Ο Ζαγρεύς ήταν θεός των Ορφικών, γιoς του Δία και της Περσεφόνης, ο “πρώτος Διόνυσος”. Γεννήθηκε από το Δία μεταμορφωμένος σε φίδι και την κερασφόρο Περσεφόνη. Ο Δίας τον προόριζε για τη διαδοχή και την κυριαρχία στον κόσμο και για να τον προφυλάξει από την Ήρα, τον εμπιστεύθηκε στον Απόλλωνα και τους Κουρήτες, οι οποίοι τον έκρυψαν στα δάση του Παρνασσού.
Ήρα ανακάλυψε που ήταν κρυμμένο το κερασφόρο βρέφος κι έστειλε τους Τιτάνες να το εξοντώσουν. Εκείνοι για να το ξεγελάσουν του έδωσαν παιχνίδια και στη συνέχεια του επιτέθηκαν. Τότε ο Ζαγρεύς άρχισε να αλλάζει μορφές στην προσπάθειά του να ξεφύγει. Μεταμορφώθηκε κατά σειρά σε λιοντάρι, τίγρη, άλογο, φίδι, και όταν πήρε τη μορφή ταύρου, οι Τιτάνες τον έπιασαν, τον κομμάτιασαν, έβρασαν το κρέας του σ’ ένα καζάνι κι έφαγαν ένα μέρος του. Ο Απόλλωνας μάζεψε τα κομμάτια του Ζαγρέα και τα έθαψε στους Δελφούς. Την καρδιά του, η οποία είχε μείνει ανέπαφη, την κονιορτοποίησε ο Δίας και τη διέλυσε σε ένα ποτό που το πρόσφερε στη Σεμέλη. Εκείνη τότε έμεινε έγκυος κι έφερε στον κόσμο το Νεώτερο Διόνυσο. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή την κονιορτοποιημένη καρδιά του την κατάπιε ο ίδιος ο Δίας, κι ήταν εκείνος ο οποίος γέννησε το Διόνυσο. Άλλοι μύθοι υποστηρίζουν ότι το θεό τον ανάστησαν η Ρέα ή η Δήμητρα αφού πρώτα συγκόλλησαν τα μέλη του.
Ο Δίας κατακεραύνωσε τους Τιτάνες κι από τις στάχτες τους δημιουργήθηκαν οι άνθρωποι. Οι ορφικοί έλεγαν πως οι άνθρωποι είχαν μέσα τους το θεϊκό στοιχείο, γιατί οι Τιτάνες είχαν φάει το Διόνυσο Ζαγρέα, είχαν όμως και την “τιτανική φύση” που τους ωθούσε στο κακό επειδή είχαν πλαστεί από την στάχτη των Τιτάνων.
Σε μια άλλη εκδοχή η Θεά Αθηνά περισυνέλεξε την παλλόμενη καρδιά του και την πήγε στο Δία (γι’ αυτό η Αθηνά πήρε το επίθετο Παλλάδα). Εκείνος την τοποθέτησε σε ένα γύψινο ομοίωμα του Διονύσου που ζωντάνεψε αμέσως. Οι Νύμφες ανέλαβαν τη φροντίδα του παιδιού και το κουνούσαν σε ένα λιχνιστήρι δημητριακών (λίκνο) απ’ όπου ονομάστηκε Ζαγρεύς (Διόνυσος) Λικνίτης.
Σε ανάμνηση του διαμελισμού και της ανάστασης του Ζαγρέως οργανώνονταν κάθε δυο χρόνια οργιαστικές γιορτές προς τιμή του, από τις αττικές και δελφικές Θυιάδες ή τις ιέρειες του Διονύσου στο ναό του Πύθιου Απόλλωνα.
Ο Ζαγρεύς ταυτίζεται συχνά και με τον Ίακχο. Σε ερυθρόμορφα αγγεία διακρίνεται η Περσεφόνη με το μικρό Ίακχο στην αγκαλιά.
Ζαγρεύς: ὁ Διόνυσος παρὰ ποιηταῖς· δοκεῖ γὰρ ὁ
Ζεὺς μιγῆναι τηῖ Περσεφόνη· ἐξ ἧς χθόνιος Διό-
νυσος.
Ευριπίδης, αποσπάσματα
ἁγνὸν δὲ βίον τείνων ἐξ οὗ
Διὸς Ἰδαίου μύστης γενόμην,
καὶ νυκτιπόλου Ζαγρέως βροντὰς
τοὺς ὠμοφάγους δαίτας τελέσας
μητρί τ’ ὀρείῳ δᾷδας ἀνασχὼν
καὶ κουρήτων
βάκχος ἐκλήθην ὁσιωθείς.
Πλούταρχος, Περί του Ε του εν Δελφοίς,
κρυπτόμενοι δὲ τοὺς
πολλοὺς οἱ σοφώτεροι τὴν μὲν εἰς πῦρ μεταβολὴν Ἀπόλ-
λωνά τε τῇ μονώσει Φοῖβόν τε τῷ καθαρῷ καὶ ἀμιάντῳ
καλοῦσι, τῆς δ’ εἰς πνεύματα καὶ ὕδωρ καὶ γῆν καὶ
ἄστρα καὶ φυτῶν ζῴων τε γενέσεις τροπῆς αὐτοῦ καὶ
διακοσμήσεως τὸ μὲν πάθημα καὶ τὴν μεταβολὴν διασπα-
σμόν τινα καὶ διαμελισμὸν αἰνίττονται, Διόνυσον δὲ καὶ
Ζαγρέα καὶ Νυκτέλιον καὶ Ἰσοδαίτην αὐτὸν ὀνομάζουσι
καὶ φθοράς τινας καὶ ἀφανισμοὺς εἶτα δ’ ἀναβιώσεις καὶ
παλιγγενεσίας οἰκεῖα ταῖς εἰρημέναις μεταβολαῖς αἰνί-
γματα καὶ μυθεύματα περαίνουσι· καὶ ᾄδουσι τῷ μὲν
διθυραμβικὰ μέλη παθῶν μεστὰ καὶ μεταβολῆς πλάνην
τινὰ καὶ διαφόρησιν ἐχούσης· ‘μιξοβόαν’ γὰρ Αἰσχύλος
φησί ‘πρέπει διθύραμβον ὁμαρτεῖν σύγκωμον
Διονύσῳ’, τῷ δὲ παιᾶνα, τεταγμένην καὶ σώφρονα μοῦσαν,
Νόννος, Διονυσιακά, 6
αἰθερίων δὲ δρακοντείων ὑμεναίων
Περσεφόνης γονόεντι τόκῳ κυμαίνετο γαστήρ,
Ζαγρέα γειναμένη, κερόεν βρέφος, ὃς Διὸς ἕδρης
μοῦνος ἐπουρανίης ἐπεβήσατο, χειρὶ δὲ βαιῇ
ἀστεροπὴν ἐλέλιζε· νεηγενέος δὲ φορῆος
νηπιάχοις παλάμῃσιν ἐλαφρίζοντο κεραυνοί.
Νόννος, Διονυσιακά, 31
Ἄρεα δ’, ὅν περ ἔτικτον, ὃν οὐρανίη τέκε γαστήρ,
υἱὸν ἐμὸν χθονίῳ πεπεδημένον ἀκλέι δεσμῷ
κρύψεν ἔσω κεράμοιο περισφίγξας Ἐφιάλτης·
οὐδέ οἱ ἐχραίσμησεν ἐμὸς πόσις οὐράνιος Ζεύς,
ἀλλὰ τόκον Σεμέλης φλογερῶν ἐρρύσατο πυρσῶν,
καὶ βρέφος εἰσέτι Βάκχον ἀνεζώγρησε κεραυνοῦ,
ἡμιτελῆ νόθον υἷα· δαϊζομένου δὲ μαχαίραις
Ζαγρέος οὐ προμάχιζεν ἐπουρανίου Διονύσου.
Ψευδο – Νόννος, Μυθολογικά σχόλια
Περσεφόνη γεννᾷ τὸν Ζαγρέα Διόνυσον,
ἐκ τοῦ Διὸς συλλαβοῦσα αὐτόν.
Σχόλια στο Λυκόφρονα, 355
Παλλὰς δὲ ἡ Ἀθηνᾶ ἢ παρὰ τὸ πάλλειν τὰ ὅπλα – πολε-
μικὴ γὰρ ἐν τῷ γεννᾶσθαι ἀπὸ τῆς Διὸς κεφαλῆς ἐξέθορε
τὰ ὅπλα κινοῦσα – ἢ παρὰ τὸ παλλομένην τὴν τοῦ Διο-
νύσου καρδίαν ἀνενεγκεῖν τῷ Διί – Διόνυσον γὰρ τὸν καὶ
Ζαγρέα καλούμενον υἱὸν Διὸς καὶ Περσεφόνης ὑπάρχοντα
μεληδὸν οἱ Τιτᾶνες ἐσπάραξαν οὗ τὴν καρδίαν ἔτι παλλο-
μένην ἀνήνεγκεν – ἢ ὅτι ἐν τῇ συμβολῇ τῆς μάχης τῶν
Γιγάντων καὶ τῶν θεῶν Πάλλαντα ἕνα τῶν Γιγάντων
ἀνεῖλεν.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου