Υστερία

Η υστερία είναι ένας όρος που χρησιμοποιήθηκε στο παρελθόν για να περιγράψει την συναισθηματική έκρηξη, αλλά αποτελούσε ταυτόχρονα και μια συχνή ιατρική διάγνωση. Η “υστερία” χρησιμοποιούνταν για να περιγράψει ψυχογενείς κρίσεις, δηλαδή ένα έντονο συναισθηματικό ξέσπασμα που ήταν υπερβολικό και εκτός ελέγχου. Όταν κάποιος αντιδρά σε μια κατάσταση με τρόπο συναισθηματικά δυσανάλογο, συχνά χαρακτηρίζεται ως “υστερικός”. Παλιότερα ο όρος αναφέρονταν σε μια πληθώρα συμπτωμάτων που γενικά παρατηρούνταν στις γυναίκες. Στην εποχή μας, λόγος γίνεται επίσης και για φαινόμενα “μαζικής υστερίας”, δηλαδή υστερικές αντιδράσεις σε συλλογικό επίπεδο (όπως για παράδειγμα συμπεριφορές απέναντι στην πανδημία κορωνοϊού, λιποθυμίες σε συναυλίες, κατανάλωση αγαθών κ.α.).

Ο όρος “υστερία” προέρχεται από τον Ιπποκράτη, που συνέδεσε αυτά τα συμπτώματα με την κίνηση της μήτρας της γυναίκας στις διαφορετικές στάσεις του σώματος. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι η μήτρα της γυναίκας μπορεί να κινηθεί ελεύθερα σε διαφορετικές περιοχές του σώματος, με αποτέλεσμα διαφορετικά συμπτώματα και ασθένειες ανάλογα με τη θέση της. Ο όρος υστερία προέρχεται από την ελληνική λέξη “υστέρα”, που σημαίνει μήτρα.

Ενώ παλιότερα η υστερία (υστερική νεύρωση) θεωρούνταν μια διακριτή κατάσταση, τελικά αφαιρέθηκε από τα διαγνωστικά ψυχιατρικά κριτήρια (DSM) τη δεκαετία του ’80. Σήμερα, κλινικά χρησιμοποιούνται οι όροι “οιστριονική διαταραχή προσωπικότητας”, “διαταραχή μετατροπής” (επίσης γνωστή ως διαταραχή λειτουργικών νευρολογικών συμπτωμάτων) ή “σωματοποιητική διαταραχή” για να περιγράψουν τα συμπτώματα που παλιότερα αποδίδονταν γενικά στην υστερία. Συναφές είναι και το σύνδρομο Μινχάουζεν (διά αντιπροσώπου).

Αιτίες

Το μυστήριο της υστερίας έπαιξε κύριο ρόλο στην πρώιμη ανάπτυξη της ψυχανάλυσης. Ο Φρόιντ είχε συνεργαστεί με τον νευρολόγο Σαρκό και είχε την ευκαιρία να παρατηρήσει τους ασθενείς με υστερία και τις θεραπευτικές μεθόδους του Σαρκό (χρησιμοποιούσε την ύπνωση για να θεραπεύσει τις γυναίκες που είχαν υστερία). Τα συμπτώματα της υστερίας θεωρείται ότι αποτελούν μια ασυνείδητη προσπάθεια επίλυσης των εσωτερικών ψυχικών συγκρούσεων. Για παράδειγμα, μια γυναίκα η οποία πιστεύει ότι δεν είναι αποδεκτό να έχει βίαια συναισθήματα, ίσως ξαφνικά να αρχίσει να νιώθει μούδιασμα στα χέρια της πριν θυμώσει τόσο που να θέλει να χτυπήσει κάποιον. Αντί να επιτρέπει στον εαυτό της να έχει βίαιες σκέψεις και για αυτό να χτυπήσει κάποιον, νιώθει το σωματικό σύμπτωμα του μουδιάσματος στα χέρια της.

Συνήθως τα υστερικά συμπτώματα εμφανίζονται μετά από ένα έντονο ψυχοπιεστικό ή τραυματικό γεγονός.

Οι άνθρωποι που έχουν υστερία (διαταραχή μετατροπής) δεν υποκρίνονται ότι έχουν τα συμπτώματα προκειμένου να βρουν παρηγοριά (δηλαδή δεν υποκρίνονται). Δεν αυτοτραυματίζονται σκόπιμα ή δεν λένε ψέματα για τα συμπτώματα τους ώστε να παρουσιάζονται ως άρρωστοι (όπως στο σύνδρομο Μινχάουζεν, προσποιητή διαταραχή). Κάποιοι λανθασμένα πιστεύουν ότι η διαταραχή μετατροπής δεν είναι μια πραγματική ιατρική κατάσταση και ίσως να λένε στους ανθρώπους αυτούς ότι το πρόβλημα είναι “απλά στο μυαλό τους”. Αλλά αυτή η διαταραχή είναι αληθινή. Προκαλεί έντονο στρες και δεν μπορεί να ενεργοποιηθεί ή να ελεγχθεί κατά βούληση.

Τα συμπτώματα μετατροπής προσφέρουν στους ασθενείς διπλό όφελος: το πρωτογενές όφελος είναι η ανακούφιση από την ψυχολογική σύγκρουση και η μείωση του άγχους και το δευτερογενές όφελος, το άτομο με τα συμπτώματα αποφεύγει ευθύνες που δεν θέλει και δέχεται την φροντίδα, την υποστήριξη και το ενδιαφέρον των ατόμων γύρω του.
Συμπτώματα υστερίας

Η έναρξη των συμπτωμάτων της διαταραχής είναι ξαφνική και τα συμπτώματα επηρεάζουν τις εκούσιες κινήσεις ή τις αισθητικές λειτουργίες. Τα διάφορα ψυχοσωματικά συμπτώματα και υστερικές εκδηλώσεις μπορεί να εξαφανιστούν το ίδιο ξαφνικά όπως εμφανίστηκαν, χωρίς να υπάρχει απαραίτητα κάποια ψυχολογική αιτία. Τα συμπτώματα μπορεί να αφορούν νευρολογικά ελλείμματα, όπως η παράλυση, η απώλεια της φωνής (αφωνία), οι διαταραχές στο συντονισμό κινήσεων, η προσωρινή τύφλωση, η απώλεια της αίσθησης της οσμής (ανοσμία) ή της αίσθηση της αφής (αναισθησία).

Τα σωματικά συμπτώματα της διαταραχής μετατροπής συχνά περιγράφονται ως ο τρόπος με τον οποίο το σώμα σας και το ασυνείδητό σας διαχειρίζονται το έντονο στρες ή τα συναισθήματα που δεν εκφράζετε, οδηγώντας στην εμφάνιση της υστερίας. Με άλλα λόγια, τα σωματικά συμπτώματα αποσπούν την προσοχή του ατόμου από τις συναισθηματικές του δυσκολίες.

Η διαταραχή μετατροπής τυπικά επηρεάζει την κίνηση και τις αισθήσεις. Κάποια κοινά συμπτώματα περιλαμβάνουν:

• Δυσκολία στην αναπνοή, βάρος στο στήθος, κόμπο στο λαιμό
• Δυσκολία στην άρθρωση (δυσαρθρία, ακόμα και “υστερική αφωνία”)
• Τρέμουλο, απώλεια ισορροπίας, δυσκολία στο περπάτημα
• Ανησυχία, νευρικότητα, ευερεθιστότητα
• Μουδιάσματα σε διάφορα σημεία του σώματος
• Τάση λιποθυμίας
• Αϋπνία
• Σεξουαλική ένταση
• Σύγχυση
• προβλήματα ακοής και οράσεως (ακόμα και “υστερική τύφλωση”)

Η υστερία μπορεί να οριστεί ως μια μορφή της σωματοποιητικής διαταραχής που περιλαμβάνει σωματικά συμπτώματα που έχουν ψυχολογική αιτία, δηλαδή μια ακούσια παραγωγή συμπτωμάτων και ψυχικού πόνου.

Κρίση υστερίας

Ο όρος “κρίση υστερίας” χρησιμοποιείται για να περιγράψει έναν άνθρωπο που αντιδρά συναισθηματικά δυσανάλογα, δηλαδή με ένα αταίριαστο τρόπο ή σε βαθμό που δεν ανταποκρίνεται λογικά στο ερέθισμα που δέχτηκε. Πρέπει κανείς να μπορεί να ξεχωρίσει τις ψυχογενείς/επιληπτόμορφες κρίσεις της υστερίας (συναισθηματικά φορτισμένες αντιδράσεις που είναι υπερβολικές και εκτός ελέγχου) από τις αληθινές επιληπτικές κρίσεις, στις οποίες επηρεάζεται το επίπεδο συνείδησης και οφείλονται σε νευρωνική εκφόρτιση του εγκεφάλου.

Διάγνωση

Τα διαγνωστικά κριτήρια DSM-5 καθορίζουν τη διάγνωση της διαταραχής μετατροπής/υστερίας και περιλαμβάνουν:

• Πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον ένα σύμπτωμα αισθητικής ή κινητικής βλάβης.
• Τα συμπτώματα να μην προκαλούνται από νευρολογικά νοσήματα, σωματικές ασθένειες ή κατάχρηση ουσιών.
• Τα συμπτώματα προηγούνται των διαφωνιών ή του ψυχολογικού στρες.
• Τα συμπτώματα δεν εξηγούνται από τη σωματοποιητική διαταραχή ή οποιαδήποτε άλλη ψυχική διαταραχή.

Παράγοντες κινδύνου

Η διαταραχή μετατροπής (υστερική νεύρωση) συνήθως προκαλείται λόγω ψυχολογικής αντίδρασης σε κάποιο ψυχοπιεστικό γεγονός ή ένα συναισθηματικό τραύμα. Για παράδειγμα, ένας αστυνομικός που υποσυνείδητα εύχεται να μην χρειαστεί να χρησιμοποιήσει το όπλο του, ίσως να εμφανίσει παράλυση στο χέρι του. Η διαταραχή δεν εμφανίζεται απαραίτητα άμεσα, για αυτό είναι πολύ σημαντικό να αποκαλύπτετε στον ψυχοθεραπευτή σας τα γεγονότα που σας προκαλούν τώρα στρες και στα γεγονότα του παρελθόντος. Άλλοι παράγοντες για την εμφάνιση της διαταραχής μετατροπής περιλαμβάνουν τα εξής:

• Οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν τη διαταραχή.
• Μια υπάρχουσα ψυχική διαταραχή, όπως οι διαταραχές της διάθεσης (πχ κατάθλιψη) ή οι διαταραχές άγχους, η διασχιστική διαταραχή της προσωπικότητας (πολλαπλή διαταραχή προσωπικότητας) ή άλλες διαταραχές προσωπικότητας.
• Μια υπάρχουσα νευρολογική νόσος, όπως η επιληψία.
• Αν υπάρχει ένα μέλος της οικογένειας με διαταραχή μετατροπής.
• Αν είστε πολύ ευσυνείδητοι, δουλεύετε σκληρά, έχετε καταναγκασμούς και είστε τελειομανείς.
• Έχετε ιστορικό σωματικής ή σεξουαλικής κακοποίησης, σας παραμελούσαν ως παιδί ή άλλο ψυχικό τραύμα της παιδικής ηλικίας.