σου είναι έγκλημα; Η ηθική επικεντρώνεται σε πιο θεωρητικά θέματα. Πώς κρίνουμε ένα οικονομικό έγκλημα σε σχέση με ένα βίαιο έγκλημα; Πώς κατανέμουμε τη μεταμόσχευση οργάνων, αφού απαιτούμε μεγαλύτερο απόθεμα από αυτά; Η ενάρετη συμπεριφορά αφορά κανόνες με τους οποίους ζει κανείς, ενώ η ηθική είναι το σύστημα που δημιουργεί αυτούς τους κανόνες.
Η ηθική αναφέρεται στη θεωρία ενώ η ενάρετη συμπεριφορά στην εφαρμογή. Η προσωπική σας φιλοσοφική στάση θα είναι ισχυρότερη όταν τις συνδέσετε και τις δύο με επιτυχία. Εάν γνωρίζετε τι είναι καλό και τι κακό, θα μπορείτε να καταλάβετε τι είναι σωστό ή λάθος. Πρέπει να γνωρίζετε τις επιλογές σας, να ζυγίζετε τα υπέρ και τα κατά και να βρείτε έναν τρόπο να σκέφτεστε ηθικά για ό,τι αντιμετωπίζετε, έτσι ώστε να νιώθετε δικαιολογημένα σωστοί για την αντίδρασή σας. Εάν δεν νιώθετε σωστοί, ίσως δεν θα έπρεπε να προχωρήσετε σε οτιδήποτε συλλογίζεστε να κάνετε. Εάν είναι το σωστό, θα υπάρχει πάντα τρόπος να το δικαιολογήσετε.
Σημειώστε ότι η εκλογίκευση είναι κάτι το τελείως διαφορετικό. Μπορείτε να εκλογικεύσετε οτιδήποτε, διαμορφώνοντας και παραφράζοντας οποιαδήποτε άποψη, έτσι ώστε να ταιριάζει στα σχέδιά σας (δεν θα το καταλάβει κανείς, κανείς δεν είναι τέλειος, ο διάβολος με έβαλε να το κάνω, ο Θεός θα με συγχωρέσει, είμαι ο πρόεδρος). Η δικαίωση, παρ’ όλα αυτά, μοιράζεται την ίδια ρίζα με τις λέξεις δικαιοσύνη και δίκαιος. Απαιτεί βαθύτερη σκέψη και σε αντάλλαγμα παρέχει μεγαλύτερη σιγουριά.
Η πρόκληση είναι το να έχει κανείς ένα προσωπικό ηθικό σύστημα σε λειτουργία έτσι ώστε να μπορεί να βασιστεί σε αυτό για ηθικές κατευθύνσεις. Πρέπει να ξεκινήσει κανείς συλλογιζόμενος τι είναι καλό και τι κακό. Το πρόβλημα αυτό έχει καταβάλει φιλόσοφους κατά το πέρασμα των αιώνων, οπότε μην περιμένετε να έχετε μία πλήρη και αλάνθαστη απάντηση.
Στην Πολιτεία, ο Πλάτωνας παραθέτει ένα διάλογο στον οποίο ζητείται από τον Σωκράτη να ορίσει το καλό. Είναι η γνώση, η ηδονή ή κάτι άλλο; Είχε ήδη καθορίσει αρκετές αρετές, όπως η εγκράτεια και η δικαιοσύνη, μα αντιμετωπίζοντας αυτή την πρόκληση, ο Σωκράτης απαντά: «Φοβούμαι μήπως αυτό υπερβαίνη τας δυνάμεις μου…».
Αιώνες αργότερα, η άποψη δεν είχε ξεκαθαρίσει και πολύ. «Το καλό, λοιπόν,… δεν είναι δυνατό να καθοριστεί, τουλάχιστον με το σημαντικότερο νόημα της λέξης», έγραψε ο Τζ. Ε. Μουρ.
Ο Νίτσε παραπονιόταν για «την αρχαία ψευδαίσθηση που λεγόταν καλό και κακό». Όπως άλλοι που είχαν δοκιμάσει πριν από εσάς, μπορεί να μην μπορέσετε να δώσετε ακριβή απάντηση στο γρίφο. Ανεξάρτητα από αυτό, είναι κρίσιμο να «βρέξετε τα πόδια σας» προσπαθώντας. Είναι ο μόνος τρόπος να δημιουργήσετε ένα γερό θεμέλιο.
Ο Πλάτωνας πίστευε ότι οι άνθρωποι έχουν μία αυθεντική αντίληψη του καλού, αν και έχουμε μόνο κακά αντίγραφα του ιδεώδους στον πραγματικό μας κόσμο.
«Εις τον κόσμον της νοήσεως την τελευταίαν και ανωτάτην θέσιν κατέχει η ιδέα του αγαθού, η οποία ένεκα τούτου μετά δυσκολίας καθοράται όταν όμως την ίδη κανείς, δεν ημπορεί να μη συμπεράνει ότι αυτή είναι η αιτία παντός εν γένει εν τω σύμπαντι καλού και ωραίου. Πλάτωνας
Όπως είδαμε, παρ’ όλα αυτά, ο Πλάτωνας ποτέ δεν έφτασε τον υψηλότερο στόχο του και ποτέ δεν κατάφερε να καταλήξει σε έναν ορισμό.
Ο Χομπς είχε διαφορετική άποψη: «Οτιδήποτε είναι το αντικείμενο της όρεξης ή της επιθυμίας του ανθρώπου, αυτό είναι κατά την άποψή του το καλό. Και το αντικείμενο του μίσους και της απέχθειας είναι το κακό». Με άλλα λόγια, ο Χομπς ανατίθεται στον Πλάτωνα και λέει πως δεν υπάρχει γενική ουσία του καλού. Το καλό και το κακό είναι μόνο ταμπέλες που χρησιμοποιούμε για να περιγράφουμε ό,τι μας αρέσει ή δεν μας αρέσει.
Το Τάο διδάσκει ότι μπορούμε να αναγνωρίσουμε το καλό σε σύγκριση με το κακό, μα δεν παρέχει κανένα λειτουργικό προσδιορισμό.
«αυτές οι λέξεις, του καλού και του κακού… χρησιμοποιούνται πάντα σε σχέση με το άτομο που τις χρησιμοποιεί. Δεν υπάρχει τίποτα έτσι απλά και απόλυτα». Τόμας Χομπς
Γιατί να είναι κάποιος καλός, ηθικός και να ακολουθεί τη δεοντολογία του; Γιατί να απασχολείται με το καλό και το κακό; Τι κερδίζει από αυτό; Όλα αυτά είναι ευκολότερα εάν ακολουθεί μια θρησκεία που καθορίζει το καλό και το κακό, στο όνομα της αυθεντίας του Θεού. Οι μεγάλες θρησκείες δίνουν ηθική καθοδήγηση που προέρχεται από μια θεία δύναμη. Με το να αποδίδουμε τους νόμους στο Θεό, πετυχαίνουμε μ’ ένα σμπάρο δυο τρυγόνια. Έχουμε και πολύ συγκεκριμένες ηθικές αξίες να οδηγούν τις πράξεις μας και ενα απόλυτο σύστημα ηθικής για να τις καθορίσει. Το να είναι κάποιος καλός σημαίνει να υπακούει στις εντολές του Θεού. Οι κανόνες προέρχονται από το Θεό και ο Θεός είναι καλός.
Εάν αυτό λειτουργεί για εσάς, τότε είστε μπροστά στο παιχνίδι. Ακόμη και αν δεν πιστεύετε σε μία θρησκεία, μπορείτε και πάλι να χρησιμοποιήσετε τη σοφία που παρουσίασαν οι αρχαίοι θεολόγοι, χωρίς να οφείλετε υποταγή σε καμία θεότητα. Οι γραφές όλων των μεγάλων θρησκειών περιέχουν καταφανέστατες σκέψεις για την ηθικότητα από τις οποίες μπορεί να ωφεληθεί ο οποιοσδήποτε.
Μα για να αποκτήσετε φιλοσοφικές αναλύσεις πάνω στα θέματα της ζωής, με ή χωρίς πίστη, πρέπει να αναζητήσετε και να κατανοήσετε τις σημαντικές αντιλήψεις και να τις εφαρμόσετε στην προσωπική σας κοσμοθεωρία. Έχετε σίγουρα ακούσει από πριν ότι πρέπει να κάνετε το «σωστό», όπως επίσης και να λέτε το «σωστό». Ενώ αυτό είναι καλή συμβουλή, εγώ είμαι υπερασπιστής τού να λέτε το σωστό όπως επίσης και να κάνετε το σωστό. Η σκέψη και η εκλογίκευση πίσω από τις πράξεις σας είναι το κλειδί για να αντιμετωπίσετε και να επιλύσετε οτιδήποτε βρίσκεται στο δρόμο σας.
ΕΠΙΣΤΗΜΗ
Η θρησκεία είναι απλά ο ένας τρόπος για να βρείτε τους ηθικούς και δεοντολογικούς κανόνες της διαδρομής. Αρκετοί άνθρωποι προτιμούν τον υποκατάστατο θεό Επιστήμη. Ένας επιστήμονας όπως ο Ε.Ο.Ουίλσον, ο οποίος καλούσε «να αφαιρεθεί η ηθική προσωρινά από τα χέρια των φιλοσόφων και να αναλυθεί βιολογικά», μπορεί να αποκτήσει πολλούς οπαδούς, ιδιαίτερα σε ένα πανεπιστήμιο. Η ιδέα είναι να αναζητήσουμε εξελικτικές εξηγήσεις για τη συμπεριφορά μας, να δείξουμε δηλαδή πώς η καλή συμπεριφορά ευνοείται υποθετικά από τη φυσική επιλογή, ενώ η κακή συμπεριφορά δεν ευνοείται. Θα είμαστε ικανοί να ξεχωρίζουμε Κουακέρους από Ναζί απλά κοιτώντας το DNΑ τους.
Ενώ πιστεύω ότι μπορούμε να μάθουμε πολλά από την εξελικτική θεωρία, δεν πιστεύω πως μπορούμε να βρούμε κάτι στα γονίδιά μας και μόνο που να μας ωθεί να είμαστε καλοί ή κακοί, ή, μάλλον, να κάνουμε το σωστό ή το λάθος, διαφωτίζοντας έτσι τι είναι καλό και τι κακό. Κανόνες όπως «Μην παντρεύεσαι τον ξάδερφό σου / την ξαδέρφη σου» μπορούν να αποδειχθούν βιολογικά, διότι ανακατεύοντας συγγενή γονίδια αυξάνεται δραματικά ο ρυθμός των γενετικών ανωμαλιών στους απογόνους.
Μα ενώ η κοινωνιοβιολογία μας λέει ότι αυξάνουμε τις πιθανότητες να περάσουμε με τα γονίδιά μας ορισμένες αλτρουιστικές πράξεις, μπορούμε επίσης να τις περάσουμε με το να είμαστε πολυγαμικοί. Ο Ηρώδης υποτίθεται πως είχε εφτακόσιες γυναίκες και ένας Θεός ξέρει πόσα παιδιά. Ενώ αυτό θα του έδινε ένα υψηλό βαθμό καταλληλότητας στον κοινωνιοβιολογικό δείκτη -εκτός της κλίμακας, θα έλεγα-, στοιχηματίζω ότι δεν θα ήταν και ο στυλοβάτης της κοινότητας του Ε. Ο. Ουίλσον (ή και οποιουδήποτε άλλου).
Υπάρχει διαφορά στο τι είναι καλό για εμάς και τι είναι καλό με μια γενικότερη ή ιδεώδη έννοια. Δεν νομίζω πως η επιστήμη μπορεί να μας φτάσει μέχρι εκεί. Για την ακρίβεια, η φυσική προέλευση της απαγόρευσης της αιμομιξίας είναι το μόνο πραγματικά εφαρμόσιμο παράδειγμα ηθικού κανόνα προερχόμενου από την επιστήμη. (Και εδώ τίθεται το ερώτημα, γιατί παρατηρείται τόση αιμομιξία, παρά την απαγόρευση.) Έχουμε και χρειαζόμαστε πολύ περισσότερους ηθικούς κανόνες για να διαμορφώσουμε τους εαυτούς μας και την κοινωνία μας. Οι καταβολές της ηθικότητας δεν είναι ξεκάθαρες και σίγουρα δεν εξηγούνται με τη εξελικτική θεωρία.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου