Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΦΙΛΙΠΠΟΣ

ΙΣΟΚΡ 5.79–88

Καίριες συμβουλές προς τον Φίλιππο

Προκειμένου να ενθαρρύνει τον Φίλιππο να πραγματοποιήσει την πανελλήνια εκστρατεία εναντίον των Περσών, ο Ισοκράτης επέμεινε ότι δεν ήταν απλώς εφικτό για τον Μακεδόνα βασιλιά να ενώσει τους Έλληνες σε κοινή εκστρατεία εναντίον των Περσών, αλλά του ήταν και εύκολο. Αναφέρθηκε για τον λόγο αυτό σε παραδείγματα ανδρών, όπως ο Αλκιβιάδης, ο Κόνωνας, ο Διονύσιος και ο Κύρος, οι οποίοι ξεκινώντας για διάφορους λόγους από δυσχερή θέση, πέτυχαν τελικά πράγματα που πριν έμοιαζαν ακατόρθωτα. Από την άλλη, ο Φίλιππος διέθετε δύναμη και κύρος και έτσι ήταν ευκολότερο να πραγματοποιήσει το μεγαλεπήβολο σχέδιο της ένωσης των Ελλήνων, αποδεικνύοντας ότι ήταν απλοί συκοφάντες όσοι υποστήριζαν ότι απλώς επιθυμούσε την υποδούλωση των ελληνικών πόλεων.

[79] Ἴσως οὖν ὑπολαμβάνεις μικροψυχίαν εἶναι τὸ τῶν
βλασφημούντων καὶ φλυαρούντων καὶ τῶν πειθομένων
τούτοις φροντίζειν, ἄλλως θ’ ὅταν καὶ μηδὲν σαυτῷ συνειδῇς
ἐξαμαρτάνων. χρὴ δὲ μὴ καταφρονεῖν τοῦ πλήθους, μηδὲ
παρὰ μικρὸν ἡγεῖσθαι τὸ παρὰ πᾶσιν εὐδοκιμεῖν, ἀλλὰ
τότε νομίζειν καλὴν ἔχειν καὶ μεγάλην τὴν δόξαν καὶ πρέ-
πουσαν σοὶ καὶ τοῖς προγόνοις καὶ τοῖς ὑφ’ ὑμῶν πεπραγ-
μένοις, [80] ὅταν οὕτω διαθῇς τοὺς Ἕλληνας, ὥσπερ ὁρᾷς
Λακεδαιμονίους τε πρὸς τοὺς ἑαυτῶν βασιλέας ἔχοντας
τούς θ’ ἑταίρους τοὺς σοὺς πρὸς σὲ διακειμένους. ἔστι δ’
οὐ χαλεπὸν τυχεῖν τούτων, ἢν ἐθελήσῃς κοινὸς ἅπασι
γενέσθαι, καὶ παύσῃ ταῖς μὲν τῶν πόλεων οἰκείως ἔχων,
πρὸς δὲ τὰς ἀλλοτρίως διακείμενος, ἔτι δ’ ἢν τὰ τοιαῦτα
προαιρῇ πράττειν, ἐξ ὧν τοῖς μὲν Ἕλλησιν ἔσει πιστός, τοῖς
δὲ βαρβάροις φοβερός.

[81] Καὶ μὴ θαυμάσῃς, ἅ περ ἐπέστειλα καὶ πρὸς Διονύ-
σιον τὴν τυραννίδα κτησάμενον, εἰ μήτε στρατηγὸς ὢν
μήτε ῥήτωρ μήτ’ ἄλλως δυνάστης θρασύτερόν σοι διείλεγμαι
τῶν ἄλλων. ἐγὼ γὰρ πρὸς μὲν τὸ πολιτεύεσθαι πάντων
ἀφυέστατος ἐγενόμην τῶν πολιτῶν (οὔτε γὰρ φωνὴν ἔσχον
ἱκανὴν οὔτε τόλμαν δυναμένην ὄχλῳ χρῆσθαι καὶ μολύνεσθαι
καὶ λοιδορεῖσθαι τοῖς ἐπὶ τοῦ βήματος καλινδουμένοις),
[82] τοῦ δὲ φρονεῖν εὖ καὶ πεπαιδεῦσθαι καλῶς, εἰ καί τις
ἀγροικότερον εἶναι φήσει τὸ ῥηθέν, ἀμφισβητῶ, καὶ θείην ἂν
ἐμαυτὸν οὐκ ἐν τοῖς ἀπολελειμμένοις ἀλλ’ ἐν τοῖς προέχουσι
τῶν ἄλλων. διό περ ἐπιχειρῶ συμβουλεύειν τὸν τρόπον
τοῦτον, ὃν ἐγὼ πέφυκα καὶ δύναμαι, καὶ τῇ πόλει καὶ τοῖς
Ἕλλησι καὶ τῶν ἀνδρῶν τοῖς ἐνδοξοτάτοις.

[83] Περὶ μὲν οὖν τῶν ἐμῶν καὶ ὧν σοι πρακτέον
ἐστὶ πρὸς τοὺς Ἕλληνας, σχεδὸν ἀκήκοας· περὶ δὲ τῆς
στρατείας τῆς εἰς τὴν Ἀσίαν ταῖς μὲν πόλεσιν, ἃς ἔφην
χρῆναί σε διαλλάττειν, τότε συμβουλεύσομεν ὡς χρὴ πολε-
μεῖν πρὸς τοὺς βαρβάρους, ὅταν ἴδωμεν αὐτὰς ὁμονοούσας,
πρὸς σὲ δὲ νῦν ποιήσομαι τοὺς λόγους, οὐ τὴν αὐτὴν ἔχων
διάνοιαν καὶ κατ’ ἐκείνην τὴν ἡλικίαν, ὅτ’ ἔγραφον περὶ τὴν
αὐτὴν ὑπόθεσιν ταύτην. [84] τότε μὲν γὰρ παρεκελευόμην
τοῖς ἀκουσομένοις καταγελᾶν μου καὶ καταφρονεῖν, ἢν μὴ
καὶ τῶν πραγμάτων καὶ τῆς δόξης τῆς ἐμαυτοῦ καὶ τοῦ
χρόνου τοῦ περὶ τὸν λόγον διατριφθέντος ἀξίως φαίνωμαι
διεξιών· νῦν δὲ φοβοῦμαι μὴ πάντων τῶν προειρημένων
πολὺ καταδεέστερον τύχω διαλεχθείς. καὶ γὰρ πρὸς τοῖς
ἄλλοις ὁ λόγος ὁ πανηγυρικός, ὁ τοὺς ἄλλους τοὺς περὶ τὴν
φιλοσοφίαν διατρίβοντας εὐπορωτέρους ποιήσας, ἐμοὶ
πολλὴν ἀπορίαν παρέσχηκεν· οὔτε γὰρ ταὐτὰ βούλομαι
λέγειν τοῖς ἐν ἐκείνῳ γεγραμμένοις, οὔτ’ ἔτι καινὰ δύναμαι
ζητεῖν. [85] οὐ μὴν ἀποστατέον ἐστίν, ἀλλὰ λεκτέον
περὶ ὧν ὑπεθέμην, ὅ τι ἂν ὑποπέσῃ καὶ συμφέρῃ πρὸς
τὸ πεῖσαί σε ταῦτα πράττειν. καὶ γὰρ ἢν ἐλλίπω τι καὶ μὴ
δυνηθῶ τὸν αὐτὸν τρόπον γράψαι τοῖς πρότερον ἐκδεδο-
μένοις, ἀλλ’ οὖν ὑπογράψειν γ’ οἶμαι χαριέντως τοῖς ἐξερ-
γάζεσθαι καὶ διαπονεῖν δυναμένοις.

[86] Τὴν μὲν οὖν ἀρχὴν τοῦ λόγου τοῦ σύμπαντος οἶμαι
πεποιῆσθαι ταύτην, ἥν περ προσήκει τοὺς ἐπὶ τὴν Ἀσίαν
πείθοντας στρατεύειν. δεῖ γὰρ μηδὲν πρότερον πράττειν,
πρὶν ἂν λάβῃ τις τοὺς Ἕλληνας δυοῖν θἄτερον, ἢ συναγω-
νιζομένους ἢ πολλὴν εὔνοιαν ἔχοντας τοῖς πραττομένοις.
ὧν Ἀγησίλαος ὁ δόξας εἶναι Λακεδαιμονίων φρονιμώ-
τατος ὠλιγώρησεν, οὐ διὰ κακίαν, ἀλλὰ διὰ φιλοτιμίαν.
[87] ἔσχε γὰρ διττὰς ἐπιθυμίας, καλὰς μὲν ἀμφοτέρας, οὐ
συμφωνούσας δ’ ἀλλήλαις οὐδ’ ἅμα πράττεσθαι δυναμένας.
προῃρεῖτο γὰρ βασιλεῖ τε πολεμεῖν, καὶ τοὺς ἑταίρους εἰς
τὰς πόλεις τὰς αὑτῶν καταγαγεῖν καὶ κυρίους ποιῆσαι τῶν
πραγμάτων. συνέβαινεν οὖν ἐκ μὲν τῆς πραγματείας τῆς
ὑπὲρ τῶν ἑταίρων ἐν κακοῖς καὶ κινδύνοις εἶναι τοὺς
Ἕλληνας, διὰ δὲ τὴν ταραχὴν τὴν ἐνθάδε γιγνομένην μὴ
σχολὴν ἄγειν μηδὲ δύνασθαι πολεμεῖν τοῖς βαρβάροις.
[88] ὥστ’ ἐκ τῶν ἀγνοηθέντων κατ’ ἐκεῖνον τὸν χρόνον
ῥᾴδιον καταμαθεῖν ὅτι δεῖ τοὺς ὀρθῶς βουλευομένους μὴ
πρότερον ἐκφέρειν πρὸς βασιλέα πόλεμον, πρὶν ἂν διαλλά-
ξῃ τις τοὺς Ἕλληνας καὶ παύσῃ τῆς μανίας τῆς νῦν αὐτοῖς
ἐνεστώσης· ἅ περ καὶ σοὶ συμβεβουλευκότες τυγχάνομεν.

***

Επίσης ίσως νομίζεις ως ένδειξιν αδυναμίας (ταπεινωτικόν) να αποδίδη κανείς σημασίαν εις τους λόγους των συκοφαντών, των φλυαρούντων και των ανοήτων που τους πιστεύουν, και μάλιστα όταν έχης την συνείδησιν ότι δεν διέπραξες κανέν σφάλμα. Πρέπει δε να μη περιφρονής το πλήθος ούτε να θεωρής ως μικράν ωφέλειαν την γενικήν εκτίμησιν, αλλά να είσαι βέβαιος ότι τότε έχεις καλήν και μεγάλην φήμην και αξίαν σου και των προγόνων σου και των κατορθωμάτων σου, όταν διαθέσης τους Έλληνας απέναντί σου κατά τον ίδιον τρόπον, κατά τον οποίον βλέπεις να διάκεινται οι Λακεδαιμόνιοι προς τους βασιλείς των και οι φίλοι σου προς σε. Είναι δε εύκολον να επιτύχης ταύτα, αν θελήσης να φανής ο ίδιος προς όλους και παύσης προς άλλας μεν πόλεις να διάκεισαι φιλικώς, προς άλλας δε εχθρικώς, και τέλος αν προτιμάς τας επιχειρήσεις εκείνας, αι οποίαι δύνανται να εμπνεύσουν συγχρόνως εις μεν τους Έλληνας εμπιστοσύνην εις δε τους βαρβάρους φόβον.

Και μη παραξενευθής, όπως έγραψα και εις τον Διονύσιον, ότε κατέλαβε την τυραννίαν, διότι χωρίς να είμαι στρατηγός ούτε πολιτικός ρήτωρ, ούτε άνθρωπος ισχυρός υπό τινά έποψιν έχω ομιλήσει προς σε κατά τρόπον τολμηρότερον από άλλους. Εγώ βεβαίως διά μεν το πολιτικόν στάδιον υπήρξα εκ φύσεως ο πλέον ακατάλληλος εκ των συμπολιτών μου, διότι δεν είχον ούτε αρκετήν φωνήν ούτε αρκετήν τόλμην διά να δύναμαι να ομιλήσω ενώπιον συγκεντρώσεως λαού με ελευθερίαν και να συναναστρέφωμαι και αλληλοϋβρίζωμαι με αυτούς που ανέρχονται εις το βήμα· όσον αφορά όμως την ορθοφροσύνην μου και την καλήν μόρφωσίν μου, καίτοι θα ηδύνατο τις να θεωρήση την έκφρασιν ταύτην ως αλαζονικήν, έχω αντίθετον γνώμην και ήθελον τοποθετήσει τον εαυτόν μου όχι εις τας τελευταίας σειράς, αλλ' εις την σειράν των ανθρώπων που ίστανται υπεράνω των άλλων. Διά τούτο προσπαθώ να δίδω συμβουλάς κατά τον τρόπον κατά τον οποίον εγώ δύναμαι και είμαι εκ φύσεως κατάλληλος και εις την πόλιν και εις τους Έλληνας και εις τους ενδοξοτάτους εκ των ανδρών.

Έχεις λοιπόν σχεδόν ακούσει τας σκέψεις μου δι' όσα ενδιαφέρουν εμέ και διά την στάσιν την οποίαν πρέπει να τηρήσης απέναντι των Ελλήνων. Όσον αφορά δε την εκστρατείαν εναντίον της Ασίας, τότε θα συμβουλεύσω τας πόλεις που είπα ότι πρέπει συ να συμφιλιώσης, ότι πρέπει να πολεμήσουν κατά των βαρβάρων, όταν αντιληφθώ ότι αυταί ομονοούν. Τώρα απευθύνω τον λόγον μου προς σε, ευρισκόμενος ουχί εις την ιδίαν πνευματικήν κατάστασιν, εις την οποίαν ευρισκόμην κατά την εποχήν εκείνην της ζωής μου, ότε έγραφον προς σε διά την ιδίαν υπόθεσιν. Τότε δηλαδή συνεβούλευον τους μέλλοντας να ακούσουν τον λόγον μου να με περιγελούν και να με περιφρονούν, εάν δεν φαίνωμαι ότι πραγματεύομαι το θέμα του λόγου κατά τρόπον ουχί άξιον και προς τας περιστάσεις και προς την υπόληψίν μου και προς τον χρόνον που κατηνάλωσα διά την συγγραφήν του λόγου μου, τώρα δε φοβούμαι μήπως φανώ πολύ κατώτερος όλων όσα είπον άλλοτε. Διότι εκτός των άλλων ο Πανηγυρικός λόγος, μολονότι παρέχει άφθονα τα μέσα εις εκείνους που θέλουν γενικά να μορφωθούν, εμέ με έφερεν εις μεγάλην αμηχανίαν· διότι ούτε τα ίδια θέλω να λέγω με εκείνα τα οποία έγραψα εις αυτόν, ούτε δύναμαι πλέον να ζητώ νέας σκέψεις. Εν τούτοις δεν οφείλω να εγκαταλείψω τον σκοπόν μου, αλλά πρέπει να είπω δι' όσα έταξα ως σκοπόν του λόγου μου πάσαν σκέψιν που θα έλθη εις τον νουν μου και θα είναι ικανή να σε πείση να εκτελέσης όσα σε συμβουλεύω. Και πράγματι, αν υστερήσω κατά τι και δεν δυνηθώ να γράψω κατά τον ίδιον τρόπον που και άλλοτε έγραψα και εδημοσίευσα, πάντως νομίζω ότι θα διαγράψω με μεγάλην δεξιοτεχνίαν το θέμα μου δι' εκείνους που έχουν την δύναμιν να φέρουν εις πέρας κάτι κοπιάζοντες μέχρι τέλους.

Η μεν λοιπόν βάσις του λόγου μου τούτου νομίζω ότι είναι αυτή, την οποίαν πρέπει να θέσουν εκείνοι που προσπαθούν να σε πείσουν διά την εκστρατείαν κατά της Ασίας. Διότι δεν πρέπει τίποτε να επιχειρήσης προτού βεβαιωθής, ότι οι Έλληνες θα σε βοηθήσουν ή τουλάχιστον θα ιδούν με ευμένειαν την εκστρατείαν ταύτην. Τούτο ο Αγησίλαος, που εθεωρείτο ο σωφρονέστερος των Λακεδαιμονίων, παρημέλησε να κάμη, όχι βεβαίως από έλλειψιν ικανότητος, αλλ' από φιλοδοξίαν. Διότι είχε δύο επιθυμίας, αι οποίαι ήσαν μεν καλαί και αι δύο, αλλά δεν συμφωνούσαν μεταξύ των και δεν ηδύναντο να εκτελεσθούν συγχρόνως. Διότι είχεν ως σκοπόν του να πολεμή συγχρόνως κατά του βασιλέως και να επαναφέρη τους φίλους του εις τας πατρίδας των διά να τους παραδώση την πολιτικήν εξουσίαν. Συνέβαινε λοιπόν από μεν την ασχολίαν αυτήν διά τους φίλους του να υφίστανται οι Έλληνες μεγάλας συμφοράς και κινδύνους, εξ αιτίας δε της ακαταστασίας που επεκράτει εδώ εις την Ελλάδα να μη έχη εκείνη ησυχίαν και να μη δύναται να διεξαγάγη τον πόλεμον κατά των βαρβάρων. Εκ των γεγονότων τούτων, τα οποία τότε ηγνοήθησαν, είναι εύκολον να κατανοήση κανείς, ότι όποιος σκέπτεται ορθώς δεν πρέπει να αναλάβη τον πόλεμον κατά του βασιλέως, αν προηγουμένως δεν συμφιλιώση τους Έλληνας και δεν θέση τέρμα εις τον μανιώδη ανταγωνισμόν που τώρα τους βασανίζει· αυτάς ακριβώς τας συμβουλάς δίδομεν και εις σε.