ΡΗΤΟΡΙΚΗ: ΑΙΣΧΙΝΗΣ - Κατὰ Κτησιφῶντος (32-39)

[32] Ὡς τοίνυν καὶ τὴν ἀνάρρησιν τοῦ στεφάνου παρανόμως ἐν τῷ ψηφίσματι κελεύει γίγνεσθαι, καὶ τοῦθ᾽ ὑμᾶς διδάξω. Ὁ γὰρ νόμος διαρρήδην κελεύει, ἐὰν μέν τινα στεφανοῖ ἡ βουλή, ἐν τῷ βουλευτηρίῳ ἀνακηρύττεσθαι, ἐὰν δὲ ὁ δῆμος, ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ, ἄλλοθι δὲ μηδαμοῦ. Καί μοι λέγε τὸν νόμον.

ΝΟΜΟΣ
[33] Οὗτος ὁ νόμος, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, καὶ μάλα καλῶς ἔχει. Οὐ γὰρ οἶμαι ᾤετο δεῖν ὁ νομοθέτης τὸν ῥήτορα σεμνύνεσθαι πρὸς τοὺς ἔξωθεν, ἀλλ᾽ ἀγαπᾶν ἐν αὐτῇ τῇ πόλει τιμώμενον ὑπὸ τοῦ δήμου καὶ μὴ ἐργολαβεῖν ἐν τοῖς κηρύγμασιν. Ὁ μὲν οὖν νομοθέτης οὕτως· ὁ δὲ Κτησιφῶν πῶς; ἀναγίγνωσκε τὸ ψήφισμα.

ΨΗΦΙΣΜΑ
[34] Ἀκούετε, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ὅτι ὁ μὲν νομοθέτης κελεύει ἐν τῷ δήμῳ ἐν Πυκνὶ τῇ ἐκκλησίᾳ ἀνακηρύττειν τὸν ὑπὸ τοῦ δήμου στεφανούμενον, ἄλλοθι δὲ μηδαμοῦ, Κτησιφῶν δὲ ἐν τῷ θεάτρῳ, οὐ τοὺς νόμους μόνον ὑπερβάς, ἀλλὰ καὶ τὸν τόπον μετενεγκών, οὐδὲ ἐκκλησιαζόντων Ἀθηναίων, ἀλλὰ τραγῳδῶν γιγνομένων καινῶν, οὐδ᾽ ἐναντίον τοῦ δήμου, ἀλλ᾽ ἐναντίον τῶν Ἑλλήνων, ἵν᾽ ἡμῖν συνειδῶσιν οἷον ἄνδρα τιμῶμεν.

[35] Οὕτω τοίνυν περιφανῶς παράνομα γεγραφώς, παραταχθεὶς μετὰ Δημοσθένους ἐποίσει τέχνας τοῖς νόμοις· ἃς ἐγὼ δηλώσω καὶ προερῶ ὑμῖν, ἵνα μὴ λάθητε ἐξαπατηθέντες. Οὗτοι γάρ, ὡς μὲν οὐκ ἀπαγορεύουσιν οἱ νόμοι τὸν ὑπὸ τοῦ δήμου στεφανούμενον μὴ κηρύττειν ἔξω τῆς ἐκκλησίας, οὐχ ἕξουσι λέγειν, οἴσουσι δὲ εἰς τὴν ἀπολογίαν τὸν Διονυσιακὸν νόμον, καὶ χρήσονται τοῦ νόμου μέρει τινὶ κλέπτοντες τὴν ἀκρόασιν ὑμῶν,

[36] καὶ παρέξονται νόμον οὐδὲν προσήκοντα τῇδε τῇ γραφῇ, καὶ λέξουσιν ὡς εἰσὶ τῇ πόλει δύο νόμοι κείμενοι περὶ τῶν κηρυγμάτων, εἷς μέν, ὃν νῦν ἐγὼ παρέχομαι, διαρρήδην ἀπαγορεύων τὸν ὑπὸ τοῦ δήμου στεφανούμενον μὴ κηρύττεσθαι ἔξω τῆς ἐκκλησίας, ἕτερον δ᾽ εἶναι νόμον φήσουσιν ἐναντίον τούτῳ, τὸν δεδωκότα ἐξουσίαν ποιεῖσθαι τὴν ἀνάρρησιν τοῦ στεφάνου τραγῳδοῖς ἐν τῷ θεάτρῳ, ἐὰν ψηφίσηται ὁ δῆμος· κατὰ δὴ τοῦτον τὸν νόμον φήσουσι γεγραφέναι τὸν Κτησιφῶντα.

[37] Ἐγὼ δὲ πρὸς τὰς τούτων τέχνας παρέξομαι συνηγόρους τοὺς νόμους τοὺς ὑμετέρους, ὅπερ διατελῶ σπουδάζων παρὰ πᾶσαν τὴν κατηγορίαν. Εἰ γὰρ τοῦτό ἐστιν ἀληθές, καὶ τοιοῦτον ἔθος παραδέδυκεν ὑμῶν εἰς τὴν πολιτείαν ὥστ᾽ ἀκύρους νόμους ἐν τοῖς κυρίοις ἀναγεγράφθαι, καὶ δύο περὶ μιᾶς πράξεως ὑπεναντίους ἀλλήλοις, τί ἂν ἔτι ταύτην εἴποι τις εἶναι τὴν πολιτείαν, ἐν ᾗ ταὐτὰ προστάττουσιν οἱ νόμοι ποιεῖν καὶ μὴ ποιεῖν;

[38] ἀλλ᾽ οὐκ ἔχει ταῦθ᾽ οὕτως· μήθ᾽ ὑμεῖς ποτε εἰς τοσαύτην ἀταξίαν τῶν νόμων προβαίητε, οὔτε ἠμέληται περὶ τῶν τοιούτων τῷ νομοθέτῃ τῷ τὴν δημοκρατίαν καταστήσαντι, ἀλλὰ διαρρήδην προστέτακται τοῖς θεσμοθέταις καθ᾽ ἕκαστον ἐνιαυτὸν διορθοῦν ἐν τῷ δήμῳ τοὺς νόμους, ἀκριβῶς ἐξετάσαντας καὶ σκεψαμένους εἴ τις ἀναγέγραπται νόμος ἐναντίος ἑτέρῳ νόμῳ, ἢ ἄκυρος ἐν τοῖς κύριοις, ἢ εἴ που εἰσὶ νόμοι πλείους ἑνὸς ἀναγεγραμμένοι περὶ ἑκάστης πράξεως.

[39] Κἄν τι τοιοῦτον εὑρίσκωσιν, ἀναγεγραφότας ἐν σανίσιν ἐκτιθέναι κελεύει πρόσθεν τῶν ἐπωνύμων, τοὺς δὲ πρυτάνεις ποιεῖν ἐκκλησίαν ἐπιγράψαντας νομοθέτας, τὸν δ᾽ ἐπιστάτην τῶν προέδρων διαχειροτονίαν διδόναι τῷ δήμῳ, καὶ τοὺς μὲν ἀναιρεῖν τῶν νόμων, τοὺς δὲ καταλείπειν, ὅπως ἂν εἷς ᾖ νόμος καὶ μὴ πλείους ἑκάστης πράξεως. Καί μοι λέγε τοὺς νόμους.

***
[32] Ότι και η διαδικασία ανακήρυξης του στεφάνου που προτείνει στο ψήφισμα ο Κτησιφών είναι παράνομη, και επ᾽ αυτού θα σας ενημερώσω. Ο νόμος ορίζει ρητά, εάν πρόκειται να στεφανώσει κάποιον η Βουλή, η ανακήρυξη να γίνεται στο Βουλευτήριο, εάν όμως ο λαός, η ανακήρυξη να γίνεται στον χώρο της Εκκλησίας του Δήμου, «πουθενά αλλού». Κάνε μου τη χάρη, γραμματέα, και διάβασε τον νόμο.

ΝΟΜΟΣ
[33] Αυτός ο νόμος, Αθηναίοι, είναι πολύ σωστός. Γιατί, φαντάζομαι, ο νομοθέτης πίστευε ότι δεν πρέπει ο ρήτορας να κάνει επίδειξη μπροστά στους ξένους θεατές, αλλά να είναι ευχαριστημένος που μέσα στην ίδια του την πόλη τιμάται από τον λαό και όχι να επιδιώκει πολιτική εκμετάλλευση με τα κηρύγματα στο θέατρο. Έτσι σκέφτηκε ο νομοθέτης· πώς όμως σκέφτηκε ο Κτησιφών; Διάβασε το ψήφισμα.

ΨΗΦΙΣΜΑ
[34] Ακούτε, Αθηναίοι, ότι ο νομοθέτης ορίζει, όποιος στεφανώνεται από τον λαό, να γίνεται η ανακήρυξη ενώπιον του λαού στην Πνύκα, όπου συνέρχεται η Εκκλησία του Δήμου, «πουθενά αλλού». Ο Κτησιφών όμως πρότεινε να γίνει η ανακήρυξη στο θέατρο· έτσι, όχι μόνο παρέβη τους νόμους, αλλά άλλαξε και τον τόπο της τελετής, και όχι σε ώρα συνεδρίασης των Αθηναίων, αλλά κατά τη διδασκαλία των νέων τραγωδιών, πράγμα που σημαίνει όχι μόνο ενώπιον του αθηναϊκού κοινού αλλά και ενώπιον των Ελλήνων, για να μάθουν και αυτοί μαζί με εμάς ποιον άνδρα τιμούμε.

[35] Ενώ λοιπόν ο Κτησιφών έχει προτείνει παράνομο ψήφισμα τόσο απροκάλυπτα, θα προσπαθήσει μαζί με τον Δημοσθένη να επιτεθεί στους νόμους με διάφορα τεχνάσματα. Αυτά εγώ θα σας τα αποκαλύψω και θα σας προειδοποιήσω, για να μην εξαπατηθείτε χωρίς να το καταλάβετε. Γιατί αυτοί δεν θα μπορέσουν να υποστηρίξουν ότι δεν απαγορεύουν οι νόμοι να γίνεται η απονομή του στεφάνου εκτός της Εκκλησίας του Δήμου γι᾽ αυτόν που στεφανώνεται από τον λαό. Θα επικαλεστούν όμως κατά την απολογία τους τον Διονυσιακό νόμο, και μάλιστα θα κάνουν χρήση μέρους του νόμου αυτού, για να σας εξαπατήσουν.

[36] Με τον τρόπο αυτόν θα παρουσιάσουν έναν νόμο εντελώς άσχετο με αυτή την καταγγελία και θα ισχυριστούν πως υπάρχουν τάχα στην πόλη δύο νόμοι για τις ανακηρύξεις στεφάνων. Ο ένας είναι αυτός που παρουσίασα τώρα εγώ και που ρητά απαγορεύει να γίνεται η ανακήρυξη αυτού που στεφανώνεται από το λαό εκτός Εκκλησίας του Δήμου. Θα υποστηρίξουν όμως ότι υπάρχει και δεύτερος νόμος αντίθετος προς αυτόν, που δίνει τη δυνατότητα να γίνεται η ανακήρυξη του στεφάνου στο θέατρο κατά τη διδασκαλία νέων τραγωδιών «εφόσον το αποφασίσει ο λαός». Και, προφανώς, θα υποστηρίξουν ότι ο Κτησιφών έχει προτείνει το ψήφισμα σύμφωνα με αυτόν τον νόμο.

[37] Αλλά εγώ, για να αντικρούσω τα τεχνάσματά τους, θα παρουσιάσω συνηγόρους τους νόμους σας, πράγμα που φροντίζω να κάνω συνεχώς σε όλη τη διάρκεια της δίκης. Γιατί, αν είναι αλήθεια αυτό, αν δηλαδή έχει παρεισφρήσει στο πολίτευμά μας μια τέτοια συνήθεια, ώστε άκυροι νόμοι να συμπεριλαμβάνονται ανάμεσα στους έγκυρους και να υπάρχουν δύο αντίθετοι μεταξύ τους για την ίδια περίπτωση, πώς θα μπορούσε πια να ονομάσει κανείς ένα τέτοιο πολίτευμα, στο οποίο τα ίδια πράγματα ο ένας νόμος επιτρέπει να γίνονται, ο άλλος τα απαγορεύει;

[38] Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα· μακάρι να μη φτάσετε ποτέ σε τέτοια αναρχία των νόμων· ούτε ο νομοθέτης που έβαλε τα θεμέλια της δημοκρατίας έχει αδιαφορήσει γι᾽ αυτές τις περιπτώσεις. Αντίθετα μάλιστα, έχει δώσει ρητή εντολή στους θεσμοθέτες να προβαίνουν κάθε χρόνο σε διόρθωση των νόμων σε συνεδριάσεις του Δήμου, ύστερα από προσεκτική εξέταση και έρευνα μήπως έχει συμπεριληφθεί στη νομοθεσία κάποιος νόμος αντίθετος προς άλλον ή άκυρος ανάμεσα στους έγκυρους ή αν έχουν συμπεριληφθεί περισσότεροι του ενός νόμοι για την ίδια περίπτωση.

[39] Αν οι θεσμοθέτες διαπιστώσουν κάτι τέτοιο, ορίζει ο νομοθέτης να το γράψουν σε πινακίδες και να το θέσουν σε κοινή θέα μπροστά από τα αγάλματα των Επώνυμων ηρώων· στη συνέχεια, οι πρυτάνεις να ορίζουν τους νομοθέτες και να καλούν τον λαό σε συνέλευση, ο επιστάτης των προέδρων να δίνει στον λαό τη δυνατότητα να αποφασίζει με χειροτονία για ακύρωση των μεν ή διατήρηση των δε, για να υπάρχει ένας νόμος και όχι περισσότεροι για κάθε περίπτωση. Κάνε μου τη χάρη, γραμματέα, και διάβασε τους νόμους.