Αν και ακόμη δεν έχουν διαβαστεί όλοι οι πάπυροι (που περιλαμβάνουν και τις υπόλοιπες φιλοσοφικές σχολές της εποχής του 1ου μ.Χ. αιώνα), ο πάπυρος 1050 (P.Herc. 1050) του «Περί θανάτου» αναμφισβήτητα αποτελεί την κορωνίδα των έως τώρα ευρημάτων. Όπως υποδηλώνει ο τίτλος (Περί θανάτου) ο συγγραφέας θα μιλήσει για το προσφιλές φιλοσοφικό ζήτημα του θανάτου, ενός από τα κεντρικά θέματα της επικούρειας φιλοσοφίας.
Η βασική επικούρεια αρχή ότι «ο θάνατος δεν είναι τίποτε για εμάς» είναι γνωστή, και η πραγματεία του Φιλόπονου θα την εκλάβει ως αφετηρία για να την ενισχύσει. Την ίδια εποχή, εξάλλου, κυκλοφορεί και το αριστούργημα De rerum natura του Λουκρήτιου, στο τρίτο κεφάλαιο του οποίου ο συγγραφέας με ποιητική μαεστρία πραγματεύεται τον ανυπόστατο, κατά τον Επίκουρο, φόβο του θανάτου. Ο Φιλόδημος όμως θα ακολουθήσει διαφορετικό δρόμο. Δεν θα επαναλάβει όσα γνωρίζουμε ήδη για την επικούρεια φιλοσοφία του θανάτου, αλλά θα μας προσφέρει νέες πληροφορίες. Θα αναφερθεί παρεμπιπτόντως στην έλλειψη των αισθήσεων που ακολουθεί τον θάνατο και θα ασχοληθεί κυρίως με την ψυχολογία του πόνου. Του πόνου της ψυχής που στέκεται εμπόδιο στην αταραξία και, επομένως, στην ηδονή ως σκοπό της ζωής:
«Όταν λοιπόν λέμε ότι η ηδονή είναι ο σκοπός, δεν εννοούμε τις ηδονές των ασώτων και αυτές που βρίσκονται στις απολαύσεις, όπως νομίζουν κάποιοι που αγνοούν και δεν συμφωνούν ή εκλαμβάνουν κακώς όσα λέμε, αλλά το να μην πονάει το σώμα και να είναι η ψυχή ατάραχη.» Επίκουρος, Επιστολή προς Μενοικέα, 131-132
Ο φιλοσοφικός λόγος του Φιλόδημου σκοπό έχει (κατά την επικούρεια επιταγή) να θεραπεύσει την ψυχή και απευθύνεται σε όλους -γνώστες και μη της φιλοσοφίας. Ο ερχομός του δικού μας θανάτου είναι κάτι το φυσιολογικό, που δεν πρέπει να φοβόμαστε. Πώς μπορούμε όμως να ξεπεράσουμε την ανασφάλειά μας, τα αρνητικά συναισθήματα που βιώνουμε, για το μέλλον των αγαπημένων μας; Πρόκειται για ένα τελείως διαφορετικό συναίσθημα που δεν έχει να κάνει με τον δικό μας θάνατο, αλλά με τη φροντίδα των άλλων. Εκείνη που δεν θα είμαστε σε θέση να προσφέρουμε όταν δεν θα είμαστε εν ζωή.
«Το να αφήσουμε πίσω γονείς ή παιδιά ή μια σύζυγο ή κάποιους άλλους από τους αγαπημένους, οι οποίοι θα βρεθούν σε δεινή κατάσταση εξαιτίας του θανάτου μας ή επειδή θα τους λείψουν τα αναγκαία, έχει βέβαια έναν πολύ φυσικό «δηγμό» και αυτό από μόνο του ή περισσότερο από κάθε τι άλλο προκαλεί δάκρυα στον λογικό άνθρωπο» Φιλόδημος, Περὶ θανάτου 25.2-10
Ο Φιλόδημος δεν απομακρύνεται από τον άνθρωπο, το αντίθετο· κατανοεί τον ανθρώπινο πόνο που αισθάνεται κάποιος για το μέλλον των αγαπημένων προσώπων. Είναι ένας φυσικός «δηγμός» (δάκνω< δάγκωμα), μια δικαιολογημένη θλίψη που μπορεί να αισθανθούν οι άνθρωποι στη ζωή τους. Τα συναισθήματα της αβεβαιότητας και αγωνίας γίνονται αντιληπτά όσο είμαστε στη ζωή και προκαλούν ταραχή. Ως εκ τούτου, ο Φιλόδημος θα εστιάσει στον τρόπο της ζωής μας.
Πώς ζούμε; Έχουμε αναπτύξει δυνατές σχέσεις φιλίας; Το αιφνίδιο του θανάτου μας (δεδομένο για τους επικούρειους) δεν πρέπει να μας ανησυχεί. Αντιθέτως, πρέπει να μας έχει οδηγήσει στο να ζήσουμε τη ζωή μας συνειδητά με τον καλύτερο δυνατό τρόπο: μαζί με άλλους. Η στήλη 25 του παπύρου είναι σε αποσπασματική κατάσταση, αλλά η λύση αναδύεται από τα θραύσματα του κειμένου του Φιλόδημου:
«Και αυτός θα έχει προνοήσει για κηδεμόνες για αυτούς, που δεν θα φροντίσουν λιγότερο από τον ίδιο…» Φιλόδημος, Περὶ θανάτου 25.27-30
Η επικούρεια φιλία διαρκεί μετά θάνατον. Ο Επίκουρος έχασε τον αγαπημένο του φίλο, αν και νεότερο στα χρόνια, Μητρόδωρο, τον οποίο προόριζε για διάδοχό του στον Κήπο. Παρά τη φυσική θλίψη που αισθάνθηκε, έζησε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του σε ευδαιμονία. Στο κείμενο της διαθήκης του δεν παραλείπει να μεριμνήσει για τα παιδιά του Μητρόδωρου, αφήνοντας τη φροντίδα τους στον Αμυνόμαχο και στον Τιμοκράτη.
Ο επικούρειος δεν είναι ποτέ μόνος. Ο Φιλόδημος κατανοεί τον φυσικό πόνο της ψυχής των ανθρώπων και αντιτείνει την ασφάλεια της φιλίας. Και η ψυχή παύει να πονάει.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου