Πλάτων: η αρετή και η σωματική ομορφιά

Περί πνευματικής και σωματικής ομορφιάς

1. Προ-κατανοήσεις

Ο Πλάτων εσωτερίκευσε με τον δικό του τρόπο τη διδασκαλία του μεγάλου δασκάλου του, του Σωκράτη. Πέρα από τις γενικές γραμμές της σωκρατικής διδασκαλίας, η επίδραση που άσκησε αυτή στον Πλάτωνα φαίνεται και από τον τρόπο άρθρωσης του λόγου του, ανεξάρτητα εάν πρόκειται για τα νεανικά του έργα ή εκείνα των μεταγενέστερων περιόδων. Στους διαλόγους του διατύπωσε πολλές φορές, κατά την εξέλιξη της σκέψης του, πολλές ρήσεις-στοχασμούς που συμπυκνώνουν βαθύ νόημα με καθολική, σχεδόν διαχρονική αξία. Παρακάτω αναφέρουμε ένας μέρος αυτών των στοχασμών συνοπτικά σχολιασμένους.

2. Συν-κατανοήσεις

 2α. Πλάτωνος Χαρμίδης: Ο Σωκράτης συζητεί περί σωφροσύνης
· Προκαταρκτικά: Ο Σωκράτης έχει επιστρέψει το βράδυ από τη μάχη της Ποτίδαιας και την άλλη ημέρα επισκέπτεται την παλαίστρα του Ταυρέα και συναντά πολλούς γνωστούς του, αλλά και αγνώστους. Η παρουσία του εκεί έχει διπλή σημασία: α) γυρίζει από την πολιορκία της Ποτίδαιας σώος, πράγμα που παραπέμπει στη θαρραλέα και ψύχραιμη στάση που επέδειξε εκεί· με εκείνη τη στάση επιβεβαιώνει στην πράξη πως όσα συζητεί περί ανδρείας, σωφροσύνης κ.λπ. με τους νεαρούς φίλους του στους πρώιμους διαλόγους του Πλάτωνα, τους λεγόμενους σωκρατικούς, τα πιστεύει και τα εφαρμόζει. Ποιοι είναι οι λόγοι που τον κάνουν να τα πιστεύει; Η λογική μέθοδος, με την οποία επεξεργάζεται τις σκέψεις του. Αφού απάντησε σε μια σειρά από ερωτήματα καθημερινής υφής για τη ζωή του στο στρατόπεδο, άρχισε κι αυτός να ρωτά:

· Σωκράτης: «τους ρώτησα κι εγώ για τα νέα της Αθήνας, για τη φιλοσοφία σε ποια κατάσταση βρισκόταν, για τους νέους, εάν είχαν διακριθεί μερικοί απ’ αυτούς σε σοφία [μάθηση], σε ομορφιά [κάλλος] ή και σε αμφότερα».

· Σχόλιο: Ο Σωκράτης παρουσιάζεται να ρωτά για δύο θεμελιακές πτυχές της ανθρώπινης ουσίας: τη σωματική ομορφιά και την ψυχική καλλιέργεια. Όταν αυτές οι πτυχές αντιμετωπίζονται ξεκομμένα, η ανθρώπινη οντότητα δεν αναπτύσσεται αρμονικά. Αυτό δεν το λέει ρητά εδώ ο Σωκράτης, αλλά το υπαινίσσεται ή το προϋποθέτει για να αναπτυχθεί η συζήτηση. Τη σωματική ομορφιά εδώ την ενσαρκώνει ο Χαρμίδης. Την πνευματική ομορφιά όμως ποιος; Παραμένει αίτημα της φιλοσοφίας και των αληθινών φιλοσόφων. Ποιους θεωρεί αληθινούς φιλοσόφους ο Πλάτων; Αυτούς που χωρούν πέρα από την ψευτο-φιλοσοφία και την εριστική τέχνη· αυτούς που ενστερνίζονται τη διαλεκτική τέχνη και προσπαθούν να εναρμονίσουν τη θεωρία με την πράξη, τις ιδέες με τον τρόπο ζωής.

2β. Συζήτηση του Σωκράτη με τον Φίληβο περί ηδονής

· Σωκράτης: «Για όλα τα ζωντανά πλάσματα αγαθό είναι η φρόνηση, η νόηση και το έργο της ανάμνησης και όλα πάλι όσα συγγενεύουν με αυτά, δηλαδή η ορθή γνώμη και οι αληθινοί στοχασμοί· αυτά είναι προτιμότερα από την ηδονή και σπουδαιότερα για όλα τουλάχιστον τα πλάσματα που είναι ικανά να έχουν κάποια μέθεξη σ’ αυτά».

Σχόλιο: Το θέμα που διερευνάται στον συγκεκριμένο διάλογο είναι τούτο: εάν το ύψιστο αγαθό για τον ανθρώπινο βίο είναι η ηδονή ή η φρόνηση. Αρχομένης της συζήτησης, ο Φίληβος υποστηρίζει ότι το αγαθό συνδέεται με την απόλαυση, την ηδονή και την τέρψη. Ο Σωκράτης αντιτείνει τη φρόνηση, τη νόηση, τη μνήμη, την ορθή γνώμη και τους αληθινούς στοχασμούς. Οι αντιπροτάσεις του Σωκράτη αποτελούν το έναυσμα της συζήτησης και όχι την τελική πλατωνική άποψη πάνω στο θέμα.