Η σχέση μας με τον χρόνο

Με ποιον τρόπο μπορούμε να κάνουμε το χρόνο φίλο μας και όχι απειλή;

Ο χρόνος… Ο χρόνος κυλά πολύ γρήγορα ή κάποιες φορές βασανιστικά αργά. Η αίσθηση που έχει ο καθένας μας για αυτόν είναι σχετική, όπως συμβαίνει άλλωστε και με πολλές άλλες σταθερές της ζωής μας (η προσωπική αίσθηση του βάρους, του ύψους και άλλα). Είναι γνωστή η παρακίνηση «Μην αφήνεις για αύριο αυτό που μπορείς να κάνεις σήμερα». Αλλά και «Έχεις όλο το χρόνο μπροστά σου». Αντιφατικά μηνύματα; Ακούγεται παράξενο, όμως εν μέρει η αξία των σταθερών της ζωής μας είναι ακριβώς αυτό, ότι μας επιτρέπουν να αναπτύσσουμε ελεύθεροι τη σχέση μας μαζί τους.

«Αναρωτιέμαι πώς κάποιοι άνθρωποι συμπεριφέρονται λες και έχουν όλο το χρόνο μπροστά τους, λες και ο χρόνος για αυτούς δε θα τελειώσει ποτέ, σα να έχουν μια ειδική συμφωνία με το Θεό, το Βούδα, με την τύχη τους!». Είναι τα λόγια μιας νεαρής γυναίκας με ένα χρόνιο πρόβλημα υγείας.
«Αισθάνομαι ότι αν είχα ξανά μια ευκαιρία θα την άρπαζα από τα μαλλιά. Θα έκανα ξανά τη νέα αρχή (γελάει)… νέα και εγώ δεν πάνε μαζί, ε; Αν με άκουγε κανένας…». Έτσι περιγράφει τη δική της σχέση με το χρόνο που έχει περάσει μια ηλικιωμένη γυναίκα.

Ο χρόνος λοιπόν. Εκτός από την υποκειμενική αίσθηση που ο καθένας μας έχει για εκείνον, καθορίζει και με αντικειμενικό τρόπο τη ζωή μας. Για παράδειγμα, ο χρόνος που ξεκινάει ένα παιδί το σχολείο, η διάρκεια των σχολικών ετών και στη συνέχεια η συνήθης διάρκεια των σπουδών. Τα χρονικά διαστήματα αυτά είναι τόσο ισχυρά προσδιορισμένα που τελικά η ζωή μας για πολλά χρόνια οργανώνεται γύρω τους. «Μετά τις σπουδές», λένε συχνά γονείς και παιδιά για διάφορα μεγαλεπίβολα σχέδια. Άλλοι κοινοί χρόνοι είναι οι ηλικίες που κοινωνικά αναμένεται κάποιος να έχει εκπληρώσει οριμένους στόχους. Εκτός από τα στάδια ανάπτυξης και εξέλιξης του ψυχισμού (Craig&Baucum, 2007), υπάρχουν επίσης και άλλοι στόχοι, περισσότερο κοινωνικά προσδιορισμένοι. Για παράδειγμα, μπορεί στα 20 χρόνια του κάποιος να νιώθει και πράγματι να έχει όλο το χρόνο μπροστά του για να επιλέξει τρόπο ζωής, κάτι που γίνεται λιγότερο ευέλικτο στα 35. Τότε αναμένεται να έχει λάβει κανείς ορισμένες σημαντικές αποφάσεις για το πώς θέλει να ζήσει που θα τον βοηθήσουν να παλέψει προς την κατεύθυνση που προτιμά. Εάν επιθυμεί να γίνει γονιός, είναι μια περίοδος που το ερώτημα «πότε;» μπαίνει ισχυρότερο μπροστά του. Εάν πάλι νιώθει αβέβαιος για την επαγγελματική του επιλογή, τα περιθώρια αλλαγών στενεύουν σε σχέση με την περίοδο που την πρωτοέκανε (θεωρητικά στα 18). Ας σημειώσουμε εδώ ότι το περιθώριο διόρθωσης ή αλλαγής είναι βέβαια πάντα εν ενεργεία στη ζωή μας.

Με ποιον τρόπο μπορούμε να κάνουμε το χρόνο φίλο μας και όχι απειλή; Καταρχήν βάζοντας προτεραιότητες. Σε κάθε περίοδο της ζωής μας ανοίγουν νέα κεφάλαια προς εξερεύνηση και νέοι στόχοι μπορούν να μπαίνουν. Παρά την πίεση που το κάθε άτομο δέχεται από το οικείο περιβάλλον και από τον ευρύτερο περίγυρο, οι ατομικές προτεραιότητες δεν (πρέπει να) υπαγορεύονται από αυτά. Σε κάθε περίπτωση, βοηθά τη σχέση μας με τον χρόνο το βίωμα ότι έχουμε ικανοποιήσει ή ότι είμαστε στο δρόμο προς εκπλήρωση των επιθυμιών που σε κάθε περίοδο ζωής μας είναι σημαντικότερες για εμάς. Μπορεί ορισμένες φορές όλη η ζωή να στρέφεται γύρω από έναν μεγάλο στόχο. Η αφιέρωση της ζωής σε έναν προσωπικό σκοπό μπορεί να μοιάζει σε κάποιους χάσιμο χρόνου, όμως για άλλους είναι η ουσία της ζωής τους (δείτε το σχετικό video εδώ).

Πολλές φορές τα εσωτερικά ταξίδια στο παρελθόν ή στο μέλλον απαλύνουν τον ψυχισμό και τα έχουμε ανάγκη για να ηρεμήσουμε σε μια περίοδο θλίψης, στρες, ή για να αντέξουμε κάποιες ιδιαίτερα επίπονες καταστάσεις. Ο αμυντικός μηχανισμός της παλινδρόμησης συνδέεται με την ανακούφιση που βιώνει ο ψυχισμός επιστρέφοντας σε μια παρελθούσα φάση ζωής, όταν το παρόν βιώνεται ως τραυματικό (Anna Freud, 1936- εκδ. 2007). Η διαρκής μετάθεση μιας επιθυμίας μας χρονικά στο μέλλον ή η «λατρεία» μας για μια περίοδο που έχει περάσει (καθήλωση), λειτουργούν αρνητικά στη σχέση μας με τον χρόνο. Στην πρώτη περίπτωση το άτομο νιώθει να βρίσκεται διαρκώς σε μια κατάσταση αναμονής, με αποτέλεσμα να χάνει το παρόν και τελικά να χάνει την ευκαρία να ζήσει αυτή τη μοναδική ζωή που έχει. Στη δεύτερη περίπτωση μοιάζει σαν κάποιος, ενώ είναι ζωντανός, να έχει «πεθάνει» μετά το τέλος της «χρυσής του περιόδου». Και πάλι το παρόν χάνεται και η ζωή του κυλά χωρίς τη δική του συμμετοχή.

Οι «ανοιχτοί λογαριασμοί» στη ζωή κάποιου, ενισχύουν την αίσθηση ότι ο χρόνος κυλά ανισόρροπα, δηλαδή είτε πολύ γρήγορα, είτε όμως και ότι είναι άπλετος (οπότε ότι μπορούν να λύσουν τις εκκρεμότητές τους εν καιρώ). Συνήθως αφορούν θέματα που φοβόμαστε να αγγίξουμε για τον ένα ή τον άλλο λόγο, θέματα που μας γεννούν βαθιά συναισθήματα και αγγίζουν τραυματισμένες πλευρές της ψυχής μας. Επίσης μπορεί να αφορούν θέματα που αν ανοίξουν ίσως σημάνουν το τέλος μιας κατάστασης όπως έχει ως τώρα και την ανάγκη για μια νέα μορφή στη σχέση, τη δουλειά και τη ζωή μας γενικότερα. Να μην ξεχνάμε ακόμη πως η υψηλή libido (Freud) δημιουργεί στο άτομο μια διαρκή επιθυμία που ψάχνει διάφορους τρόπους εκτόνωσης, έκφρασης και τελικά ικανοποίησης. Ακόμη και μια ζωή ολόκληρη μπορεί να μη φτάνει σε κάποιον για να βιώσει την ικανοποίηση της Επιθυμίας του!

Το «timing» που ακούμε συχνά αφορά ακριβώς τη σύμπτωση χρονικής στιγμής και της επιθυμίας. Πολλές φορές δεν μπορούμε να το επιτύχουμε με αποτέλεσμα την αίσθηση της έλλειψης χρόνου, της ζωής φανταστικούς χρόνους (παρελθοντικούς ή μελλοντικούς) και πάντως την ανάγκη να ξεπηδήσουμε από το παρόν σε άλλους χωροχρόνους. Τα φανταστικά ταξίδια στο χρόνο είναι ανακουφιστικά και απαραίτητα για τον ψυχισμό μας. Άλλωστε μας βοηθούν να παλέψουμε για ένα παρόν που θα συμβάλλει στο πώς θέλουμε να είμαστε και στο μέλλον. Παρελθόν – παρόν – μέλλον… Είναι οι διαστάσεις του δικού μας προσωπικού χρόνου και ορίζουν τη μοναδική ζωή που έχουμε να ζήσουμε. Ανεξάρτητα από το πώς ο καθένας διαλέγει να διαχειρίζεται την πραγματική και συμβολική διάσταση του χρόνου του, ένα είναι το σημαντικό: Σε κάθε χρόνο της ζωής μας να είμαστε παρόντες.