Π Λ Α Τ Ω Ν: Ατομικός ή κοινοτικός τρόπος ζωής;«Συνεπώς, φίλε μου, δεν πρέπει να ενδιαφερόμαστε καθόλου τι θα πουν οι πολλοί για μας, αλλά τι θα πει ο ειδικός σε θέματα που έχουν να κάνουν με το δίκαιο και το άδικο, ο ένας, και η ίδια η αλήθεια. Ώστε, πρώτα από όλα, δε δίνεις τη σωστή συμβουλή με αυτό τον τρόπο, λέγοντας ότι πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη τη γνώμη των πολλών σχετικά με τα δίκαια και τα ωραία και τα αγαθά και τα αντίθετά τους. Αλλά βέβαια, θα μπορούσε να αντιτείνει κανείς, οι πολλοί είναι αρκετά δυνατοί για να μας σκοτώσουν» (Πλάτων).
Σ χ ό λ ι ο
Εκ πρώτης όψεως, η πιο πάνω θέση του Πλάτωνα προδίδει αντιδημοκρατικό φρόνημα. Μπορεί όμως κανείς να το ισχυριστεί αυτό στα σοβαρά; Μόνο στείροι ιδεολογιστές θα υιοθετούσαν μια τέτοια άποψη, δείχνοντας έτσι ότι κρίνουν την πλατωνική φιλοσοφία με γνώμονα τον δικό τους ιδεολογικό δογματισμό. Το κύριο μέλημα του φιλοσόφου δεν είναι να εκφράσει δημοκρατικά ή αντιδημοκρατικά αισθήματα, επιχειρηματολογώντας υπέρ της μιας ή της άλλης πολιτικής επιλογής, αλλά να αρθεί πάνω από μια τέτοια γνωσιο-οντο-λογική διχοτόμηση του ανθρώπου, προκειμένου να σκεφτεί τον τελευταίο ως ενιαίο όλο, ως καθολικό εκφραστή της αρετής. Θα μπορούσε να αντιτείνει κάποιος: ο φιλόσοφος δεν παίρνει θέση υπέρ της μιας πλευράς και ενάντια στους πολλούς; Ο Πλάτων, σε κάθε περίπτωση, δεν εκφράζει κάποια τέτοια πρόθεση, γιατί δεν εργάζεται με συναισθηματικά σχηματιζόμενες βλέψεις παρά αξιοποιεί τη δική του εμπειρία· σύμφωνα με αυτή, όσοι καταδίκασαν τον Σωκράτη σε θάνατο, δεν αποτελούν εγγύηση ότι ενσαρκώνουν την καθολική αρετή, αφού προκάλεσαν κακό στον πιο δίκαιο άνθρωπο της Αθηναϊκής κοινωνίας. Τούτο σημαίνει ότι «κάποιες γνώμες πρέπει να τις παίρνει κανείς στα σοβαρά υπόψη του, ενώ άλλες όχι» (Κρίτων 46d)· με ποιο κριτήριο θα υιοθετεί τις μεν και θα απορρίπτει τις δε; Με κριτήριο την ορθότητα και τη φρόνηση αυτών των γνωμών· δηλαδή κατά πόσο είναι απλώς γνώμες ή στηρίζονται στη γνώση, η οποία δεν διαχωρίζεται από την αρετή. Και τούτο έχει ιδιαίτερη αξία για τον Σωκράτη, ήτοι τον Πλάτωνα, γιατί, όπως αναφέρει στην Κρίτωνα 48b 4-5, «πρέπει να αποδίδουμε μεγαλύτερη σημασία στο να ζούμε καλώς από το να ζούμε απλώς».
1. Η γνώμη δεν είναι γνώση. Τότε, σήμερα και πάντα. Η πρώτη ανήκει στην κατηγορία της κοινής γνώμης με όλα τα παρεπόμενα (φλυαρία, δοκησισοφία, δογματισμός κ.λπ.),και ως τέτοια είναι υπεύθυνη για την καθίδρυση της απόλυτης -με την αρνητική σημασία- υποκειμενικότητας, δηλαδή αυτής, η οποία δεν επιδέχεται καμιά αμφισβήτηση. Εδώ στηρίζονται οι παντοειδείς μηχανισμοί. Η αληθινή γνώση, απεναντίας, είναι η αποδεδειγμένη διαλεκτικά γνώση, δηλαδή αυτή που παράγεται με βάση την εξελισσόμενη πράξη και τη λογική αυτής της εξέλιξης. Π.χ. τα παραπάνω λόγια του Πλάτωνα είναι από τον Κρίτωνα και αποτελούν γνώση στο μέτρο που αποτιμούν τη στάση των πολλών απέναντι στη μεταχείριση του Σωκράτη από την αθηναϊκή "δημοκρατία". Η γνώση -η διαλεκτική γνώση- είναι πάντοτε συγκεκριμένη και αληθής: οι πεντακόσιοι, ας πούμε, ηλιαστές ήξεραν ποιον καταδίκαζαν στην υπόθεση του Σωκράτη; Όχι. Απλώς ήταν πλανημένοι και παρασυρόμενοι από τον ένα ή τους λίγους γιάπηδες -επαγγελματίες πολιτικούς, δουλόφρονες-υπηρέτες των μηχανισμών διανοούμενους, δηλαδή από κάποια ή κάποιες απόλυτες υποκειμενικότητες: από τους ανθρώπους της κυρίαρχης τη στιγμή εκείνη πολιτική, ιδεολογική και συμφεροντολογική σκοπιμότητα. Αυτοί λοιπόν είχαν γνώμη, όχι γνώση. Πότε απέκτησαν γνώση; Εκ των υστέρων. Όταν έστειλαν τον Σωκράτη στο θάνατο και μετάνιωσαν γι' αυτό. Συμβαίνει, όπως και με τους σημερινούς καταστροφείς της Ελλάδας, οι οποίοι έχουν τη γνώμη -όχι όμως και τη γνώση- ότι "σώζουν" την Ελλάδα, ενώ από πλευράς πραγματικής γνώσης την οδηγούν στον όλεθρο.
2. Το τελευταίο παράδειγμα απαντά και στο δεύτερο σημείο: άλλο ειδικός κατά Πλάτωνα κι άλλο τεχνοκράτης, αξιωματούχος με πτυχία, θέσεις και αναθέσεις. Και οι εν λόγω καταστροφείς ή άλλοι παρόμοιοι προσπαθούν να κερδίσουν, ήτοι να παραπλανήσουν την κοινή γνώμη με την επίκληση της "γνώσης" τους: ήρθαν από τα "μεγάλα" πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής και ξέρουν, ενώ οι πραγματικοί ειδήμονες δεν ξέρουν· ή οι πρώτοι ξέρουν μόνο πώς να καταστρέφουν και να σφετερίζονται τον δημόσιο πλούτο.
3. Εδώ εισέρχεται η ουσία της αρετής. Η τελευταία δεν είναι κάποιος στύλος -δηλαδή κάτι σαν δέντρο- της ΔΕΗ που φωτίζει τους περαστικούς ή τους παχύσαρκους "ειδήμονες", αλλά εκείνο το αφανές πολλοστημόριο της κατασταλαγμένης γνώσης που ο Ηράκλειτος, ο Χέγκελ κ.α. το ονόμαζαν κοινωνική ηθική ή ήθος. Το τελευταίο δεν έχει να κάνει με ποσότητες τεχνογνωσίας, αλλά με την οντολογική διάταξη και αναδιάταξη ανθρώπων και κοινωνιών. Παράδειγμα: όταν ένας πολιτικάντης στρέφεται ενάντια σε μια πολιτική, αλλά, όταν καταλαμβάνει υπουργικό θώκο, γίνεται ο πιο φανατικός θιασώτης της, αυτός δεν έχει ήθος, δηλαδή γνώση με αρετή, ενάρετη γνώση, έμφρονη. Είναι ο πιο ειδήμων νεκροθάφτης. Σε σχέση με όλα αυτά, λοιπόν, ο Πλάτων δεν κατακεραυνώνει τους πολλούς ούτε θεοποιεί τον άριστο, αλλά αποπαγιδεύει όλους μας από μια ηθική των δούλων που λέγει: ό,τι σχετίζεται με τους πολλούς είναι δημοκρατικό, ενώ το αντίθετο όχι. Θυμίζω ότι ο ναζισμός ήταν εθνικός σοσιαλισμός με τη στήριξη των πολλών: ήταν σωστή πολιτική;
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου