Όσο ο Οδυσσέας προσέρχεται και φιλοξενείται στο καλύβι του Εύμαιου, η Αθηνά σπεύδει στη Σπάρτη, για να εκπληρώσει τον συμπληρωματικό ρόλο της. Κινείται πάλι για να παρακινήσει· όχι όμως, όπως στην πρώτη ραψωδία, την αποδημία, αλλά τώρα τον γυρισμό του Τηλεμάχου. Τον βρίσκει, στην αρχή της δέκατης πέμπτης ραψωδίας, να καθεύδει πλάι στον Πεισίστρατο, τον γιο του Νέστορα, που τον συνόδεψε σ᾽ αυτό του το ταξίδι από την Πύλο στη Λακεδαίμονα, και τώρα είναι βυθισμένος στον ύπνο του, ενώ τον γιο του Οδυσσέα δεν τον αφήνει να κλείσει μάτι η έγνοια του πατέρα του. Η θεά επωφελείται. Τον ξεσηκώνει, λέγοντας πως δεν συμφέρει ν᾽ αφήνει για πολύ καιρό στην Ιθάκη αγαθά και δικούς του ανθρώπους στην καταχρηστική διάθεση των μνηστήρων· τώρα μάλιστα που αδέλφια και πατέρας πιέζουν την Πηνελόπη να παντρευτεί τον Ευρύλοχο, ο οποίος προσφέρει πλούσια δώρα και δελεαστικό πανωπροίκι, ξεχωρίζοντας από όλους τους άλλους μνηστήρες· ευάλωτη, όπως κάθε γυναίκα, η Πηνελόπη είναι έτοιμη να ενδώσει, πιστεύοντας πως αφανίστηκε ο νόμιμος άντρας της, και δεν συζητά πια την επιστροφή του. Θα πρέπει λοιπόν αμέσως να ξεκινήσει ο Τηλέμαχος, αλλά προσοχή: οι μνηστήρες τού έχουν στήσει φονικό καρτέρι στην Αστερίδα, ανάμεσα Ιθάκης και Σάμης· για να τους αποφύγει, οφείλει, φτάνοντας στο νησί, να τραβήξει κατευθείαν στο καλύβι του χοιροβοσκού· αυτός ας ειδοποιήσει την Πηνελόπη πως γύρισε ο γιος της σώος από την Πύλο.
Τελειώνοντας τον παραπλανητικό της λόγο, η Αθηνά αναχωρεί για τον Όλυμπο, έχοντας ήδη ξεσηκώσει τον νεαρό Τηλέμαχο. Ο οποίος ξυπνά βίαια τον Πεισίστρατο και πιέζει τον Μενέλαο και την Ελένη να επισπεύσουν την αναχώρησή του. Μετά τα ειωθότα (γεύμα, σπονδή, δώρα, αποχαιρετισμοί), Τηλέμαχος και Πεισίστρατος ιππεύουν και αναχωρούν. Θα διανυκτερεύσουν στις Φηρές. Την άλλη μέρα, παρακάμπτοντας ο γιος του Οδυσσέα την Πύλο, θα φτάσει πλέοντας στην Ιθάκη, ακολουθώντας κατά γράμμα τις υποδείξεις της Αθηνάς. Στο μεταξύ έχει δεχθεί στο καράβι του τον Θεοκλύμενο, φυγάδα μάντη, που διερμηνεύει έναν οιωνό (γεράκι, λέει, που μαδούσε μαύρο περιστέρι) ως προμήνυμα για την επανίδρυση της οδυσσειακής εξουσίας στο νησί.
Η κίνηση της Αθηνάς και η παρεπόμενη μετακίνηση του Τηλεμάχου από τη Σπάρτη στην Ιθάκη εκπληρώνουν δύο σημαντικούς σκοπούς που αφορούν το δεύτερο μέρος του έπους. Ο ένας είναι θεματικός, με αξονική μάλιστα λειτουργία. Η θεά συμπληρώνει τώρα τον προγραμματικό ρόλο που της έχει αναθέσει ο ποιητής. Συμπλέκει τα δύο χωρισμένα μέχρι στιγμής πρόσωπα και νήματα του έπους: τον γιο με τον πατέρα, που οι δρόμοι τους μέχρι στιγμής πήγαιναν παράλληλα - ας πούμε την «Τηλεμάχεια» με την «Οδύσσεια». Ο δεύτερος σκοπός είναι μεθοδικός. Ο παραπλανητικός ελιγμός που επιχειρεί η Αθηνά, για να κινητοποιήσει τον αδρανή Τηλέμαχο, δείχνει ότι η θεά εφαρμόζει και κατοχυρώνει η ίδια τη μέθοδο του δόλου.
Στην πραγματικότητα ο προγραμματικός (αλλιώς: ποιητικός) ρόλος της Αθηνάς, που αφορά την εξέλιξη του δεύτερου μέρους του έπους, έχει ήδη οριστεί. Ο ακροατής λίγο πολύ ξέρει τώρα τι πρόκειται να γίνει: ποιος είναι ο στόχος όλης αυτής της επιχείρησης· ποια πρόσωπα ενέχονται σ᾽ αυτήν· ότι θα υπάρξει θεϊκή κάλυψη και προστασία του ήρωα στον άνισο αριθμητικά αγώνα. Εκκρεμεί ωστόσο η απορία του πότε, του πού και του πώς. Στην προοδευτική λύση της τριπλής αυτής απορίας συμβάλλει εφεξής η Αθηνά, ο ρόλος της οποίας γίνεται τώρα επικουρικός και εκτελεστικός. Θα πρέπει να φτάσει το έπος στην έξοδό του, για να αναλάβει η Αθηνά ξανά ρόλο ρυθμιστικό.
Στο μεταξύ στη δέκατη έκτη ραψωδία (π 115-189) προωθεί η θεά τον αναγνωρισμό του Οδυσσέα από τον Τηλέμαχο με τη μέθοδο του εξωραϊσμού - μέθοδο που είχε εγκαινιάσει στην έκτη ραψωδία (ζ 229-237). Εκεί ο ναυαγισμένος ήρωας με την επέμβαση της Αθηνάς λάμπει από ομορφιά δελεάζοντας τη Ναυσικά. Εδώ ο παραμορφωμένος επαίτης μεταμορφώνεται σε θεόμορφο άντρα, και με την όψη αυτή αναγνωρίζεται από τον γιο του. Τον Οδυσσέα εξάλλου εξωραΐζει η Αθηνά και στην εικοστή τρίτη ραψωδία (ψ 156-165), μετά τη μνηστηροφονία, στον κορυφαίο αναγνωρισμό του έπους. Δευτερεύοντες ελέγχονται δύο ακόμη αναγνωρισμοί, που οφείλονται και αυτοί στην επέμβαση της Αθηνάς: της Πηνελόπης στη δέκατη όγδοη ραψωδία (σ 187-196) και του Λαέρτη στην εικοστή τέταρτη (ω 367-370).
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου