Συνήθεια: Βάλτος ή όαση;

Μια πράξη που εκτελείται πανομοιότυπα κι επαναλαμβανόμενα ανά τακτά χρονικά διαστήματα όπως για παράδειγμα ένα λαϊκό έθιμο δημιουργεί έναν δικό της κύκλο ζωής- που αφενός αποκτά ισχυρή δύναμη επανεμφάνισης από μόνη της κι αφετέρου σταδιακά το ενδιαφέρον γι' αυτήν ατονεί σε βαθμό που εκτελείται σχεδόν αυτοματοποιημένα. Με μια λέξη γίνεται πλέον συνήθεια.

Η συνήθεια αποκοιμίζει, αυτό είναι γεγονός κι όχι μόνο αυτό αλλά απαξιώνει εν πολλοίς και το περιεχόμενο όλων των πράξεων που εκτελούνται με παρόμοιο τρόπο. Η περιοδικά επαναλαμβανόμενη ενέργεια, που δεν διαφοροποιείται σε κανένα σημείο, καθιστά τις πράξεις αυτές μηχανικές με αποτέλεσμα να διαφεύγουν απ’ τον συνειδητό έλεγχο του ατόμου και να περνούν σε υποσυνείδητο επίπεδο. Έτσι κι αλλιώς τα πάντα εν-τυπώνονται στο υποσυνείδητο, το θέμα είναι αναδύονται κατά βούληση ή άνευ αυτής.

Είναι όμως αυτό απαραίτητα αρνητικό; Είναι κακό να έχουμε συνήθειες;

Αυτά είναι δυο εύλογα ερωτήματα που θα πρέπει να απαντήσουμε για να ξεδιαλύνουμε κάθε υποψία ασάφειας που υπάρχει γύρω απ’ το συγκεκριμένο θέμα.

Έχει ειπωθεί κατά καιρούς από πολλούς φιλοσόφους ότι η συνήθεια είναι αργός θάνατος κι ο άνθρωπος της συνήθειας στην ουσία είναι νεκρός. Μπορούμε εύκολα να παρατηρήσουμε τον εαυτό μας μέσα στις απλές καθημερινές μας λειτουργίες και θα διαπιστώσουμε με ανησυχία ότι πολλά πράγματα γίνονται εντελώς μηχανικά κι αυτοματοποιημένα, τόσο που αν ερωτηθούμε λίγο αργότερα γι αυτά δεν είμαστε σε θέση να ανακαλέσουμε στη μνήμη μας την αναπαράσταση αυτών των γεγονότων σε μια πλήρη ακολουθία.

Εδώ έγκειται ίσως το πιο αρνητικό σημείο μιας συμπεριφοράς που εκτελείται από κεκτημένη ταχύτητα λόγω συνήθειας. Η συμπεριφορά που χαράχθηκε στο υποσυνείδητο αυθόρμητα αναζητά διέξοδο μόλις οι συνθήκες την ευνοούν: όταν δηλαδή παρομοιάζουν με τις συνθήκες της πρωταρχικής της δημιουργίας και συγχρόνως έχουν χαλαρώσει οι αμυντικοί μηχανισμοί. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η συνήθεια γίνεται τροχοπέδη αλλαγής κι αυτό εντοπίζεται άμεσα: Ελέγξετε για παράδειγμα πόσο εύκολα σας οδηγούν τα βήματα σας να ακολουθήσετε μια διαδρομή για το σπίτι σας που κάνατε χρόνια. Δοκιμάστε να αλλάξετε τον κωδικό του κινητού σας και θα δείτε ότι σχεδόν πάντα πριν απ’ τον καινούριο ξεκινάτε να πληκτρολογήσετε τον παλιό, πολλές φορές μάλιστα μετά από την αποτυχία εισόδου στο μενού του αντιλαμβάνεστε ότι χρησιμοποιούσατε αυτόν που ήδη έχετε αλλάξει.

Υπάρχει όμως και το αντίστροφο που φαινομενικά συγκρούεται με όσα παραθέσαμε προηγουμένως. Μια καλή συνήθεια θα μπορούσε κάποιος να ισχυρισθεί ότι είναι πολύ θετική διαδικασία και δε θα πρέπει να την βλέπουμε με καχυποψία. Επιπρόσθετα είναι πολλές φορές που στις πρακτικές του διαλογισμού δίνεται οδηγία αυτοί να γίνονται σε καθορισμένες ώρες τις ημέρας σε συγκεκριμένο μέρος κλπ, κάτι που καταλήγει στο να συνηθίζει ο νους και το σώμα έτσι ώστε να μην αντιδρούν. Η αλήθεια βέβαια στον μηχανισμό της συνήθειας, επειδή για μηχανισμό πρόκειται, βρίσκεται στην αποτύπωση μιας λειτουργίας στο υποσυνείδητο, δηλαδή μια εντολή προς τον αυτόματο πιλότο. Η αλήθεια λοιπόν είναι ότι πρέπει να δούμε την συνήθεια ως εργαλείο και να το χρησιμοποιήσουμε δημιουργικά.

Συνεπώς , μετά τα παραπάνω, που ακριβώς εντοπίζεται το αρνητικό στοιχείο σε μια συνήθεια και γιατί το περιεχόμενο της απαξιώνεται όταν επαναλαμβάνεται μηχανικά; Στη πραγματικότητα το ουσιαστικό πρόβλημα βρίσκεται στην ποιότητα μιας συνήθειας και λιγότερο στον τρόπο της εκτέλεσης της καθώς μια βλαβερή πράξη που γίνεται συνήθεια θα προκαλέσει ζημιά σε μας αλλά ίσως και σε άλλους. Ωστόσο αν θέλουμε να προχωρήσουμε πιο βαθιά σ’ αυτή τη μελέτη τότε θα πρέπει να δούμε ότι σε συνηθισμένες ενέργειες απουσιάζει μονίμως η συνείδηση κι αυτό από μόνο του είναι πολύ σοβαρό. Ταυτόχρονα η συνήθεια έχει την δύναμη να δημιουργεί ισχυρά δεσμά σε νοητικό επίπεδο έτσι ώστε να μην επιτρέπει στο άτομο να ξεφύγει απ’ αυτές τις πράξεις κι αυτό καταλήγει σε μια διαρκή αμετάβλητη κυκλική πορεία η οποία ελέγχει το ίδιο το άτομο.

Εν ολίγοις γύρω από τον άνθρωπο ορθώνεται ένα αόρατο μοτίβο το πρότυπο του οποίου δεν του επιτρέπει να δράσουμε διαφορετικά. Πρόκειται για ένα καλούπι που δύσκολα μπορούμε να ξεφύγουμε από τα όρια του. Αυτό βέβαια θα το αντιληφθεί εκείνος που επιθυμεί να δράσει διαφορετικά, και τότε θα διαπιστώσει ότι είναι δέσμιος προηγούμενων συνηθειών. Αντίθετα ο άνθρωπος που αρέσκεται μ’ αυτό που είναι κι όπως είναι δεν θα αντιληφθεί ποτέ ότι είναι φυλακισμένος του εαυτού του. Ούτε αυτό είναι κατ’ ανάγκην αρνητικό, για κάθε άνθρωπο η ζωή που ζει είναι δικαίωμα του εφόσον δεν δημιουργεί πρόβλημα στον περίγυρο του, στο άρθρο αυτό αναφέρομαι κυρίως σε εκείνους που επιθυμούν να γνωρίζουν πως πετυχαίνεται η αλλαγή μέσα στη ζωή και πως γεμίζει η καθημερινότητα ζωντάνια.

Μια ωφέλιμη συνήθεια δε θα πρέπει να εγκαταλειφθεί αλλά είναι χρήσιμο να αλλάζει διαρκώς ο τρόπος με την οποία την εκτελούμε έτσι ώστε η συνείδηση να είναι πάντα παρούσα κι ο έλεγχος της συμπεριφοράς να γίνεται με επίγνωση κι όχι αυτοματοποιημένα. Τι συμβαίνει όταν δεν είμαστε συνειδητοί; Το υποσυνείδητο έχοντας αποτυπωμένα πάνω του όλα τα πρότυπα συμπεριφοράς, χρησιμοποιεί κατά το δοκούν αυτόματα ένα από αυτά και το σώμα υπακούει σ’ αυτή την ώθηση. Ότι ένα απωθημένο ανασύρεται την κατάλληλη στιγμή και γίνεται μια πράξη που συχνά μοιάζει με παρά-πράξη, δηλαδή είναι αθέλητη. Θα συλλάβετε πολλές φορές τον εαυτό σας να πει κάτι που δεν ήθελε να πει αλλά του ξέφυγε. Αυτό όμως που τελικά ειπώθηκε ήταν πολύ βαθιά τυπωμένο μέσα του και μάλιστα πολλαπλές εν-τυπώσεις. Μέσα σ’ αυτές τις γραμμές μπορεί κάποιος να ανακαλύψει το μυστικό των δηλώσεων, των εστιασμένων σκέψεων , την δύναμη των πεποιθήσεων και πολλά άλλα υποτιθέμενα μυστικά.

Τα οφέλη αυτής της συνεχούς αλλαγής είναι μακροπρόθεσμα και πολύ ευεργετικά. Ο άνθρωπος που λειτουργεί κατ’ αυτόν τον τρόπο ακόμη και στις πιο απλές του καθημερινές του ασχολίες αποκτά τον έλεγχο του εαυτού του, είναι πάντα παρών σε ότι κάνει κι έτσι έχει την δυνατότητα να αποφύγει παγίδες -που δε θα διέκρινε αν είχε αφεθεί- , να αλλάξει ανά πάσα στιγμή την απόφαση του για μια συμπεριφορά ανάλογα με το περιβάλλον και τις συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί και να ξεπεράσει πιθανούς κινδύνους που ελλοχεύουν μέσα στη καθημερινότητα.

Με αυτό τον τρόπο δράσης ανανεώνουμε και αναζωογονούμε όλα όσα έχουν την τάση να βαλτώνουν και να αργοπεθαίνουν αλλά τα θέλουμε ακόμη ζωντανά. Η συνήθεια κουράζει και το ενδιαφέρον αποσύρεται με αποτέλεσμα ο άνθρωπος να μην αντλεί πλέον ευχαρίστηση απ’ τις στιγμές του, επειδή απουσιάζει η ζωτική ενέργεια της κυκλικής εναλλασσόμενης- κι όχι πανομοιότυπης- κίνησης.

Η συνήθεια γίνεται ναρκωτικό που κοιμίζει την συνείδηση του ανθρώπου κι όταν αυτή αποσυρθεί, λόγω αδιαφορίας, τότε ο άνθρωπος βρίσκεται υπό τον έλεγχο των σκεπτομορφών που έχει ο ίδιος πλάσει κι έχει συντηρήσει μέσω αυτών των επαναλαμβανομένων δράσεων. Ο έλεγχος του εαυτού χάνεται , ο έρωτας της πρώτης φοράς ξεφτίζει σιγά-σιγά, οι ενέργειες δεν ανανεώνονται με αποτέλεσμα να φθίνουν και να νιώθουμε συνεχώς κόπωση δίχως να μπορούμε να την αιτιολογήσουμε. Η συνήθεια μαγνητίζει την σκέψη και την κρατά εστιασμένη στον ίδιο σκοπό με τον ίδιο ρυθμό. Ακόμη κι αν αυτό μας αρέσει και είναι καλό θα μας αιχμαλωτίσει στην κινούμενη άμμο της προσκόλλησης.

Μπορούμε να κάνουμε αυτό που θέλουμε συνεχώς αλλά το πώς το κάνουμε πρέπει να αλλάζει γιατί μόνο τότε θα είμαστε σε θέση να το αλλάξουμε, να το πετάξουμε όταν διαπιστώσουμε ότι είναι πλέον ανώφελο για μας ή ακόμη κι επιζήμιο ή στον αντίποδα, να το διατηρήσουμε στη ζωή μας φρέσκο και ζωντανό.

Αν θέλετε να παίρνετε ζωή απ’ αυτό που κάνετε κι όχι να χάνετε τη ζωή σας σ’ αυτό που κάνετε, τότε κάντε το συνεχώς διαφορετικά, το ίδιο αλλά πάντοτε με μια μικρή έστω αλλαγή που να του δίνει νέο ενδιαφέρον. Έτσι θα είστε εσείς το αφεντικό σε κάθε ενέργεια κι η νέα οπτική που θα αποκτάτε για το αντικείμενο θα σας προσφέρει συνεχή ευχαρίστηση και ζωντάνια. Ωστόσο αυτό είναι και το μυστικό εργαλείο για να καταργήσετε μια αρνητική συνήθεια απ’ την οποία θέλετε να απαλλαγείτε: Να την εκτελέσετε Συνειδητά. Αν είστε συνειδητοποιημένοι ότι θέλετε να την βγάλετε απ' την ζωή σας μόνο τότε θα είστε σίγουροι γι αυτό και τότε σίγουρα θα το πετύχετε.

Ο κύκλος της συνήθειας σπάει μόνο με έναν νέο κύκλο μιας νέας συνήθειας ή με νέες προσθήκες πάνω στη διαδρομή του παλιού. Αυτό λέγεται ανανέωση, αυτός είναι ο ένας τρόπος της αλλαγής που μπορεί να επιτευχθεί αργά κι ανώδυνα. Υπάρχει κι ο άλλος τρόπος , ο δύσκολος κι επίπονος που συχνά έρχεται ακάλεστα κι απρόσμενα. Τον αποκαλούμε πόνο κι είναι ένας μεγάλος δάσκαλος. Γι' αυτόν όμως θα μιλήσουμε σε επόμενο άρθρο, μέχρι τότε να αλλάζετε συνεχώς με μικρά και σταθερά βήματα γεμάτοι παρατηρητικότητα κι επαγρύπνηση.

Αν είναι να φανερωθεί ένας δάσκαλος ας είναι εκείνος του Γνώθι σαυτόν