ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΣΟΦΟΚΛΗΣ - Τραχίνιαι (531-587)

ΔΗ. ἦμος, φίλαι, κατ᾽ οἶκον ὁ ξένος θροεῖ

ταῖς αἰχμαλώτοις παισὶν ὡς ἐπ᾽ ἐξόδῳ,
τῆμος θυραῖος ἦλθον ὡς ὑμᾶς λάθρᾳ,
τὰ μὲν φράσουσα χερσὶν ἁτεχνησάμην,
535 τὰ δ᾽ οἷα πάσχω συγκατοικτιουμένη.
κόρην γάρ, οἶμαι δ᾽ οὐκέτ᾽, ἀλλ᾽ ἐζευγμένην,
παρεσδέδεγμαι, φόρτον ὥστε ναυτίλος,
λωβητὸν ἐμπόλημα τῆς ἐμῆς φρενός.
καὶ νῦν δύ᾽ οὖσαι μίμνομεν μιᾶς ὑπὸ
540 χλαίνης ὑπαγκάλισμα. τοιάδ᾽ Ἡρακλῆς,
ὁ πιστὸς ἡμῖν κἀγαθὸς καλούμενος,
οἰκούρι᾽ ἀντέπεμψε τοῦ μακροῦ χρόνου.
ἐγὼ δὲ θυμοῦσθαι μὲν οὐκ ἐπίσταμαι
νοσοῦντι κείνῳ πολλὰ τῇδε τῇ νόσῳ,
545 τὸ δ᾽ αὖ ξυνοικεῖν τῇδ᾽ ὁμοῦ τίς ἂν γυνὴ
δύναιτο, κοινωνοῦσα τῶν αὐτῶν γάμων;
ὁρῶ γὰρ ἥβην τὴν μὲν ἕρπουσαν πρόσω,
τὴν δὲ φθίνουσαν· ὧν ἀφαρπάζειν φιλεῖ
ὀφθαλμὸς ἄνθος, τῶν δ᾽ ὑπεκτρέπει πόδα.
550 ταῦτ᾽ οὖν φοβοῦμαι μὴ πόσις μὲν Ἡρακλῆς
ἐμὸς καλῆται, τῆς νεωτέρας δ᾽ ἀνήρ.
ἀλλ᾽ οὐ γάρ, ὥσπερ εἶπον, ὀργαίνειν καλὸν
γυναῖκα νοῦν ἔχουσαν· ᾗ δ᾽ ἔχω, φίλαι,
λυτήριον λώφημα, τῇδ᾽ ὑμῖν φράσω.
555 ἦν μοι παλαιὸν δῶρον ἀρχαίου ποτὲ
θηρός, λέβητι χαλκέῳ κεκρυμμένον,
ὃ παῖς ἔτ᾽ οὖσα τοῦ δασυστέρνου παρὰ
Νέσσου φθίνοντος ἐκ φονῶν ἀνειλόμην,
ὃς τὸν βαθύρρουν ποταμὸν Εὔηνον βροτοὺς
560 μισθοῦ ᾽πόρευε χερσίν, οὔτε πομπίμοις
κώπαις ἐρέσσων οὔτε λαίφεσιν νεώς.
ὃς κἀμέ, τὸν πατρῷον ἡνίκα στόλον
ξὺν Ἡρακλεῖ τὸ πρῶτον εὖνις ἑσπόμην,
φέρων ἐπ᾽ ὤμοις, ἡνίκ᾽ ἦ ᾽ν μέσῳ πόρῳ,
565 ψαύει ματαίαις χερσίν· ἐκ δ᾽ ἤυσ᾽ ἐγώ,
χὡ Ζηνὸς εὐθὺς παῖς ἐπιστρέψας χεροῖν
ἧκεν κομήτην ἰόν· ἐς δὲ πλεύμονας
στέρνων διερροίζησεν. ἐκθνῄσκων δ᾽ ὁ θὴρ
τοσοῦτον εἶπε· παῖ γέροντος Οἰνέως,
570 τοσόνδ᾽ ὀνήσῃ τῶν ἐμῶν, ἐὰν πίθῃ,
πορθμῶν, ὁθούνεχ᾽ ὑστάτην σ᾽ ἔπεμψ᾽ ἐγώ·
ἐὰν γὰρ ἀμφίθρεπτον αἷμα τῶν ἐμῶν
σφαγῶν ἐνέγκῃ χερσίν, ᾗ μελαγχόλους
ἔβαψεν ἰοὺς θρέμμα Λερναίας ὕδρας,
575 ἔσται φρενός σοι τοῦτο κηλητήριον
τῆς Ἡρακλείας, ὥστε μήτιν᾽ εἰσιδὼν
στέρξει γυναῖκα κεῖνος ἀντὶ σοῦ πλέον.
τοῦτ᾽ ἐννοήσασ᾽, ὦ φίλαι, δόμοις γὰρ ἦν
κείνου θανόντος ἐγκεκλῃμένον καλῶς,
580 χιτῶνα τόνδ᾽ ἔβαψα, προσβαλοῦσ᾽ ὅσα
ζῶν κεῖνος εἶπε· καὶ πεπείρανται τάδε.
κακὰς δὲ τόλμας μήτ᾽ ἐπισταίμην ἐγὼ
μήτ᾽ ἐκμάθοιμι, τάς τε τολμώσας στυγῶ.
φίλτροις δ᾽ ἐάν πως τήνδ᾽ ὑπερβαλώμεθα
585 τὴν παῖδα καὶ θέλκτροισι τοῖς ἐφ᾽ Ἡρακλεῖ,
μεμηχάνηται τοὔργον, εἴ τι μὴ δοκῶ
πράσσειν μάταιον· εἰ δὲ μή, πεπαύσομαι.

***

ΔΗΙ. Ενώ, φίλες μου, ο Λίχας μες στο σπίτι
μιλά με τις αιχμάλωτες τις κόρες,
έτοιμος πια να φύγει, εγώ βγήκα
κρυφ᾽ απ᾽ την πόρτα κι ήρθα εδώ σε σας
και να σας πω τί δόλο έχω ετοιμάσει
και να κλάψω μαζί σας τα όσα πάσχω.
Γιατ᾽ άθελά μου δέχτηκα εδώ μέσα
μια κόρη —κι όχι πια, νομίζω, κόρη,
μα γυναίκα— σαν πανωγόμι ναύτης,
κακή πραμάτεια, λώβα της ψυχής μου.
Και δυο εμείς τώρα, στο ίδιο το κρεβάτι
540 να μας πάρει αγκαλιά τον καρτερούμε.
Τέτοια ο πιστός κι ο καλός που τον λένε
μας στέλλει ο Ηρακλής τα ευχαριστώ του
που του βαστούσα το νοικοκυριό του
τόσο τώρα καιρό· μα εγώ δεν ξέρω
να του θυμώνω, που συχνά η αρρώστια
τον πιάνει αυτή· μα πάλι ποιά γυναίκα
θα μπόρειε να ᾽χει αυτή συγκάτοική της
για να ᾽χουν μερασιά τους ίδιους γάμους;
Γιατί και βλέπω της μιανής τη νιότη
όλο και να φουντώνει, ενώ της άλλης
μαραίνεται, και των αντρών τα μάτια
το άνθος της μιας τρυγούν, ενώ απ᾽ την άλλη
τραβούνε πόδι· κι εγώ αυτό φοβούμαι,
μήπως μόνο με τ᾽ όνομα θενά ᾽ναι
550 άντρας μου ο Ηρακλής, ενώ στ᾽ αλήθεια
γυναίκα του θενά ᾽χει την πιο νέα.
Μα καθώς είπα, η γνωστικιά η γυναίκα,
σωστό να τη νικά ο θυμός δεν είναι.
Ακούστε λοιπόν, φίλες, με ποιό τρόπο
λέω ν᾽ απαλλαχτώ απ᾽ αυτή την πίκρα:
Είχ᾽ απ᾽ τα χρόνια τα παλιά ένα δώρο
του αρχαίου κενταύρου, φυλαγμένο μέσα
σε χάλκινο δοχείο, και που το πήρα
ενώ ήμουν νέα ακόμη από το Νέσσο
σαν ξεψυχούσε βαριοπληγωμένος.
Αυτός περνούσε τότε τους ανθρώπους
με πλερωμή το βαθυρρεματάρη
560 τον Εύηνο, στα χέρια του, και δίχως
να ᾽χει είτ᾽ από κουπιά ή ξάρτια ανάγκη.
Αυτός λοιπόν, όταν κι εγώ απ᾽ τα σπίτια
τα πατρικά, πρώτη φορά, ακλουθούσα
τον Ηρακλή, γυναίκα του, ενώ μέ ειχε
στους ώμους του, σαν ήμαστε στη μέση
του ποταμού, τ᾽ αχρεία του χέρια απλώνει
απάνω μου· κι εγώ τις φωνές μπήγω,
κι ευτύς του Δία ο γιος γυρνά και στέλλει
φτερωτό βέλος, που σφυρίζοντας
τον περνά ως τα πλεμόνια. Μα το αγρίμι
πρόφτασε να μου πει, πριν ξεψυχήσει:
Κόρη του γέρου Οινέα, άκου τί κέρδος,
570 αν κάμεις όπως θα σου πω, θενά ᾽χεις
από το πέρασμά σου αυτό, γιατ᾽ ήσουν
η τελευταία που πέρασα. Αν μαζέψεις
το πηγμένο το γαίμα της πληγής μου
απ᾽ το μέρος του βέλους πὄχει βάψει
το μαύρο της Λερναίας Ύδρας φαρμάκι,
γήτεμ᾽ αυτό θα σού ειναι της αγάπης
του άντρα σου του Ηρακλή, ώστε ποτέ του
εκείνος άλλη να μη δει γυναίκα
που να τη στρέξει πιότερο από σένα.
Αυτό, φίλες μου, σκέφτηκα το φίλτρο,
που αφού πέθανε κείνος το ᾽χα κρύψει
καλά μες στο παλάτι, κι άλειψα λοιπόν
580 αυτό εδώ το χιτώνα, βάζοντας
όσα πρι να πεθάνει μου ᾽πε εκείνος.
Κι έτσι τέλειωσε αυτό· μα θεός μη δώσει
να ξέρω εγώ κι ουδέ ποτέ να μάθω
τις κακές τόλμες, κι αποστρέφομαι όσες
τις βάζουν μπρος· μα για να δω αν μπορέσω,
μ᾽ αυτά που κάνω του Ηρακλή τα μάγια
και τις γητειές, να νικήσω τη νέα,
γι αυτό είναι που σοφίστηκα την πράξη,
αν δε σας φαίνεται άστοχη πως είναι·
ειδεμή — τη σταμάτησα ευτύς κιόλας.

ΟΜΗΡΟΣ: Ἰλιάς (3.225-3.301)

225 Τὸ τρίτον αὖτ᾽ Αἴαντα ἰδὼν ἐρέειν᾽ ὁ γεραιός·

«τίς τ᾽ ἄρ᾽ ὅδ᾽ ἄλλος Ἀχαιὸς ἀνὴρ ἠΰς τε μέγας τε,
ἔξοχος Ἀργείων κεφαλήν τε καὶ εὐρέας ὤμους;»
Τὸν δ᾽ Ἑλένη τανύπεπλος ἀμείβετο, δῖα γυναικῶν·
«οὗτος δ᾽ Αἴας ἐστὶ πελώριος, ἕρκος Ἀχαιῶν·
230 Ἰδομενεὺς δ᾽ ἑτέρωθεν ἐνὶ Κρήτεσσι θεὸς ὣς
ἕστηκ᾽, ἀμφὶ δέ μιν Κρητῶν ἀγοὶ ἠγερέθονται.
πολλάκι μιν ξείνισσεν ἀρηΐφιλος Μενέλαος
οἴκῳ ἐν ἡμετέρῳ, ὁπότε Κρήτηθεν ἵκοιτο.
νῦν δ᾽ ἄλλους μὲν πάντας ὁρῶ ἑλίκωπας Ἀχαιούς,
235 οὕς κεν ἐῢ γνοίην καί τ᾽ οὔνομα μυθησαίμην·
δοιὼ δ᾽ οὐ δύναμαι ἰδέειν κοσμήτορε λαῶν,
Κάστορά θ᾽ ἱππόδαμον καὶ πὺξ ἀγαθὸν Πολυδεύκεα,
αὐτοκασιγνήτω, τώ μοι μία γείνατο μήτηρ.
ἢ οὐχ ἑσπέσθην Λακεδαίμονος ἐξ ἐρατεινῆς,
240 ἢ δεύρω μὲν ἕποντο νέεσσ᾽ ἔνι ποντοπόροισι,
νῦν αὖτ᾽ οὐκ ἐθέλουσι μάχην καταδύμεναι ἀνδρῶν,
αἴσχεα δειδιότες καὶ ὀνείδεα πόλλ᾽ ἅ μοί ἐστιν.»
Ὣς φάτο, τοὺς δ᾽ ἤδη κάτεχεν φυσίζοος αἶα
ἐν Λακεδαίμονι αὖθι, φίλῃ ἐν πατρίδι γαίῃ.
245 Κήρυκες δ᾽ ἀνὰ ἄστυ θεῶν φέρον ὅρκια πιστά,
ἄρνε δύω καὶ οἶνον ἐΰφρονα, καρπὸν ἀρούρης,
ἀσκῷ ἐν αἰγείῳ· φέρε δὲ κρητῆρα φαεινὸν
κῆρυξ Ἰδαῖος ἠδὲ χρύσεια κύπελλα·
ὄτρυνεν δὲ γέροντα παριστάμενος ἐπέεσσιν·
250 «ὄρσεο, Λαομεδοντιάδη, καλέουσιν ἄριστοι
Τρώων θ᾽ ἱπποδάμων καὶ Ἀχαιῶν χαλκοχιτώνων
ἐς πεδίον καταβῆναι, ἵν᾽ ὅρκια πιστὰ τάμητε·
αὐτὰρ Ἀλέξανδρος καὶ ἀρηΐφιλος Μενέλαος
μακρῇς ἐγχείῃσι μαχήσοντ᾽ ἀμφὶ γυναικί·
255 τῷ δέ κε νικήσαντι γυνὴ καὶ κτήμαθ᾽ ἕποιτο·
οἱ δ᾽ ἄλλοι φιλότητα καὶ ὅρκια πιστὰ ταμόντες
ναίοιμεν Τροίην ἐριβώλακα, τοὶ δὲ νέονται
Ἄργος ἐς ἱππόβοτον καὶ Ἀχαιΐδα καλλιγύναικα.»
Ὣς φάτο, ῥίγησεν δ᾽ ὁ γέρων, ἐκέλευσε δ᾽ ἑταίρους
260 ἵππους ζευγνύμεναι· τοὶ δ᾽ ὀτραλέως ἐπίθοντο.
ἂν δ᾽ ἄρ᾽ ἔβη Πρίαμος, κατὰ δ᾽ ἡνία τεῖνεν ὀπίσσω·
πὰρ δέ οἱ Ἀντήνωρ περικαλλέα βήσετο δίφρον·
τὼ δὲ διὰ Σκαιῶν πεδίονδ᾽ ἔχον ὠκέας ἵππους.
Ἀλλ᾽ ὅτε δή ῥ᾽ ἵκοντο μετὰ Τρῶας καὶ Ἀχαιούς,
265 ἐξ ἵππων ἀποβάντες ἐπὶ χθόνα πουλυβότειραν
ἐς μέσσον Τρώων καὶ Ἀχαιῶν ἐστιχόωντο.
ὄρνυτο δ᾽ αὐτίκ᾽ ἔπειτα ἄναξ ἀνδρῶν Ἀγαμέμνων,
ἂν δ᾽ Ὀδυσεὺς πολύμητις· ἀτὰρ κήρυκες ἀγαυοὶ
ὅρκια πιστὰ θεῶν σύναγον, κρητῆρι δὲ οἶνον
270 μίσγον, ἀτὰρ βασιλεῦσιν ὕδωρ ἐπὶ χεῖρας ἔχευαν.
Ἀτρεΐδης δὲ ἐρυσσάμενος χείρεσσι μάχαιραν,
ἥ οἱ πὰρ ξίφεος μέγα κουλεὸν αἰὲν ἄωρτο,
ἀρνῶν ἐκ κεφαλέων τάμνε τρίχας· αὐτὰρ ἔπειτα
κήρυκες Τρώων καὶ Ἀχαιῶν νεῖμαν ἀρίστοις.
275 τοῖσιν δ᾽ Ἀτρεΐδης μεγάλ᾽ εὔχετο χεῖρας ἀνασχών·
«Ζεῦ πάτερ, Ἴδηθεν μεδέων, κύδιστε μέγιστε,
Ἠέλιός θ᾽, ὃς πάντ᾽ ἐφορᾷς καὶ πάντ᾽ ἐπακούεις,
καὶ ποταμοὶ καὶ γαῖα, καὶ οἳ ὑπένερθε καμόντας
ἀνθρώπους τίνυσθον, ὅτις κ᾽ ἐπίορκον ὀμόσσῃ,
280 ὑμεῖς μάρτυροι ἔστε, φυλάσσετε δ᾽ ὅρκια πιστά·
εἰ μέν κεν Μενέλαον Ἀλέξανδρος καταπέφνῃ,
αὐτὸς ἔπειθ᾽ Ἑλένην ἐχέτω καὶ κτήματα πάντα,
ἡμεῖς δ᾽ ἐν νήεσσι νεώμεθα ποντοπόροισιν·
εἰ δέ κ᾽ Ἀλέξανδρον κτείνῃ ξανθὸς Μενέλαος,
285 Τρῶας ἔπειθ᾽ Ἑλένην καὶ κτήματα πάντ᾽ ἀποδοῦναι,
τιμὴν δ᾽ Ἀργείοις ἀποτινέμεν ἥν τιν᾽ ἔοικεν,
ἥ τε καὶ ἐσσομένοισι μετ᾽ ἀνθρώποισι πέληται.
εἰ δ᾽ ἂν ἐμοὶ τιμὴν Πρίαμος Πριάμοιό τε παῖδες
τίνειν οὐκ ἐθέλωσιν Ἀλεξάνδροιο πεσόντος,
290 αὐτὰρ ἐγὼ καὶ ἔπειτα μαχήσομαι εἵνεκα ποινῆς
αὖθι μένων, ἧός κε τέλος πολέμοιο κιχείω.»
Ἦ, καὶ ἀπὸ στομάχους ἀρνῶν τάμε νηλέϊ χαλκῷ·
καὶ τοὺς μὲν κατέθηκεν ἐπὶ χθονὸς ἀσπαίροντας,
θυμοῦ δευομένους· ἀπὸ γὰρ μένος εἵλετο χαλκός.
295 οἶνον δ᾽ ἐκ κρητῆρος ἀφυσσόμενοι δεπάεσσιν
ἔκχεον, ἠδ᾽ εὔχοντο θεοῖς αἰειγενέτῃσιν·
ὧδε δέ τις εἴπεσκεν Ἀχαιῶν τε Τρώων τε·
«Ζεῦ κύδιστε μέγιστε, καὶ ἀθάνατοι θεοὶ ἄλλοι,
ὁππότεροι πρότεροι ὑπὲρ ὅρκια πημήνειαν,
300 ὧδέ σφ᾽ ἐγκέφαλος χαμάδις ῥέοι ὡς ὅδε οἶνος,
αὐτῶν καὶ τεκέων, ἄλοχοι δ᾽ ἄλλοισι δαμεῖεν.»

***
225 Και τρίτον είδ᾽ ο γέροντας τον Αίαντα κι ερώτα:
«Και αυτός ποιος είν᾽ ο εξαίσιος που τους μεγάλους ώμους
υψώνει και την κεφαλήν επάνω των Αργείων; »
Απάντησε η μακρόπεπλη Ελένη γυνή θεία:
«Ο Αίας ο γιγάντινος, των Αχαιών ο στύλος·
230 πλησίον στέκει ωσάν θεός μες στων Κρητών τα πλήθη
ο Ιδομενεύς και ολόγυρα οι Κρήτες πολεμάρχοι·
συχνά τον φιλοξένησε στο σπίτι μας ο ανδρείος
Μενέλαος, ότ᾽ έρχονταν εκείνος απ᾽ την Κρήτην·
κι όλους τους άλλους Αχαιούς και βλέπω και γνωρίζω
235 και θα ημπορούσ᾽ αλάθευτα να ειπώ τα ονόματά τους,
και δύο μόνον βασιλείς να ιδώ δεν κατορθώνω
τον Κάστορα ιπποδαμαστήν, τον πύκτην Πολυδεύκην·
κι είναι αδελφοί μου, από μια μητέρα γεννημένοι·
μήπως στην Λακεδαίμονα την ποθητήν εμείναν,
240 ή με τους άλλους έφθασαν κι εκείνοι στην Τρωάδα,
αλλά δεν θέλουν να φανούν στες μάχες των ανδρείων,
μην πάρουν από τ᾽ όνειδος και από την εντροπή μου; »
Αυτά ᾽λεγε και από καιρόν τους είχε η γη σκεπάσει
εκεί στην Λακεδαίμονα, στην ποθητήν πατρίδα.
245 Και οι κήρυκες τες προσφορές της ένορκης θυσίας,
δύο κριάρια κι έν᾽ ασκί γλυκό κρασί γεμάτο,
μέσ᾽ απ᾽ την πόλιν έφερναν· και ο κήρυξ ο Ιδαίος
έναν κρατήρα ολόκληρον με τα χρυσά ποτήρια.
Κι εσίμωσε στον γέροντα και τον παρακινούσε:
250 «Σήκω», του είπε, « ω Πρίαμε, σε προσκαλούν οι πρώτοι
των Τρώων και των Αχαιών να κατεβείς να κάμεις
μ΄ αυτούς θυσίαν ένορκην· θα πολεμήσουν τώρα
ο Πάρις και ο Μενέλαος με τα μακριά κοντάρια·
και όποιος νικήσει από τους δυο θα λάβει την Ελένην
255 με όσους έχει θησαυρούς· κι εμείς οι άλλ᾽ ειρήνην
θα ομόσομεν ασάλευτην και θα χαρούν οι Τρώες
την κάρπιμη Τρωάδα τους κι εκείνοι οπίσω στ᾽ Άργος
και στην ομορφοπάρθενην θα γύρουν Αχαΐαν».
Και ο γέροντας επάγωσε και των συντρόφων είπε
260 ευθύς να ζέψουν τ᾽ άλογα και ανέβηκε μαζί του
ο Αντήνωρ εις την άμαξαν και ο Πρίαμος οπίσω
τα χαλινάρια ετέντωνε και τ᾽ άλογα τους φέραν
από τες Πύλες τες Σκαιές στην πεδιάδα κάτω·
και άμ᾽ έφθασαν εις τους στρατούς κατέβηκαν και οι δύο
265 κι εβάδιζαν ανάμεσα των Αχαιών και Τρώων.
Σηκώθη τότε ο κραταιός Ατρείδης και σιμά του
σηκώθη ο θείος Οδυσσεύς· οι κήρυκες εφέραν
των θείων όρκων τα σφαχτά και αφού μες στον κρατήρα
εσυγκεράσαν το κρασί, το νίψιμο κατόπι
270 εις τες παλάμες έχυναν των θείων βασιλέων·
κι έσυρ᾽ ο Ατρείδης μάχαιραν που πάντοτ᾽ εκρεμόταν
εις την λαβήν του ξίφους του και απόκοψε τες τρίχες
απ᾽ των κριών τες κεφαλές, και αφού τες διαμοιράσαν
οι κήρυκες στους αρχηγούς των Αχαιών και Τρώων,
275 ψηλά τα χέρια σήκωσεν ο Ατρείδης κι εδεήθη:
«Δία πατέρα, δοξαστέ, μεγάλε, όπου δεσπόζεις
από την Ίδην, κι Ήλιε, που ακούς και βλέπεις όλα,
και ποταμοί, και γη, και σεις θεοί, που εκεί στον Άδη
κάθ᾽ επιόρκου την ψυχήν ως πρέπει τιμωρείτε,
280 γίνεσθε τώρα μάρτυρες και φύλακες των όρκων·
ανίσως τον Μενέλαον ο Πάρις θανατώσει
με όλους της τους θησαυρούς θα έχει την Ελένην
κι εδώθ᾽ εμείς θα φύγουμε με τα γοργά καράβια·
κι αν ο ξανθός Μενέλαος τον Πάριν θανατώσει
285 εκείνην με τους θησαυρούς οι Τρώες θ᾽ αποδώσουν
και θα πληρώσουν πρόστιμον, ως πρέπει των Αργείων,
που και στες άλλες γενεές να φθάσει τ᾽ άκουσμά του,
κι αν ύστερ᾽ απ᾽ τον θάνατον του Πάριδος δεν θέλουν
να το πληρώσει ο Πρίαμος και οι παίδες του Πριάμου,
290 θα μείνω εδώ τον πόλεμον ν᾽ ακολουθήσ᾽ ωσότου
μου πληρωθεί το πρόστιμο και βρω του αγώνος άκρην».
Είπε και με το αλύπητο μαχαίρι τα κριάρια
έσφαξε και σπαρταριστά ξαπλώθηκαν στο χώμα
χωρίς πνοήν, άμα ο χαλκός την δύναμιν τους πήρε·
295 και απ᾽ τον κρατήρα παίρνοντας κρασί με τα ποτήρια
το χύναν και προσεύχονταν και Αχαιοί και Τρώες
και αυτές προφέρναν τες ευχές: « Ω ύψιστε Κρονίδη,
και όλοι οι αθάνατοι θεοί, των δολερών που πρώτοι
επιορκήσουν ο μυελός να ρεύσει καθώς ρέει
300 τούτ᾽ οπού χύνω το κρασί, και αυτών και των παιδιών τους
και αγκάλες άλλων να χαρούν τα έρμα θηλυκά τους».

Η Ρώμη και ο κόσμος της: 4. Πώς να γίνετε πλανητάρχης

4.2. Και τι χρειάζονται οι ποιητές σ᾽ αυτό τον καιρό;

Νόμοι, εγκύκλιοι και προεδρικά διατάγματα προβλέπονται και στις σύγχρονες δημοκρατίες. Αλλά οι σύγχρονες δημοκρατίες κατά κανόνα σέβονται την ιδιωτική ζωή και τις προσωπικές επιλογές των πολιτών, και δεν αποφασίζουν ούτε διατάζουν· προσπαθούν να πείσουν. Για τον σκοπό αυτό ενεργοποιούν μηχανισμούς πληροφόρησης, χρησιμοποιούν τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, κάνουν κοινωνιολογικές αναλύσεις· ενώ παράλληλα, επιστήμονες, διανοούμενοι, δημοσιογράφοι και όλοι αυτοί που διαμορφώνουν τη λεγόμενη κοινή γνώμη διατυπώνουν τις απόψεις τους για ζητήματα που απασχολούν την πολιτεία και το κοινωνικό σύνολο. Οι αρχαίες κοινωνίες δεν διαθέτουν τέτοιους μηχανισμούς πληροφόρησης και πειθούς. Όσο κι αν ακούγεται περίεργο σήμερα, τον ρόλο αυτό τον αναλάμβαναν κυρίως οι ποιητές.

Ο Αύγουστος δεν ήταν άσχετος με την ποίηση. Τουλάχιστον διάβαζε ποίηση, και σε ορισμένες περιπτώσεις αποπειράθηκε να γράψει κιόλας· αλλά αυτά που έγραψε δεν σώθηκαν - μάλλον για καλή μας τύχη. Πάντως αναγνώριζε τη δύναμη και τις δυνατότητες του ποιητικού λόγου, γι᾽ αυτό και περίμενε από τους σύγχρονούς του ποιητές μερικά απλά και αυτονόητα πράγματα: πρώτον, να διαφημίσουν τον ίδιο, τις πράξεις του και το καθεστώς του· δεύτερον, να γράψουν τον εθνικό ύμνο της Ρώμης· τρίτον, να κάνουν πλατιά γνωστό και να προπαγανδίσουν το πρόγραμμα ηθικής ανασύνταξης και τις αρετές της Νέας Τάξης πραγμάτων.

Στις περιπτώσεις αυτές οι ποιητές χωρίζονται χονδρικά σε τρεις κατηγορίες: είναι αυτοί που γράφουν απλούς πανηγυρικούς· αυτοί που ξέρουν να κρατούν λεπτές ισορροπίες ανάμεσα στον (λίγο πολύ αναγκαστικό) έπαινο του μονάρχη και στο δέος που προκαλούν τα ωραία και μεγάλα μυστήρια της συλλογικής και ιδιωτικής ζωής των ανθρώπων· και αυτοί που, χωρίς να προκαλούν ανοιχτά τον μονάρχη, γράφουν ποίηση που ελάχιστη σχέση έχει με την επίσημη καθεστωτική γραμμή. Στη Ρώμη του Αυγούστου υπήρχαν και τα τρία είδη ποιητών. Το πρώτο άφησε ελάχιστα ίχνη· τα άλλα δύο είναι πολύ πιο ενδιαφέροντα.

Το Είναι

Το Είναι (Αυτό που Υποστηρίζει κάθε ύπαρξη, η Βαθύτερη Ουσία κάθε ύπαρξης) Είναι Μία Αντικειμενική Πραγματικότητα, Υφίσταται δηλαδή ανεξάρτητα από την αντίληψη του όντος (της συνείδησης).

Το Είναι, είναι Ουσία

Το Είναι, είναι Αντίληψη, Παγκόσμια Συνείδηση

Το Είναι, είναι Δημιουργία

Το Είναι, είναι σαν Ατομικότητα, σαν Αντικειμενικό Υπόβαθρο της Υποκειμενικής Ύπαρξης, σαν Ανώτερος Εαυτός, (το Διπλό "Ε")

Κάθε ον (συνείδηση) εμπεριέχει το Είναι (που του δίνει ύπαρξη και συνέχεια μέσα στην ύπαρξη) ενώ ταυτόχρονα εκδηλώνεται σαν υποκείμενο, σαν εγώ, που είναι ένα σύμπλεγμα αντιλήψεων και αντιδράσεων.

Η Συνείδηση λοιπόν δεν μπορεί να περιορισθεί μόνο στο υποκείμενο, είναι Κάτι «πλατύτερο»...

Η Συνείδηση μπορεί να Αναζητήσει και να Βιώσει Εντός, την Βαθύτερη Ουσία της, το Είναι, την Αντικειμενική Πραγματικότητα... Αυτό μπορεί να γίνει με το ξεπέρασμα όλων των νοητικών λειτουργιών, μέχρι να φτάσουμε στο Καθαρό Είναι... με την εγκατάλειψη όλων των εξωτερικών δραστηριοτήτων, της νόησης, της αίσθησης... Όταν περιοριζόμαστε μέσα στο εγώ, μέσα στην νόηση, συλλαμβάνουμε μόνο έννοιες, ενώ μέσα από τις αισθήσεις αντιλαμβανόμαστε «αντικείμενα»..

Η Βίωση του Είναι, της Αντικειμενικής Πραγματικότητας, δεν είναι κάτι υποκειμενικό (γιατί αποκαλύπτεται σαν το Είναι, Κάτι Αντικειμενικό, ανεξάρτητο από εμάς, μέσα στην Συνείδηση), αλλά ούτε άμεσα αντικειμενικό, με την έννοια του εξωτερικού (γιατί αποκαλύπτεται «μέσα» στην Συνείδηση, σαν το Είναι)...

Το να γράφεις σήμερα είναι σαν να εξατμίζεσαι

Να γράφεις...

Η γραφή. Σφηνοειδής που ξεραίνεται στις πλίνθους.

Μετέωρα ιερογλυφικά στις πυραμίδες. Για αιώνες ατέρμονους ακατάληπτη.

Κάποτε η γραφή μεσολαβούσε μεταξύ ουρανού και γης.

Κάποτε η γραφή ήτανε το προνόμιο των ιερέων....

Να γράφεις.

Ελπίζοντας να ακινητοποιήσεις την στιγμή.

Να γράφεις για μια στιγμή αθανασίας.

Όχι της αθανασίας του ονόματος αλλά της ακινητοποίησης της στιγμής που ρέει.

Κάποτε η γραφή μύριζε φρεσκοτυπωμένο χαρτί. Κάποτε γράφαμε για να το δούμε τυπωμένο. Μεσολαβούσε η λαχτάρα, η προσμονή της εκτύπωσης.

Το να γράφεις σήμερα είναι σαν να εξατμίζεσαι.

Είναι σαν ν' ακουμπάς τα μύχια της ψυχής σου στην οθόνη. Κάθε στιγμή και μια αλλοτρίωση.

Κάθε στιγμή, μια ψίχα απ τη ψυχή σου ξεκολλά,

εφήμερο σημάδι,

σαν το μυγάκι που μόλις για λίγο ζει ανάμεσα σε δισεκατομμύρια άλλα,

σ' ένα ποτάμι από τρισεκατομμύρια ήχους, εικόνες, χρώματα,

που χάνεται μες σ' ένα σύμπαν από λέξεις που με την σειρά του καταπίνεται από τις μαύρες τρύπες του καιρού μας..

Να γράφεις όπως να ράβεις μια πληγή που διαρκώς ανοίγει...

Παραπαίοντας στο φόβο της συναισθηματικής εγγύτητας

Ο συναισθηματικός μας κόσμος, η ισορροπία αυτού καθώς και ο τρόπος με τον οποίο τον εκφράζουμε εξαρτάται από την τοποθέτηση ζωής την οποία ο καθένας από εμάς ενστερνίζεται και εφαρμόζει. Συχνά παρατηρούμε μία αδυναμία υγιούς συναισθηματικής έκφρασης η οποία απλώνει τα πλοκάμια των συνεπειών της σε διάφορα επίπεδα της κοινωνικής και σεξουαλικής ζωής του ατόμου.

Η ύπαρξη μίας απρόσωπης και ψυχρής σχέσης του παιδιού με τη μητέρα θεωρείται μία από τις πιο επικρατούσες αιτίες ανάπτυξης της συναισθηματικής αυτής στέρησης, χωρίς ωστόσο να ναι η μοναδική καθώς η πολυπλοκότητα και ποικιλομορφία των συναισθηματικών διαταραχών δεν μπορεί να αποτυπωθεί επαρκώς από μία μόνο οπτική γωνία.

Τα αισθήματα κενού, μοναξιάς και ανυπαρξίας των άλλων που βιώνει ένα άτομο συναισθηματικά απρόσιτο, αποδίδονται σύμφωνα με τον τρόπο σκέψης του, στο γεγονός ότι νιώθει συναισθηματικά νεκρό και διαρκώς κάτι του λείπει.

Οι ακόρεστες συναισθηματικές του επιθυμίες τον μετατρέπουν σε ένα ψυχρό και απόμακρο άτομο που δεν μπορεί να αναπτύξει βαθιές οικογενειακές, φιλικές ή ερωτικές σχέσεις παρά την επιθυμία του για συγκρότηση υγιών διαπροσωπικών σχέσεων.

Ο φόβος της συναισθηματικής εγγύτητας, οι υψηλές απαιτήσεις από τους άλλους και η πιθανή απογοήτευση από την μη ικανοποίηση αυτών, η πεποίθηση ότι κανείς δεν μπορεί να τον αγγίξει πραγματικά και να τον αγαπήσει και πάσης φύσεως αναστολές που το μυαλό πλάθει, συνθέτουν το γκρίζο πορτραίτο ενός συναισθηματικά στερημένου ανθρώπου που βιώνει μία μέλαινα πραγματικότητα την οποία, ωστόσο, συνηθίζει να αγαπά και να τρέφεται από την ασφάλεια που εκείνος νομίζει ότι του προσφέρει.

Ασφαλώς πρόκειται για μία τραγελαφική μορφή αγάπης καθώς αυτή η συναισθηματική αποξένωση τον οδηγεί όλο και βαθιά στο βούρκο του «ανικανοποίητου» αλλά για εκείνον αυτή η παγίδα του νου είναι - παρά τον πόνο που του προκαλεί- μία ασφαλιστική δικλείδα στο σχέδιο δράσης που καταστρώνει για να αποφύγει μία ακόμη απογοήτευση.

Οι ερωτικές σχέσεις αυτών των ανθρώπων είναι δυσλειτουργικές στην πλειονότητα των περιπτώσεων καθώς ενώ στην αρχή μπορεί να νιώσουν ενθουσιασμό και πάθος, η δυσαρέσκεια, απογοήτευση και ο θυμός παίρνουν τη θέση των αρχικών ελπιδοφόρων και όμορφων συναισθημάτων.

Συνήθως οι σχέσεις αυτές διαρκούν μικρό χρονικό διάστημα σε μία προσπάθεια να απομακρυνθούν νωρίς πριν πληγωθούν, όπως πιστεύουν βάσει των επαναλαμβανόμενων σεναρίων του παρελθόντος.

Υψώνουν τοίχους, οικοδομούν απροσπέλαστα εμπόδια και με τη μάσκα ενός ναρκισσιστή με υψηλές απαιτήσεις και ανικανοποίητα ένστικτα, ενστερνίζονται την λανθασμένη άποψη πως παραμένουν άτρωτοι μην επιτρέποντας στον εαυτό τους να δεθεί συναισθηματικά με έναν άλλο άνθρωπο και να αφεθεί ελεύθερος και στην ουσία αληθινός με τις όποιες αδυναμίες που όπως είναι λογικό σαν ανθρώπινο ον να έχει.

Δημιουργούν ουσιαστικά ένα άλλο φιλντισένιο πύργο του Flaubert τον οποίο τροφοδοτούν συνεχώς με φόβους και θυσιασμένα «θέλω» στον βωμό των «πρέπει» που το μυαλό τους θέτει ως ασπίδα στον κόσμο των συναισθημάτων.

Οι ανεκπλήρωτες συναισθηματικές τους ανάγκες σε πολλές περιπτώσεις υποκαθίστανται από την ενασχόληση τους με επαγγέλματα ή δραστηριότητες κοινωνικού χαρακτήρα προσφέροντας βοήθεια και φροντίδα στους άλλους.

Ασφαλώς, ούτε σε αυτή την περίπτωση νιώθουν ουσιαστικά πλήρεις και παραπαίουν σε ένα φαύλο κύκλο από τον οποίο η μόνη ελπίδα δραπέτευσης κρύβεται στη συνειδητοποίηση των βαθύτερων αιτίων μίας τέτοιας συμπεριφοράς, στην επαφή με έναν επιστήμονα ψυχικής υγείας που θα θέσει τις κατευθυντήριες συντεταγμένες και τέλος αλλά ουσιαστικότερο, στην αγάπη του ιδιαίτερου «είναι» τους και απαλλάξει από τις παγίδες του νου, το οποίο βέβαια απαιτεί πολλή προσπάθεια, υπομονή και ψυχικό σθένος για να πραγματοποιηθεί, όπως άλλωστε κάθε σημαντικός στόχος στη ζωή μας.

Αριστοτέλης: Γιατί πρέπει να διδάσκεται η μουσική στην εκπαίδευση;

«Γιατί φαίνεται ότι η ευδαιμονία υπάρχει στον ελεύθερο χρόνο (ἐν τῇ σχολῇ εἶναι)· επειδή απασχολούμαστε για να έχουμε ελεύθερο χρόνο, και πολεμάμε για να έχουμε ειρήνη.»
Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια 1177b4-5

Ο ελεύθερος χρόνος και η ορθή διαχείρισή του απασχόλησαν την Αριστοτελική σκέψη, καθώς αποτελούν μέρος της ευδαιμονίας. Ωστόσο, οι απόψεις περί ελεύθερου χρόνου δεν απαντώνται σε κάποιο ηθικό έργο του φιλοσόφου, όπως θα περίμενε κάποιος, αλλά στα Πολιτικά του. Σκοπός της ζωής αναντίλεκτα είναι η ευδαιμονία και αυτή συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με το πολίτευμα:

«Επειδή φαίνεται ότι ο σκοπός είναι και κοινός για όλους και ξεχωριστός για κάθε άνθρωπο, και αυτός ο όρος είναι αναγκαίος τόσο στον άριστο άνθρωπο όσο και στο άριστο πολίτευμα είναι φανερό ότι πρέπει να υπάρχουν αρετές και στον ελεύθερο χρόνο (εἰς τὴν σχολὴν)· διότι, όπως έχουμε πει πολλές φορές, ο σκοπός του πολέμου είναι η ειρήνη και της εργασίας ο ελεύθερος χρόνος.»
Αριστοτέλης, Πολιτικά 1334a11-16

Ο άνθρωπος, ειδικά ο πολυάσχολος φιλοσοφικός νους που διάγει τον ιδανικό θεωρητικό βίο, έχει ανάγκη από ξεκούραση, ανάπαυλα (σχολὴν). Στο 8ο βιβλίο των Πολιτικών έπειτα από το ιδανικό πολίτευμα ο συγγραφέας αναζητεί την άριστη εκπαίδευση, καθώς η αγωγή των νέων είναι εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση της διασφάλισής του. Είναι σαφές ότι για τον Αριστοτέλη η παιδεία οφείλει να είναι δημόσια και όχι ιδιωτική, καθώς οι στόχοι των δύο (πολιτείας-πολιτών) είναι κοινοί:

«Κανείς δεν θα αμφισβητούσε το γεγονός ότι πρέπει η παιδεία των νέων επομένως να γίνει αντικείμενο έρευνας του νομοθέτη. Διότι αν δεν συμβεί στις πόλεις, θα βλάψει και τα πολιτεύματα· πρέπει λοιπόν να εκπαιδεύονται ανάλογα για το καθένα, καθώς από τη μια προφυλάσσει το ήθος κάθε πολιτεύματος και από την άλλη το καθιστά από την αρχή, όπως το δημοκρατικό πολίτευμα τη δημοκρατία και το ολιγαρχικό την ολιγαρχία. Πάντοτε δε το καλύτερο ήθος αποτελεί το αίτιο του καλύτερου πολιτεύματος.»
Αριστοτέλης, Πολιτικά 1337a11-18

Ως εκ τούτου, ο Αριστοτέλης θα εξετάσει τα τέσσερα μαθήματα που διδάσκονταν παραδοσιακά στην εκπαίδευση των νέων. Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται να τα ερευνήσει όλα. Θα αφιερώσει σχεδόν ολόκληρο το όγδοο βιβλίο στο μάθημα της Μουσικής και στους σκοπούς της εκπαίδευσης που αυτό εξυπηρετεί. Λόγω του ότι το ξεχωριστό σύγγραμμα, με τον τίτλο Περί μουσικής, που αναφέρεται στον κατάλογο του Διογένη Λαέρτιου (Βίοι 5.26) έχει χαθεί, τελευταίο βιβλίο των Πολιτικών καθίσταται πολύτιμο για τις Αριστοτελικές απόψεις. Εδώ, κατά τη συνήθη του μέθοδο, θα θέσει ερωτήματα ώστε να οδηγήσει τη σκέψη των μαθητών του, σύμφωνα με το παράδειγμα της Σωκρατικής άγνοιας. Απορεί ο Αριστοτέλης:

«Τέσσερα είναι περίπου τα μαθήματα με τα οποία συνηθίζουν να εκπαιδεύουν τους νέους, τα γράμματα και η γυμναστική και η μουσική και για κάποιους η ζωγραφική. Τη γυμναστική και τη ζωγραφική τις διδάσκουν ως χρήσιμες για τη ζωή και για πολλά πράγματα, τη γυμναστική επειδή εξασκεί την ανδρεία. Για τη μουσική όμως θα απορούσε κάποιος. Τώρα οι περισσότεροι την απολαμβάνουν λόγω της ηδονής. Οι νομοθέτες από παλιά την είχαν εντάξει στην εκπαίδευση, καθώς η ίδια η φύση την επιζητεί, όπως πολλές φορές είπαμε, διότι δεν πρέπει απλώς να εργαζόμαστε με τον σωστό τρόπο αλλά και να είμαστε σε θέση περνάμε ωραία τον ελεύθερό μας χρόνο. Επειδή αυτή είναι η αρχή όλων των πραγμάτων, για να το πούμε πάλι γι’ αυτή. Αν λοιπόν χρειάζονται και τα δύο, είναι προτιμότερο το να έχει κάποιος ελεύθερο χρόνο από το να εργάζεται και τέλος πρέπει να αναζητήσουμε τι πρέπει να κάνουμε στον ελεύθερό μας χρόνο.»
Αριστοτέλης, Πολιτικά 1337b23-35

Η διδασκαλία της μουσικής θα συμβάλλει στην ευδαιμονία των πολιτών. Γιατί όμως να διδάσκεται η μουσική; Δεν μπορεί κάποιος απλώς να την απολαμβάνει; Ποιος είναι ο στόχος του μαθήματος; Ο Αριστοτέλης έχει κατανοήσει τη δύναμη της μουσικής, την άμεση επίδρασή της στον ψυχισμό του ακροατή. Ταυτόχρονα, είναι ένα από τα πιο ευχάριστα πράγματα, προσφέρει ηδονή. Το να έχεις ελεύθερο χρόνο ενέχει «ηδονή και ευδαιμονία και μακάρια ζωή». Στην εργασία, εξηγεί ο Αριστοτέλης, μαθαίνουμε πράγματα για χάρη των άλλων, σε αντίθεση με τη σχόλη όπου μπορούμε να διδαχτούμε αποκλειστικά για τον εαυτό μας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι αρχαίοι την ενέταξαν στην εκπαίδευση:

«Για αυτό τον λόγο οι προγενέστεροι την συμπεριέλαβαν στην παιδεία όχι ως αναγκαία (δεν είναι καθόλου αυτό) ούτε ως χρήσιμη (όπως τα γράμματα που είναι αναγκαία για την απόκτηση χρημάτων, τη διαχείριση των οικονομικών, τη μόρφωση και για πολλές πολιτικές πράξεις. Γιατί φαίνεται ότι και η ζωγραφική είναι χρήσιμη στο να κρίνουμε καλύτερα τα έργα των καλλιτεχνών), ούτε πάλι όπως η γυμναστική που συντελεί στην υγεία και την ενίσχυση της ανδρείας (κανένα από αυτά τα δύο δεν βλέπουμε να συμβαίνουν με τη μουσική)· αυτό που μένει λοιπόν είναι για να περνάμε τον ελεύθερό μας χρόνο, σ’ αυτό στόχευαν αυτοί που την ενέταξαν στην παιδεία. Επειδή θεωρούν ότι αυτή είναι η διασκέδαση των ελεύθερων ανθρώπων.»
Αριστοτέλης, Πολιτικά 1338a13-24

Ο ελεύθερος χρόνος (σχολή) είναι προνόμιο των ελεύθερων ανθρώπων και χρέος της Αριστοτελικής ιδανικής πολιτείας είναι η διδασκαλία του μαθήματος της μουσικής ως αναγκαίου για την εκπαίδευση των νέων. Ο Αριστοτέλης δεν παύει να υπερασπίζεται τη μουσική και την αισθητική ηδονή που προσφέρει ως ωφέλιμη για τον ανθρώπινο βίο. Η ευδαιμονία μπορεί να μη βασίζεται στις πρόσκαιρες απολαύσεις και την περιστασιακή διασκέδαση, ωστόσο δεν μπορεί να αμφισβητηθεί το γεγονός ότι ο ελεύθερος χρόνος είναι απαραίτητος και ο τρόπος με τον οποίο κάποιος θα αναπαυτεί έπειτα από την εργασία είναι συνυφασμένος με την παιδεία του:

«Η πρώτη μας έρευνα είναι αν πρέπει να συμπεριληφθεί η μουσική στην εκπαίδευση ή όχι, και τι από τα τρία για τα οποία έχουμε θέσει τις απορίες μας είναι: Ανήκει στην εκπαίδευση, το παιχνίδι ή στο να περνάμε ευχάριστα; Εύλογα ταιριάζει σε όλα και φαίνεται να μετέχει σ’ αυτά. Καθώς το παιχνίδι υπάρχει χάρη στην ανάπαυση, η δε ανάπαυση είναι αναγκαίο να είναι ευχάριστη (αφού είναι κάποιο είδος θεραπείας των πόνων της λύπης) και το να περνάμε ευχάριστα τη ζωή μας ομολογουμένως δεν πρέπει να περιλαμβάνει μόνο το ωραίο αλλά και την ηδονή (γιατί η ευδαιμονία συνίσταται και από τα δύο). Ως εκ τούτου, θα μπορούσε κάποιος να κατανοήσει το ότι πρέπει να εκπαιδεύονται στη μουσική οι νεότεροι. Διότι όσα ευχάριστα είναι αβλαβή δεν πρέπει μόνο να αρμόζουν στον σκοπό της ζωής αλλά και στην ανάπαυση.»
Αριστοτέλης, Πολιτικά 1339b11-27

Η ανάπαυση μπορεί να είναι ευχάριστη και ταυτόχρονα ωφέλιμη, αν κανείς γνωρίζει πώς να περάσει τον ελεύθερό του χρόνο. Η διδασκαλία της μουσικής δεν έχει στόχο την εκμάθηση κάποιου μουσικού οργάνου, αλλά αφορά αποκλειστικά την αισθητική απόλαυση. Ως εκ τούτου, ο Αριστοτέλης θα προτείνει τη διδασκαλία των διαφορετικών μουσικών αρμονιών, μελωδιών και ρυθμών, προκειμένου οι νέοι να αναπτύξουν το αισθητικό κριτήριο που θα τους επιτρέψει να κρίνουν ορθά τη μουσική. Η μέγιστη απόλαυση του μουσικού ακούσματος προϋποθέτει ότι ο ακροατής είναι εξοικειωμένος με όλα τα είδη της μουσικής προκειμένου να επιλέξει το καλύτερο για τον ίδιο, σύμφωνα με το κριτήριο που έχει καλλιεργηθεί από νωρίς.

Το ζην δεν είναι αρκετό για τον ελεύθερο άνθρωπο. Η ζωή προσφέρει πολλές ηδονές, αρκεί να μπορεί κανείς να τις διακρίνει ώστε να τις απολαμβάνει στο μέγιστο. Το ευ ζην όμως δεν είναι θέμα τύχης. Εντέλει, η ευδαιμονία διδάσκεται και μάλιστα είναι ευθύνη της ιδανικής Αριστοτελικής πολιτείας. Η μουσική χρειάζεται παιδεία. Το ίδιο και ο ελεύθερος χρόνος. Η διδασκαλία της μουσικής στην εκπαίδευση στο πρόσωπο του Αριστοτέλη βρίσκει τον πιο ένθερμο υποστηρικτή της.

Το Ηρακλείτειο σκάνδαλο

Το είναι και το γίγνεσθαι τα γνωρί­ζουμε ως εννοιολογικό ζεύγος χα­ρακτηριζόμενο κατά κύριο λόγο α­πό αντιθετικότητα. Η σύλληψη αυτής της αντιθετικότητας συμπυκνώνει τον αγώνα της φιλοσοφίας να κατακτήσει γνωστικά τον κόσμο, να περικλείσει μέσα στα ό­ρια των εννοιών μια πραγματικότητα η οποία από καιρού εις καιρόν δεν παύει να μας δείχνει εύγλωττα σημεία της απειρότητάς της.

Μία χαρακτηριστική γεύση του προ­βλήματος παίρνουμε ανατρέχοντας στην κλασσική αντίθεση ανάμεσα στον Παρ­μενίδη και τον Ηράκλειτο, μια αντίθεση που μπορούμε να την ανασυνθέσουμε ως σύγκρουση δύο προτάσεων κατάκτησης μιας περιπόθητης διάρκειας μέσα στο λόγο, εννοημένο σε όλη την αρχαία πο­λυσημία του. Ο Παρμενίδης οδηγήθηκε από τη θεά του ποιήματος του στην οδό της αλήθειας που τον έφερε μακριά από τον κόσμο της απατηλής και σφαλερής υ­ποκειμενικότητας των κοινών θνητών και αντιπαρέθεσε στην πλάνη των πολ­λών όντων το ένα αγέννητο και άφθαρτο ον του στοχασμού του. Αλλά και ο ευρι­σκόμενος σε ανταγωνισμό μαζί του Ηράκλειτος δεν διέφερε και πολύ σ' αυ­τό το σημείο σε τελευταία ανάλυση. Σύμφωνα με τον Εφέσιο οι κοινοί θνητοί σφάλλουν προς την αντίθετη κατεύθυν­ση, νομίζοντας πως υπάρχει σταθερότη­τα εκεί που υπάρχει αδιάκοπη μεταβο­λή. Κι εκείνος όμως βρέθηκε αναγκαστι­κά στη θέση να περικλείσει τη μεταβλη­τότητα του κόσμου μέσα σε μορφώματα του λόγου, δηλαδή έννοιες. Τούτες οι έν­νοιες, π.χ. «παλίντροπος αρμονία», εκ­φράζοντας την κινητικότητα του κόσμου, στέκονται ταυτόχρονα και επιβιώνουν πέρα και πάνω από αυτήν, διεκδικούν τη θέση τους μέσα στη διάρκεια του αν­θρώπινου λόγου.

Ο Πλάτων, ο οποίος αναφερόταν στον Παρμενίδη ως δάσκαλο, επιχείρη­σε να ξεπεράσει τις αδυναμίες της συ­μπαγούς ολότητας και αδιάλλακτης μο­ναδικότητας του παρμενίδειου όντος με τη δική του θεωρία των ιδεών. Τις αδυ­ναμίες της δικής του σύνθεσης πιθανότα­τα να τις διείδε, σίγουρα πάντως προέ­βλεψε τις ενδεχόμενες αντιρρήσεις και γι' αυτό εν πολλοίς προκατέλαβε την α­ριστοτελική κριτική. Είναι αξιοσημείωτο ότι ενώ ο Πλάτων όρισε τη φιλοσοφία σε συμφωνία με τον Παρμενίδη ως γνώση του αναλλοίωτου όντος και απέκλεισε ρητά από αυτήν την εμπειρικά προφανή διά­σταση της μεταβολής, δεν μπορούσε σε καμία περίπτωση να αποκλείσει τη μετα­βολή από το εσωτερικό της γένεσης και της εκδίπλωσης της φιλοσοφικής σκέ­ψης, κάνοντας λόγο πολύ πιο πριν από τον Χέγκελ για «κίνηση της έννοιας» (Πολιτεία VII 7, 524ο). Η αριστοτελική θεωρία της κίνησης των όντων επιχείρη­σε από την άλλη να καταδείξει τα συγκε­κριμένα όρια τόσο της κίνησης όσο και της ακινησίας, επηρεάζοντας εις βάθος για πολλούς αιώνες την αντίληψη της φύσης.

Μια σημαντική παρατήρηση του Αρι­στοτέλη, η οποία πλαισιώνει την κριτική του στον Πλάτωνα και στους άλλους πα­λιότερους φιλοσόφους, επιχειρεί να δώ­σει μια εξήγηση της εμφάνισης της θεω­ρίας των ιδεών: «συνέβη δ' ή περί των ιδεών δόξα τοις ειπονσι δια το πει-σθήναι περί της αληθείας τοις Ήρα-κλειτείοις λόγοις ως πάντων των αισθητών αεί ρεόντων, ώστ' είπερ επιστήμη τινός εσται χαί φρόνησις, ετέρας δεϊν τινάς φύσεις είναι παρά τάς αισθητός μένουσας" ου γαρ είναι των ρεόντων έπιστήμην» (Μετά τα Φυ­σικά, Μ 4, 1078&12-17). Αυτή η παρατή­ρηση πρέπει πρωτίστως να εκτιμηθεί στη συγκεκριμένη διάσταση της ιστορίας της φιλοσοφίας. Οι πλατωνικές ιδέες αξιο­λογούνται από τον επικριτή τους ως εγ­χείρημα κατασκευής μιας αξιόπιστης γνωσιολογικής βάσης με δεδομένη την ατέρμονη ρευστότητα των αισθητών πραγμάτων που είχε διαπιστώσει ο Ηρά­κλειτος και την επίσης σιωπηρή προκεί­μενη πως δεν μπορεί να υπάρξει σταθε­ρή, δηλαδή αξιόπιστη, γνώση όταν το α­ντικείμενο της είναι αδιάκοπα ασταθές.

Όμως σε ό, τι αφορά τη θεμελιωδώς κριτική λειτουργία της σκέψης η αριστο­τελική παρατήρηση επιδέχεται μια διε­ρεύνηση. Όχι μόνο ο Πλάτων, αλλά και πρωτύτερα οι Εμπεδοκλής, Αναξαγόρας και Δημόκριτος και βεβαίως ο ίδιος ο Παρμενίδης, διαμόρφωσαν τον φιλοσοφικό τους προσανατολισμό παρωθημένοι από την ηρακλείτεια πρόκληση της έμφασης στο γίγνεσθαι στα όρια της απολυτοποίησης. Σε τελευταία ανάλυση όλοι οι παραπάνω φιλόσοφοι, με το δικό του τρόπο ο καθένας, επιχείρησαν να ο­ρίσουν μια διάσταση της σταθερότητας του όντος, χωρίς από την άλλη, με την ε­ξαίρεση του Παρμενίδη βέβαια και της σχολής του, να ολισθήσουν στην αδιέξο­δη και μονομερή άρνηση κάθε κίνησης. Η μη αμφισβητηθείσα μαρτυρία ότι στα χρόνια του Σωκράτη και του Πλάτωνος ξεχώριζε μια σχολή ηρακλείτειας φυσι­κής φιλοσοφίας (με εκφραστή τον Κρα­τύλο, πρβλ. Μετά τα Φυσικά, Γ 5, 1010Ε10-15), η οποία είχε τραβήξει στα όρια του κωμικού τις ηρακλείτειες θέ­σεις, δεν μπορεί να σκιάσει τη μεγάλη σημασία που είχε στην ιστορία της σκέ­ψης η γενναία αναμέτρηση του Εφεσίου με το γίγνεσθαι στην πληρότητα του. θα μπορούσαμε εξάλλου να απαριθμήσου­με ουκ ολίγα άλλα ονόματα φιλοσόφων που δε δημιούργησαν σχολή με την έν­νοια της συνεπούς υπεράσπισης της αυ­θεντικής διδασκαλίας του. Ούτε από την άλλη η υστερότερη βέβαιη επίδραση της ηρακλείτειας φυσικής στους στωικούς, έχει αναδρομικά κρινόμενη ιδιαίτερη σημασία μπροστά στην εν πολλοίς έμμε­ση και ουσιαστικά ανεκτίμητη συνεισφο­ρά του «σκοτεινού» Ηράκλειτου, η ο­ποία στο βάθος συνίσταται στο σκάνδαλο που προκάλεσε. Επειδή τούτο τοποθετεί ριζοσπαστικά το πρόβλημα της σχέσης της σκέψης με τον κόσμο, έμελλε να εί­ναι σκάνδαλο διαρκές. Στη νεότερη επο­χή η φιλοσοφία του Χέγκελ μας προσφέ­ρει μια μεγαλοπρεπή σύνθεση της πλα­τωνικής κίνησης της έννοιας με την ηρα­κλείτεια αντιθετική κινητικότητα του ό­ντος ή, σύμφωνα με επικρατήσασα ορο­λογία, της πλατωνικής και της ηρακλείετειας διαλεκτικής.

Η δική μας εντρύφηση στις σημαντι­κές μορφές της παρελθούσας σκέψης υ­παγορεύεται από το γεγονός ότι η απο­κρυπτογράφηση της πραγματικότητας μέσα στην οποία ζούμε έχει ούτως ή άλ­λως ζωτική σημασία για το ευ ζην μας: αυτό που μας διδάσκει εν προκειμένω η καθημερινή εμπειρία, το αναπτύσσει και το επισφραγίζει η φιλοσοφία. Η αναμέ­τρηση μας με τις συνεπαγόμενες δυσκο­λίες οξύνει το στοχασμό και χαλυβδώνει τη δύναμη για ζωή.

Οι κοινωνικές ομάδες προκαλούν οι ίδιες την αποκλίνουσα συμπεριφορά με τη θέσπιση κανόνων, των οποίων η παραβίαση συνιστά αποκλίνουσα συμπεριφορά... Σύμφωνα με αυτή την άποψη, η αποκλίνουσα συμπεριφορά δεν είναι μια ιδιότητα της πράξης εκείνου που την εκτελεί, αλλά μια συνέπεια της εφαρμογής κανόνων και κυρώσεων στο πρόσωπο εκείνου που χαρακτηρίζεται από τους άλλους σαν “παραβάτης”.

Επομένως, έκτροπος είναι αυτός πάνω στον οποίο έχουν επιθέσει με επιτυχία μια παρόμοια ετικέτα και αποκλίνουσα συμπεριφορά η συμπεριφορά που έτσι τη θεωρεί ο κόσμος.» - Howard S. Becker

Την δεκαετία του 1960 μία ομάδα Αμερικάνων κοινωνιολόγων διατύπωσε μία θεωρία σχετικά με την παραβατικότητα, την λεγόμενη «θεωρία» της ετικέτας (labeling theory), μίας θεωρίας που αναπτύχθηκε μέσα στα πλαίσια του τμήματος εκείνου της κοινωνιολογίας που αποκαλείται «αποκλίνουσα συμπεριφορά» (deviant behavior).

Πολλές από τις απόψεις που διατυπώθηκαν με την θεωρία της ετικέτας, είχαν ήδη προταθεί (στις αρχές τις δεκαετίας του 1940) από τον Edwin Lemert, ο οποίος σε ένα από τα άρθρα του ισχυρίστηκε ότι. ο κοινωνικός έλεγχος αποτελεί ένα μηχανισμό μέσα από τον οποίο γεννιέται η παραβατικότητα.

Σύμφωνα με τις απόψεις αυτές, δεν είναι η παραβατικότητα το κύριο αντικείμενο μελέτης, όσο οι μηχανισμοί του κοινωνικού ελέγχου. Αυτό σημαίνει στην πράξη ότι, αντικείμενο μελέτης δεν αποτελεί το άτομο στο οποίο επιβάλλονται οι ποινές, αλλά το υποκείμενο που τις επιβάλλει, ήτοι οι φορείς της εξουσίας.

Η αποκλίνουσα συμπεριφορά

Η θεωρία της ετικέτας συνοψίζεται συνήθως – κατά τρόπο ίσως υπερβολικά απλοϊκό-στην εξής χαρακτηριστική διαπίστωση - ορισμό: «αποκλίνουσα συμπεριφορά είναι εκείνη η συμπεριφορά επάνω στην οποία επικολλάται η ετικέτα «αποκλίνουσα».

Η απόκλιση, δηλαδή, είναι δημιούργημα διαφόρων κοινωνικών ομάδων, οι οποίες πρώτα χαρακτηρίζουν ορισμένα άτομα ως αποκλίνοντα και ύστερα τα απομονώνουν από τους νομοταγείς πολίτες. Κατά συνέπεια, ως αποκλίνουσα συμπεριφορά δεν θεωρείται απλώς κάθε συμπεριφορά που αποκλίνει απλώς από τους παραδεδεγμένους κανόνες, αλλά κυρίως εκείνη η συμπεριφορά που είναι αποτέλεσμα αλληλενεργείας (interaction) ανάμεσα στον φορέα της συμπεριφοράς και σε όσους την προσδιορίζουν και την χαρακτηρίζουν «αποκλίνουσα».

Αυτού του είδους η συμπεριφορά εξηγείται, δηλαδή, από κοινωνικούς παράγοντες μάλλον, παρά από βιολογικούς ή ψυχολογικούς.

Με πιο απλά λόγια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, ως παρέκκλιση δεν ορίζεται τόσο η παραβίαση των κοινωνικών κανόνων, αλλά ο χαρακτηρισμός μίας συμπεριφοράς ως τέτοιας.

Εισηγητής βασικών αντιλήψεων γύρω από την αποκλίνουσα συμπεριφορά μπορεί να θεωρηθεί και ο Merton, του οποίου οι βασικές αντιλήψεις προαναφέρθηκαν. Αυτός επεσήμανε την ανάγκη να διερευνηθούν τα διάφορα είδη αποκλίνουσας συμπεριφοράς (όπως η εγκληματικότητα, ο αλκοολισμός κλπ.).

Ο Merton πρότεινε ακόμα να διερευνηθούν οι αντιδράσεις ως προς την αποκλίνουσα συμπεριφορά των ομάδων που συμμορφώνονται με τις κοινωνικές επιταγές, καθώς και με ποιο τρόπο οι αντιδράσεις ορισμένων ομάδων τείνουν να δημιουργήσουν ή να απαλείψουν την αποκλίνουσα συμπεριφορά.

Επίσης, o Kitsuse, για να αναφερθούμε στις κεντρικές ιδέες ορισμένων υποστηρικτών της «θεωρίας» αυτής, θεώρησε την αποκλίνουσα συμπεριφορά ως μία διαδικασία βάσει της οποίας τα μέλη μίας κοινωνίας ερμηνεύουν μία συμπεριφορά ως αποκλίνουσα, προσδιορίζουν τα άτομα που συμπεριφέρονται έτσι ως αποκλίνοντα και τέλος επιβάλλουν την προσήκουσα, κατά την γνώμη τους, μεταχείριση.

Η θεωρία της ετικέτας αναφέρεται στις συνέπειες που μπορεί να έχει ο αρνητικός χαρακτηρισμός του ανηλίκου ως εγκληματία, τόσο από κοινωνικές ομάδες όσο και από θεσμούς του επίσημου κοινωνικού ελέγχου, οι οποίες δημιουργούν κατά κάποιο τρόπο εγκληματικότητα, με το χαρακτηρισμό ορισμένων ατόμων και ομάδων και με το στιγματισμό και την απονομή εγκληματικού status.

Η ιδέα αυτή εκφράστηκε και από τον Recless ο οποίος έχει επισημάνει τον ρόλο που παίζει η περί εαυτού μας αντίληψη (self-concept) στην πρόληψη της εγκληματικότητας. Τα μη εγκληματικά πρότυπα δημιουργούν στο άτομο την αντίληψη ότι, ο εαυτός του είναι «καλός», «τίμιος», κ.λ.π. και αυτή η ιδέα περί του εαυτού μας είναι σα να δημιουργεί στεγανά σαν να τον απομονώνει από όλες τις καταστάσεις που μπορούν να τον ενθαρρύνουν να εγκληματήσει.

Οι αρχές της εκάστοτε χώρας τείνουν, σύμφωνα πάντα με την ίδια θεωρία να διώκουν κάποια άτομα μόνο και μόνο επειδή αποτελούν μέλη μίας κοινωνικής ομάδας και δημιουργούν κατά κάποιο τρόπο την εγκληματικότητα με το χαρακτηρισμό ορισμένων ατόμων και ομάδων.

Οι ετικέτες επιβάλλονται κυρίως στα μέλη των ανίσχυρων κοινωνικών ομάδων (μειονότητες, φτωχοί κ.ο.κ.) από τις κυρίαρχες κοινωνικές ομάδες και από τους φορείς του επίσημου ελέγχου. Διευκρινίζεται πάντως ότι, η θεωρία της ετικέτας –όπως άλλωστε προαναφέρθηκε- μπορεί να τονίζει τις αρνητικές συνέπειες που μπορεί να έχει η επικόλληση της ετικέτας σε κάποιο άτομο, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι υποστηρίζεται και η ακραία άποψη, ότι δηλαδή αρκεί να χαρακτηρίσει κανείς ένα άτομο ως παραβατικό για να καταστεί το άτομο αυτό παραβάτικό.

Να σημειωθεί ότι, η συμβολή της θεωρίας της ετικέτας στην ερμηνεία της παραβατικότητας των ανηλίκων υπήρξε σημαντική, καθώς οι ανήλικοι που προέρχονται από τις χαμηλότερες κοινωνικοοικονομικές τάξεις, καταγγέλλονται με μεγαλύτερη συχνότητα, θεωρούνται πιο επικίνδυνοι και συλλαμβάνονται και καταδικάζονται με μεγαλύτερη ευκολία σε σχέση με τους υπόλοιπους ανηλίκους, άλλων κοινωνικο – οικονομικών στρωμάτων.

Ζευγάρια χωρίς ερωτική ζωή

Πολλά ζευγάρια, κατά την πορεία της συμβίωσης ή του γάμου, δηλώνουν μείωση της ερωτικής τους επιθυμίας αλλά και μείωση της συχνότητας με την οποία έχουν ερωτική επαφή με το/ τη σύντροφό τους. Συχνά η μείωση αυτή οδηγεί σταδιακά σε πλήρη απομάκρυνση από τη σεξουαλική δραστηριότητα με αποτέλεσμα η ζωή του ζευγαριού να συνεχίζει να υπάρχει σε μια νέα -συχνά απροσδόκητη- πραγματικότητα: την απουσία του σεξ.

Πολλές οι αιτίες και οι δικαιολογίες που αναφέρονται, όπως η κούραση, η συνήθεια, οι απαιτήσεις της καθημερινότητας, το άγχος της δουλειάς… Οι αιτίες αυτές είναι πράγματι σημαντικές και θα δικαιολογούσαν την παροδική μείωση της ερωτικής διάθεσης ή και τη μείωση της συχνότητας των ερωτικών επαφών, όχι όμως και την ανυπαρξία της.

Είναι γεγονός ότι σε πολλά ζευγάρια η ερωτική διάθεση δεν επανέρχεται ποτέ, συχνά μάλιστα συνοδεύεται και από σταδιακή απομάκρυνση ακόμη και από σκέψεις, εικόνες, σεξουαλικές φαντασιώσεις κοκ. Μοιάζει σαν να γίνεται «συνήθεια» και το ζευγάρι δεν ενδιαφέρεται πια για σεξουαλική δραστηριότητα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, που είναι και οι πιο δύσκολες, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το ζευγάρι δεν έχει πλέον ούτε την επιθυμία για να επιθυμήσει τη σεξουαλική δραστηριότητα.

Μια τέτοια εξέλιξη όμως πληγώνει βαθιά το ζευγάρι και προκαλεί έντονη δυσαρέσκεια και αμηχανία και στους δύο συντρόφους. Οι ίδιοι δεν θέλουν να συνειδητοποιήσουν την κατάσταση και κρύβουν το «μυστικό» ακόμη και από τον ίδιο τους τον εαυτό. Ένα αίσθημα ντροπής επικρατεί… Σε συζητήσεις φίλων ή γνωστών, όταν αναφέρεται το θέμα της σεξουαλικής δραστηριότητας, γελούν αμήχανα, δεν ξέρουν τι να πουν. Αναφέρουν κάτι τετριμμένο ή λένε ψέματα νιώθοντας μειονεκτικά γι’ αυτό που τους συμβαίνει. Πώς γίνεται αλήθεια να τους συμβαίνει αυτό… Μήπως οι ίδιοι δεν είναι δύο απλοί και φυσιολογικοί άνθρωποι;

-Αίσθηση απαξίωσης

Η σεξουαλική δραστηριότητα, πέρα από την εκπλήρωση βιολογικών αναγκών, αποτελεί για κάθε άνθρωπο ένα βαθύτερο εσωτερικό κομμάτι του εαυτού του που αναζητεί έκφραση και εξωτερίκευση. Ο άνθρωπος που νιώθει ότι δεν μπορεί να εκφράσει αυτό το κομμάτι του εαυτού του μοιάζει να ζει «κουβαλώντας» τον εαυτό του, με μια αίσθηση απογοήτευσης ότι δεν επικοινωνεί και δεν εκφράζεται στους άλλους γύρω του.

Ένα βαθύτερο κομμάτι του ψυχισμού του αναζητά αναγνώριση και επιβεβαίωση η οποία ποτέ δεν έρχεται. Η απογοήτευση είναι μεγάλη… Μήπως κάτι πάει στραβά με τον ίδιο; Αρνητικές εικόνες και σενάρια για τον εαυτό του επικρατούν στη σκέψη του και τον διχάζουν. Οι άλλοι ζουν φυσιολογικά ενώ ο ίδιος όχι. Ο ίδιος νιώθει μειονεκτικά…

Η αίσθηση απαξίωσης που διαμηνύεται από τον/ τη σύντροφο μέσω της ανυπαρξίας της ερωτικής διάθεσης είναι επίσης έντονη. Το σώμα, η συμπεριφορά, η παρουσία του/ της γενικότερα δεν βρίσκει ανταπόκριση και αναγνώριση στο πρόσωπο του/ της συντρόφου του. Άλλωστε, η ερωτική επιθυμία του άλλου μπορεί να ζωντάνευε και τη δική του/ της επιθυμία, να ένιωθε και ο ίδιος (η ίδια) πιο επιθυμητός/ ή. Η απογοήτευση και η θλίψη επικρατούν…

Η σεξουαλική επαφή αποτελεί μια σημαντική μορφή επικοινωνίας που επικυρώνει τη συντροφικότητα και προάγει την αξία της συμβίωσης ως εξέλιξη της αγάπης και της διαχρονικής ζωής. Για αυτό και κατέχει κεντρικό ρόλο μέσα στη ζωή του ζευγαριού.

-Συσσώρευση θυμού

Τι μπορεί να έχει οδηγήσει ένα ζευγάρι σε μια τόσο ριζική διακοπή της επικοινωνίας του; Το ζευγάρι που απομακρύνεται ερωτικά έχει αρχίσει και συσσωρεύει έντονο θυμό στη σχέση του, τον οποίο μάλιστα δεν συνειδητοποιεί και δεν εκφράζει. Πολλές απογοητεύσεις και ρήξεις που οφείλονται σε καθημερινά και ρεαλιστικά ζητήματα μπορεί να έχουν συμβάλλει σε αυτό.

Σημαντικές αντιπαλότητες, διεκδικήσεις και συγκρούσεις μπορεί να επικρατούν. Άλλα προβλήματα μπορεί να έχουν υπάρξει πιο σοβαρά… Το βέβαιο πάντως είναι ότι η «εικόνα», το πρότυπο και η φαντασίωση που είχε ο ένας για τον άλλον έχουν σημαντικά τροποποιηθεί. Πριν ήταν αλλιώς, τώρα ο ίδιος άνθρωπος μοιάζει σαν να είναι ένας «άλλος», ένας άνθρωπος που προκαλεί κατά βάση αρνητικά συναισθήματα.

Μέσα στη ροή της καθημερινότητας, τα αρνητικά αυτά συναισθήματα συχνά καλύπτονται με διάφορες εκλογικεύσεις. Κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής όμως, όπου επικρατεί το ένστικτο και ο παρορμητισμός, ο έλεγχος αυτός δεν επαρκεί για να απωθηθούν τα βαθύτερα συναισθήματα και οι επιθυμίες των δύο συντρόφων. Ο θυμός, η αντιπάθεια, η μη αποδοχή εκδηλώνονται με διάφορους τρόπους, όπως την τάση απομάκρυνσης, την αποφυγή της εγγύτητας, των χαδιών και γενικότερα την τάση απομάκρυνσης και συνεύρεσης με τον άλλον.

-Άρνηση έκφρασης

Παράλληλα, το ίδιο το ζευγάρι δεν επικοινωνεί και δεν συζητά για την εξέλιξη της σχέσης του. Παρατηρείται σημαντική άρνηση έκφρασης και αντιμετώπισης της κατάστασης που μπορεί να οφείλεται σε διάφορους λόγους: το φόβο του χωρισμού και της εγκατάλειψης, την τάση ενοχοποίησης ότι κάποιος από τους δύο «φταίει» περισσότερο για την αποφυγή της σεξουαλικής δραστηριότητας, ότι κάποιος από τους δύο είναι «προβληματικός» στο σεξ κοκ. Παράλληλα, οι δύο σύντροφοι που βιώνουν μια τέτοια εξέλιξη στη σχέση τους νιώθουν συχνά πολύ μπερδεμένοι οι ίδιοι σχετικά με τα αίτια του προβλήματος. Η καταπιεσμένη ερωτική διέγερση και έκφραση σε συνδυασμό με τη θλίψη και το πένθος για μια σχέση που τη βιώνουν σιγά σιγά να σβήνει, δημιουργούν πολλά αντιφατικά συναισθήματα.

Σταδιακά ένα τείχος υψώνεται ανάμεσα στους δύο συντρόφους που τους απομακρύνει περισσότερο. Η σχέση «παγώνει» σεξουαλικά καθώς η συναισθηματική επικοινωνία ανάμεσα στο ζευγάρι έχει πλέον διακοπεί. Η σεξουαλική δραστηριότητα αποτελεί εξάλλου πάντα ένα» παράθυρο μέσα από το οποίο μπορεί κανείς να παρατηρήσει με τον καλύτερο τρόπο τη συναισθηματική επαφή, την επικοινωνία αλλά και την εξέλιξη μιας σχέσης στην πορεία του χρόνου. Πολλοί άντρες και γυναίκες αναζητούν συχνά ιατρική/ φαρμακευτική βοήθεια προς ανεύρεση της χαμένης τους λίμπιντο, αρνούμενοι ουσιαστικά να παρατηρήσουν οι ίδιοι τον εαυτό τους αλλά και την κατάσταση στην οποία έχει υπεισέλθει η σχέση τους μέσα από αυτό το παράθυρο. Εκεί που όλα φαίνονται πιο καθαρά…

-Ματαίωση προσδοκιών

Δύο σύντροφοι που απομακρύνονται συναισθηματικά και ερωτικά νιώθουν κατά βάθος ότι οι προσδοκίες που είχαν από τον/ τη σύντροφό τους έχουν ματαιωθεί. Κάθε άντρας ή γυναίκα εισέρχεται σε μια σχέση με τις προσωπικές του/ της επιθυμίες και προσδοκίες για το μέλλον, για αυτό που ο ίδιος επιθυμεί η σχέση να εκπληρώσει για εκείνον, για τα όνειρα που έχει κάνει για τη ζωή και για το ρόλο που επιθυμεί να παίξει στη ζωή του ο/ η σύντροφός του. Η αίσθηση ότι η σχέση δεν εκπληρώνει πια το σκοπό για τον οποίο είχε αρχικά -συνειδητά ή ασυνείδητα- δημιουργηθεί, οδηγεί το ζευγάρι σε συναισθηματική απομάκρυνση, απογοήτευση, επομένως και σε σεξουαλική απομάκρυνση.

Η δυσκολία όμως εδώ αφορά ουσιαστικά το γεγονός ότι ο καθένας ατομικά συνήθως δεν γνωρίζει ο ίδιος τις προσδοκίες με τις οποίες εισέρχεται σε μια σχέση. Δεν γνωρίζει επίσης τον τρόπο με τον οποίο επιθυμεί να εκπληρωθούν αυτές οι προσδοκίες. Παράλληλα, συμβαίνει κάτι παράξενο! Όταν αρχίζει να νιώθει ότι κάποια προσδοκία δεν εκπληρώνεται, μεταφέρει, χωρίς να το συνειδητοποιεί, στο πρόσωπο του/ της συντρόφου και της παρούσας σχέσης και όλες τις προηγούμενες απογοητεύσεις και ματαιώσεις που έχει βιώσει σε προηγούμενες σχέσεις μας, ερωτικές ή μη. Οι προβολές αυτές είναι έντονες και μπερδεύουν περισσότερο. Παράλληλα, το πρόσωπο στο οποίο χρεώνονται όλες τις ματαιώσεις του παρελθόντος δεν γνωρίζει καν τους «ανοιχτούς λογαριασμούς» που διαπραγματευόμαστε στο μυαλό μας. Πολλές παρανοήσεις και παρεξηγήσεις ξεκινούν με αυτό τον τρόπο, έλλειψη συνεννόησης, λογομαχία, και το ζευγάρι δεν συνειδητοποιεί πώς κάθε φορά φτάνει σε έναν καβγά χωρίς καν να το καταλαβαίνει. Οι συγκρούσεις μοιάζει να ξεκινούν από το τίποτα…

-Επίλογος

Τα σεξουαλικά προβλήματα είναι πάντοτε προβλήματα συναισθηματικής φύσης και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζονται. Οι προσπάθειες ανανέωσης και αναζωογόνησης μιας σχέσης με διάφορους τρόπους βοηθούν περιστασιακά, αλλά το κύριο βάρος πέφτει πάντα στη βελτίωση της ποιότητας της σχέσης του ζευγαριού. Η βελτίωση της επικοινωνίας διαρρηγνύει τις άμυνες που έχει ορθώσει ο ένας σύντροφος απέναντι στον άλλον και τον έχουν απομακρύνει από τη σχέση. Οι άμυνες αυτές τον κάνουν άλλωστε, ενώ επιθυμεί πολλά θετικά από τη σχέση, να είναι πάντα σε επιφυλακή για μια αρνητική έκβαση…

Η συνήθης συμβουλή λοιπόν της άμεσης συζήτησης και επικοινωνίας λαμβάνει ιδιαίτερη βαρύτητα. Έτσι διασαφηνίζονται οι παρεξηγήσεις, τα προβλήματα λαμβάνουν εξαρχής τις σωστές τους διαστάσεις και αφορούν, αν μη τι άλλο, τα πρόσωπα στα οποία πραγματικά ανήκουν! Με αυτό τον τρόπο το ζευγάρι νιώθει ότι αποκτά και πάλι έλεγχο στη ροή και την πορεία της σχέσης και ορίζει ζωντανά την εξέλιξή της. Δεν λιμνάζει στη σχέση, αλλά είναι ο κύριος και βασικός πρωταγωνιστής της!

Πώς να θυμάσαι ότι διαβάζεις

Το ζήτημα της απομνημόνευσης είναι κάτι που προβληματίζει και ενίοτε ταλαιπωρεί πολλούς ανθρώπους, από φοιτητές που θέλουν να αποστηθίσουν κάποιο μάθημα μέχρι απλούς αναγνώστες που διαβάζουν κάτι και δυσκολεύονται αργότερα να το ανακαλέσουν στη μνήμη τους.

Ποιός είναι όμως ο καλύτερος τρόπος για να αποστηθίζεις ή να θυμάσαι αυτά που μελετάς – διαβάζεις;

Για να βελτιώσετε την κατανόησή σας για οποιοδήποτε θέμα, ανεξάρτητα από το τι είναι αυτό, σημαίνει πρώτα να το κατανοήσετε από όλες τις πλευρές. Για να το πετύχετε αυτό, ξεκινήστε πάντα με ένα πιο απλό βιβλίο για το θέμα. Πολλοί άνθρωποι παίρνουν τα πιο περίπλοκα βιβλία για το θέμα και πιστεύουν ότι θα τα διάβαζαν και θα τα καταλάβαιναν καλύτερα από άλλους. Αλλά επειδή αυτά τα βιβλία είναι πολύπλοκα, συχνά δεν καταλαβαίνουν το θέμα.

Το δεύτερο πράγμα που πρέπει να κάνει κανείς είναι να μπορεί να εξηγήσει αυτό το θέμα σε κάποιον άλλο. Μόλις αρχίσετε να το εξηγείτε σε κάποιον άλλο, θα καταλάβετε γρήγορα τι δεν γνωρίζετε και ποια είναι τα κενά. Στη συνέχεια, επιστρέψτε στα βιβλία και επαναλάβετε και βελτιώστε τη γνώση ώστε να καλυφθούν τα κενά. Από τη στιγμή που μπορείτε να εξηγήσετε κάτι σε κάποιον ακόμα κι αν χρειαστεί να δείτε το βιβλίο, θεωρήστε ότι το έχετε καταλάβει μόνοι σας.

Εδώ είναι όμως μερικές γνώμες από ειδικούς για το πώς να ανακαλούμε όσο γίνεται περισσότερα πράγματα από όσα διαβάζουμε, είτε πρόκειται για επιστημονικά βιβλία, είτε για μυθιστορήματα, είτε απλώς για άρθρα ειδήσεων.

Αυτές είναι οι τεχνικές διαβάσματος που προτείνουν:

Ρίξτε μια ματιά πρώτα σε ολόκληρο το κείμενο

Σύμφωνα με τον καθηγητή νευρολογίας Bill Klemm, πρόκειται για στρατηγική τεχνική στην ανάκληση πληροφοριών. Η πρόταση εδώ δεν είναι να αποφύγετε να διαβάσετε ολόκληρο το κείμενο, αλλά να ρίξετε πρώτα μία γρήγορη ματιά εντοπίζοντας τα σημαντικά θέματα και τις λέξεις-κλειδιά ώστε να ξέρετε τι να περιμένετε όταν στη συνέχεια το διαβάσετε εξονυχιστικά. Με το να εξοικειωθείτε με τα γενικά θέματα, θα καταστεί ευκολότερο να θυμηθείτε αργότερα τα επιμέρους.

Κρατείστε σημειώσεις στη σελίδα

«Ποτέ μην διαβάζετε χωρίς μολύβι» συμβουλεύει κάποιος ειδικός. «Υπογραμμίστε προτάσεις που βρίσκετε δυσνόητες, ενδιαφέρουσες ή σημαντικές. Τραβήξτε γραμμές δίπλα από παραγράφους που έχουν σημασία. Φτιάξτε διαγράμματα για να δείτε τη δομή των βασικών ιδεών».

Κάντε στον εαυτό σας ερωτήσεις σχετικές με το περιεχόμενο

Η Ingrid Spielman από το Πανεπιστήμιο του Delaware προτείνει «αλληλεπίδραση» με το κείμενο, ήτοι να κάνουμε ερωτήσεις στον εαυτό μας καθώς το διαβάζουμε. Αν διαβάζετε κάποιο βιβλίο, μπορείτε για παράδειγμα να κάνετε την ερώτηση: «Ποιά είναι η βασική ιδέα αυτού του κεφαλαίου;».

Αποτύπωση- Συσχετισμός- Επανάληψη

Η μνήμη έχει τρία στάδια και το πρώτο είναι η αποτύπωση. Μπορούμε να βελτιώσουμε την εντύπωση που μας κάνει ένα κείμενο με το να κάνουμε μία εικόνα στο μυαλό μας την κατάσταση που διαβάζουμε ή να φανταστούμε τον εαυτό μας να παίρνει μέρος σε αυτά που περιγράφει. Το δεύτερο στάδιο είναι ο συσχετισμός, το να συνδέσουμε δηλαδή αυτό που διαβάζουμε με κάτι που γνωρίζουμε ήδη.
Για παράδειγμα, ίσως κάποιος από τους χαρακτήρες ενός βιβλίου να έχει το ίδιο όνομα με κάποιον φίλο μας.

Το τρίτο στάδιο είναι η επανάληψη– όσο περισσότερο διαβάζουμε κάτι, τόσο ποιο δυνατή γίνεται η μνήμη. Αν λοιπόν δεν θέλετε να ξαναδιαβάσετε από την αρχή ένα ολόκληρο βιβλίο, δοκιμάστε να υπογραμμίσετε κάποια σημεία του κειμένου στα οποία θα μπορείτε αργότερα να ανατρέχετε.

Η δύναμη της επανάληψης δεν μπορεί να ξεχαστεί. Ήταν ένας γιατρός που θεράπευε έναν ασθενή, ο οποίος είχε χάσει εντελώς τη μνήμη του, τόσο πολύ που ο ασθενής είχε ξεχάσει πολλά πράγματα για τον εαυτό του και πράγματα στο σπίτι του. Ο γιατρός του έδωσε μια οδοντόβουρτσα και έβαλε πάστα πάνω της. Ο ασθενής τότε έδειξε στον γιατρό πώς να βουρτσίζει τα δόντια. Γιατί δεν είχε ξεχάσει πώς να βουρτσίζει; Ακριβώς επειδή το είχε επαναλάβει τόσες φορές στη ζωή του, που δεν χρειάστηκε να το σκεφτεί.

Μοιραστείτε τις πληροφορίες με άλλους

Σε μια ομιλία του, ο ψυχολόγος Peter Doolitle είπε πως αν θέλουμε να θυμόμαστε αυτά που βιώνουμε, είναι σημαντικό να κάνετε κάτι με όλες αυτές τις πληροφορίες, καθώς η συζήτηση γύρω από αυτά που διαβάζουμε είναι ένας χρήσιμος τρόπος επεξεργασίας του νέου υλικού. Το μόνο που έχουμε να κάνουμε είναι να προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε στους άλλους τι νομίζουμε πως μάθαμε από όσα διαβάσαμε. Κι αν δεν το καταφέρουμε, ανατρέχουμε στο κείμενο και το ξαναδιαβάζουμε.

Διαβάστε δυνατά

Ο καθηγητής ψυχολογίας Art Markman λέει πως το να διαβάζουμε δυνατά προς τον εαυτό μας μας βοηθά να καταλάβουμε και να θυμόμαστε όσα διαβάσαμε. Ωστόσο, επισημαίνει πως αυτή η τεχνική ενδεχομένως λειτουργεί μόνο σε περίπτωση που αυτά που πρέπει να αποστηθίσουμε είναι λίγα. Κι αυτό γιατί οι προτάσεις που κάνουμε ανάγνωση φωναχτά ή ακόμη και ψιθυρίζοντας, μοιραία ξεχωρίζουν. Θυμόμαστε να τις αναπαράγουμε και να τις ακούμε οπότε η μνήμη για αυτές λειτουργεί εντελώς διαφορετικά από τις λέξεις που διαβάζουμε σιωπηλά.

Διαβάστε σε χαρτί

Το e-reading είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο που, όταν θέλουμε να αποφύγουμε έναν τόνο βιβλία μέσα στο σπίτι μας, αφού πλέον μπορούμε να κάνουμε download σχεδόν τα πάντα μέσω διαδικτύου. Ωστόσο οι έρευνες υποστηρίζουν πως αυτό αποδυναμώνει την μνήμη μας. Σύμφωνα με μελέτη, όταν οι άνθρωποι διαβάζουν την ίδια ιστορία σε χαρτί και στο ίντερνετ, στην πρώτη περίπτωση θυμούνται πολλά περισσότερα.

Αυτό συμβαίνει ίσως επειδή ο σωρός χαρτιών στα χέρια μας δημιουργεί μια «χειροπιαστή αίσθηση προόδου» την οποία σε άλλη περίπτωση δεν νιώθουμε. Στο μεταξύ, άλλη έρευνα απέδειξε πως οι μαθητές έχουν καλύτερες επιδόσεις όταν διαβάζουν κάτι τυπωμένο και μετά καλούνται να απαντήσουν σε ερωτήσεις παρά όταν το διαβάζουν σε μια οθόνη υπολογιστή.

Ξέρουμε να ακούμε;

«Όταν ξέρει κανείς ν’ ακούει, μιλάει πάντα καλά» -Μολιέρος

«Κάθε φορά που μου μιλάς σκέφτομαι τα δικά μου. Πιστεύω ότι σ’ ακούω, προσπαθώ να σου βρω λύσεις και να σου δώσω συμβουλές, όμως, όταν φεύγεις δεν είμαι και πολύ σίγουρος τι ακριβώς μου είπες και καμιά στιγμή δεν σκέφτηκα πώς νιώθεις, πώς βλέπεις τα πράγματα και γιατί…»

Και τελικά αναρωτιέμαι: Ξέρω να ακούω τους άλλους;

Πολλές φορές κατηγορούμε τους άλλους ότι δεν ακούν, ότι δεν είναι εδώ όταν τους μιλάμε και ότι μόνο τον εαυτό τους σκέφτονται. Ας στραφούμε όμως στον εαυτό μας.

Τι σημαίνει σ’ ακούω;

-Δεν παρεμβαίνω όταν μου μιλάς, δεν σε διακόπτω, δεν σ’ εμποδίζω να εκφραστείς όπως θέλεις, να μου πεις αυτά που σκέφτεσαι και αισθάνεσαι, δεν αλλάζω θέμα και σου δίνω χρόνο για να σκεφτείς και να μου μιλήσεις.

-Σιωπώ και αφοσιώνομαι σε όσα μου λες.

-Προσπαθώ να μπω στη θέση σου και να δω το θέμα από τη δική σου οπτική γωνία.

-Δεν σου ασκώ κριτική, προσπαθώ να κατανοήσω αυτά που λες.

Τι λάθη όμως κάνουμε στην προσπάθειά μας να ακούσουμε τους άλλους:

– Υποβαθμίζουμε το πρόβλημα ή τις δυσκολίες του άλλου για να τον κάνουμε να αισθανθεί καλύτερα (Έλα δεν έχεις τίποτα, πως κάνεις έτσι;). Το μήνυμα που μεταδίδουμε είναι «Για να παρηγορήσουμε κάποιον φτάνει να αρνηθούμε τον πόνο του».

Πόσες φορές έχουμε αντιμετωπίσει άρνηση του πόνου μας, ελάχιστη διάθεση ή αδιαφορία να μας ακούσουν, μαθήματα ηθικής ή τα γέλια και την κοροϊδία των άλλων. Από παιδιά ακόμη παρατηρούμε και αντιγράφουμε τους τρόπους των μεγάλων, μαθαίνουμε τους ‘σωστούς’ κανόνες επικοινωνίας, την ίδια στιγμή που και αυτοί οι ίδιοι σιωπηλά υπέφεραν, καθώς δεν είχαν κάποιο να τους ακούσει, να μοιραστεί μαζί τους τις έγνοιες τους και να τους καταλάβει.

– Για να διατηρήσουμε την προσωπική μας ηρεμία, εμποδίζουμε τον άλλο να εκφράσει αυτό που μας ενοχλεί με κάθε μέσο, τον αποθαρρύνουμε να μιλήσει.

– Αρχίζουμε να δίνουμε συμβουλές ή να του υπαγορεύουμε λύσεις. Όταν έχουμε ανάγκη κάποιον να μας ακούσει, σίγουρα δεν έχουμε ανάγκη από συμβουλές και καθοδήγηση. Και πώς είμαστε σίγουροι ότι εμείς ξέρουμε, ότι είμαστε οι κατάλληλοι για να δώσουμε λύσεις;

– Ακυρώνουμε αυτά που μας λέει ο άλλος ή τα δεχόμαστε χωρίς όμως να του δώσουμε περισσότερη σημασία.

– Τα εκμεταλλευόμαστε για να κάνουμε μονόλογο, να μιλήσουμε για εμάς και για τα επιτεύγματα ή τις δυσκολίες μας.

– Ερμηνεύουμε τα λόγια του άλλου με βάση αυτά που εμείς έχουμε στο μυαλό μας.

Ξεκινώντας, λοιπόν, από τον εαυτό μας και λειτουργώντας ως παράδειγμα για τους άλλους, ας ακούμε περισσότερο και ας είμαστε πιο ανοιχτοί στους άλλους. Αν ο άλλος πιστεύει κάτι που είναι εκ διαμέτρου αντίθετο από αυτό που εμείς πιστεύουμε δεν σημαίνει πως εμείς πιστεύουμε το σωστό και ο άλλος το λάθος… απλά έχουμε διαφορετικές απόψεις, αντιλήψεις και πεποιθήσεις. Θα πρέπει να σεβόμαστε τη διαφορετικότητα του καθενός και τον τρόπο που ο καθένας αντιλαμβάνεται τα πράγματα και συμπεριφέρεται, τον τρόπο που αισθάνεται και εκφράζει τα συναισθήματά του, τον τρόπο που λειτουργεί μέσα στις σχέσεις του…

Ο Αριστοτέλης, η νομική και ηθική φιλία, οι ασύμμετρες φιλίες και ο έρωτας

Αριστοτέλης (Αρχαία Στάγειρα, 384 π.Χ. – Αρχαία Χαλκίδα, 322 π.Χ.)

Η ταξινόμηση των σχέσεων σε ισότιμες και σε ανισότιμες-ανισοβαρείς συνεπάγεται και τον αντίστοιχο διαχωρισμό στις αρχές του δικαίου που θα τις πλαισιώσει. Τις ανισότιμες σχέσεις τις ορίζει το αναλογικό δίκαιο και τις ισότιμες το αριθμητικό.

Στην ουσία, το δίκαιο αποτελεί πραγμάτωση της ισοτιμίας που πρέπει να εκφραστεί είτε με τον ένα είτε με τον άλλο τρόπο. Στις ισότιμες σχέσεις η απλή αριθμητική εκδοχή του δικαίου είναι επαρκής, αφού μεταξύ ίσων μοιράζονται όλα επακριβώς. Στις ανισότιμες σχέσεις, όμως, η ακριβής μοιρασιά αποτελεί αδικία, αφού αυτός που έχει προσφέρει τα περισσότερα παίρνει τα ίδια με τους άλλους που δε συνεισέφεραν τόσο. Στην περίπτωση αυτή το αναλογικό δίκαιο θα αποδώσει στον καθένα το μερίδιο που αξίζει σύμφωνα με το μέγεθος της προσφοράς του, το οποίο δεν είναι το ίδιο για όλους, όπως στην περίπτωση του αριθμητικού δικαίου.

Ο Αριστοτέλης διευκρινίζει: «Άλλοτε η ισότητα πραγματώνεται βάσει αριθμού, άλλοτε βάσει λόγου» (1242b 15-16). Και θα εξηγήσει: «Αν οι συνέταιροι εισέφεραν ίσο χρηματικό ποσό, αριθμητικά ίσο θα είναι και το κέρδος τους· αν όχι ίσο, αναλογική θα είναι η μετοχή τους στα κέρδη» (1242b 16-18).

Η αντίληψη αυτή του δικαίου μπορεί να ορίζει επαρκώς τις πολιτικές σχέσεις της χρησιμοθηρικής φιλίας (συναλλαγές), αλλά δεν μπορεί να εφαρμοστεί με τον ίδιο απόλυτο τρόπο όταν πρόκειται για τη φιλία που αφορά τις σχέσεις συγγένειας ή τις διαπροσωπικές σχέσεις, όπου κι αυτές μπορούν να είναι ανισοβαρείς (σχέσεις πατέρα παιδιών) και ισότιμες-συντροφικές (αδερφικές σχέσεις): «Στην ανισοβαρή φιλία, όμως, ο κατώτερος αποδίδει το αντιστρόφως ανάλογο, στο πλαίσιο μιας αντιδιαμετρικής σχέσης. Θεωρείται ότι με αυτόν τον τρόπο αμβλύνεται η υπεροχή του ανώτερου, και η φιλία και κοινωνική σχέση διέπεται από τη λογική της φορολογίας» (1242b 18-21).

Η απόλυτη ακρίβεια του αριθμητικού δικαίου είναι αδύνατο να εφαρμοστεί σε τέτοιες περιπτώσεις, αφού είναι αδύνατο να αποδοθεί με τρόπο απολύτως χειροπιαστό η διαφορά της αξίας, ώστε να εκφραστεί με απόλυτα αριθμητικά δεδομένα. Εξάλλου, στις φιλικές σχέσεις κάτι τέτοιο δε θα ήταν ούτε επιθυμητό (πέρα από αδύνατο), αφού κανείς δε θα ήθελε να μετρήσει το μέγεθος της υπεροχής ανάμεσα σε αγαπημένα πρόσωπα υποβιβάζοντας τις σχέσεις σε συναλλαγές.

Αυτό που μένει είναι μια αναλογική απόδοση σεβασμού, που ασφαλώς δεν αποδίδει με τρόπο απόλυτο το μέγεθος της ανισότητας («αμβλύνεται η υπεροχή του ανώτερου») σύμφωνα «με τη λογική της φορολογίας». Έτσι προκύπτει μια νέα προβληματική: «Συνεπώς, σε τέτοιες περιπτώσεις πρέπει να βρεθεί ένα μέτρο ισότητας πέρα από τον αριθμό και να προκύψει αναλογία» (1242b 22).

Η απόδοση της τιμής θα παίξει ακριβώς αυτό το ρόλο: «Και αυτό δεν είναι άλλο από την τιμή, που εκ φύσεως αρμόζει να αποδίδεται εκ μέρους του αρχομένου τόσο στον άρχοντα όσο και στο θεό. Διότι πρέπει με κάποιο τρόπο να εξισωθούν το κέρδος του ενός με την τιμή του άλλου» (1242b 23-25).

Κι εδώ ο όρος άρχων-αρχόμενος δεν πρέπει να εκληφθεί με την τρέχουσα πολιτική έννοια, αλλά με την πολιτική αναλογία που αποδίδει ο Αριστοτέλης στις σχέσεις. Ο άντρας έχει αριστοκρατική σχέση με τη γυναίκα, δεσποτική με το δούλο και βασιλική με τα παιδιά. Οι σχέσεις αυτές ορίζονται από τη φύση και προσομοιάζουν με εκείνες του ευεργέτη και του ευεργετούμενου.

Οι αντίστοιχες σχέσεις στην πολιτική τους έκφραση είναι καθαρά ισότιμες κι απολύτως χρησιμοθηρικές, αφού έχουν να κάνουν με την αμοιβαία εξυπηρέτηση συμφερόντων: «Οπωσδήποτε βασισμένη στην ισότητα είναι η φιλία η πολιτική, η οποία ανάγεται στη χρησιμότητα. Και όπως ακριβώς οι πόλεις είναι φιλικές ως χρήσιμες η μία με την άλλη, με τον ίδιο τρόπο και οι πολίτες» (1242b 25-29).

Για να συμπληρωθεί: «Συναντάται και σ’ αυτήν την περίπτωση» (εννοείται της πολιτικής φιλίας) «το ζεύγος άρχων-αρχόμενος, πλην όμως όχι αυτό που επιβάλλει η φύση ούτε και το άλλο όπου ο ένας είναι βασιλιάς, αλλά το εκ περιτροπής· και στόχος της εξουσίας στο συγκεκριμένο ζεύγος δεν είναι η ευεργεσία του άλλου, όπως την παρέχει ο θεός, αλλά η παροχή ίσων αγαθών και υπηρεσιών. Σίγουρα, με αυτόν τον τρόπο η πολιτική φιλία αποβλέπει στην ισότητα» (1242b 32-37).

Οι σχέσεις ευεργεσίας (ανθρώπου-θεού) που διέπουν τον πατέρα με τα παιδιά δεν έχουν καμία σχέση με την πολιτική φιλίας, που παρουσιάζεται αποκλειστικά ως αμοιβαία επωφελώς σχέση δούναι-λαβείν. Κι αυτός είναι ο ορισμός της χρησιμοθηρικής φιλίας: «Δύο είναι τα είδη της φιλίας που ανάγεται στη χρησιμότητα, η νομική και η ηθική» (1242b 37-38).

Η νομική φιλία έχει να κάνει με τον καθορισμό των σχέσεων της πολιτικής-χρησιμοθηρικής φιλίας, ενώ η ηθική σχετίζεται με τη συντροφική φιλία: «Όταν, λοιπόν, η πολιτική αυτή φιλία βασίζεται σε μια δημόσια σύμβαση, τότε είναι νομική φιλία. Ενώ όταν οι φίλοι βασίζονται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη, η φιλία τους θέλει να είναι ηθική και συντροφική» (1242b 43-45). Ο διαχωρισμός των δύο αυτών εκδοχών φιλίας πρέπει να είναι απολύτως ξεκάθαρος: «Άλλο η φιλία που βασίζεται στη χρησιμότητα, άλλο στην αρετή» (1242b 47-48).

Τα προβλήματα ξεκινούν όταν αρχίζουν να συγχέονται οι σχέσεις και δεν αποδίδεται με σαφήνεια το είδος της συναναστροφής: «Αυτοί, όμως, θέλουν να τα έχουν και τα δύο ταυτόχρονα, και βασίζουν από τη μία τη σχέση τους στη χρησιμότητα, την κάνουν από την άλλη φιλία ηθική, οπότε με το σκεπτικό ότι έχουν εμπιστοσύνη ο ένας στον άλλο δεν τη δένουν νομικά» (1242b 48-49 και 1242a 1-2).

Με δυο λόγια, όταν οι σχέσεις της χρησιμότητας δεν κατοχυρώνονται νομικά, αλλά διαμορφώνονται από την εμπιστοσύνη (σαν να επρόκειτο για ηθική φιλία) θα επέλθουν παρεξηγήσεις που θα τις διαλύσουν. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι οι άνθρωποι πολλές φορές έχουν την τάση να θεωρούν ηθικές τις καθαρά χρησιμοθηρικές σχέσεις που συνάπτουν αμελώντας τη νομική τους κατοχύρωση.

Άλλοτε πάλι, ενώ έχουν ηθικές-συντροφικές σχέσεις, αποφασίζουν να συνάψουν και πολιτικές (π.χ. συνεταιρίζονται σε μια επιχείρηση) και θεωρώντας ότι η πρότερη ηθική τους φιλία αποτελεί εγγύηση που καθιστά άχρηστη τη νομική κατοχύρωση των νέων σχέσεων, τις παραμελούν αφήνοντας τις συμφωνίες ασαφείς και ευάλωτες. Κατά κανόνα οι σχέσεις αυτές ναυαγούν καταδεικνύοντας ότι η πρότερη ηθική φιλία δεν ήταν τόσο δυνατή, ώστε να στηρίξει και την πολιτική που ακολούθησε ή ότι η φύση της ηθικής φιλίας είναι εντελώς διαφορετική με την πολιτική, ώστε είναι αδύνατο να αποτελέσει η μία εχέγγυο της άλλης. Ο διαχωρισμός των σχέσεων και η νομικά κατοχυρωμένη σαφήνεια του πλαισίου συνεργασίας σε κάθε περίπτωση λειτουργεί προστατευτικά.

Ο Αριστοτέλης σημειώνει: «Έτσι, ορισμένοι είναι στην αρχή φίλοι ηθικοί, καθώς βασίζονται στην αρετή· όταν όμως συμβεί κάτι που αντιτίθεται στο συμφέρον τους, βγαίνει στο φως η διαφορά τους. Διότι οι πολλοί επιζητούν το καλό και το ωραίο ως μια πολυτέλεια δίπλα σε όλα τα άλλα που έχουν· έτσι κάνουν και με τη φιλία την ωραία. Είναι προφανές ότι πρέπει να γίνει η διάλυση των συγκεκριμένων φιλικών σχέσεων» (1243a 43-45 και 1243b 1-3).

Για την απόδοση δικαίου σε μη νομικές φιλικές σχέσεις τα πράγματα δεν είναι εύκολα: «Σε μια τέτοια φιλία οι αντεγκλήσεις προκαλούν έκπληξη, πώς είναι δυνατόν ο ένας να κατηγορεί και ο άλλος να κατηγορείται, όταν έχουν εμπιστευτεί ο ένας τον άλλο με βάση το ήθος του και όχι νομικές διατάξεις. Και ακόμη παραπέρα, προκύπτει πρόβλημα για το πώς θα αποδοθεί δικαιοσύνη: άραγε με κριτήριο την αξία του πράγματος που προκάλεσε τη διένεξη ή μήπως με κριτήριο τη σημασία του για τον ένα που βλάπτεται;» (1243a 14-20).

Το ακαθόριστο της έλλειψης νομικού πλαισίου επιτρέπει στην κάθε πλευρά να εστιάζει όπου θέλει: «Ο ένας έχει την απαίτηση να ευεργετηθεί αντίστοιχα προς τις μεγάλες υπηρεσίες του, που βοήθησε έναν φίλο τονίζει το πόσο σημαντική ήταν η βοήθειά του και πόσο ωφέλησε το φίλο του, αλλά παραθεωρεί το πόσο εύκολη ήταν από τη μεριά του η συγκεκριμένη παρέμβαση. Ο άλλος αντίστροφα: στέκεται στο πόσο εύκολο ήταν για το φίλο του, και παραθεωρεί το πόσο σημαντικό για τον ίδιο» (1243a 25-29).

Όμως, το πράγμα μπορεί να τεθεί κι αντιστρόφως: «Κάποιος μπαίνει σε κίνδυνο για να προσφέρει στο φίλο του ένα ασήμαντο χρηματικό ποσό· τότε αυτός τονίζει το μέγα μέγεθος του κινδύνου, ενώ ο φίλος το μικρό μέγεθος των χρημάτων, σαν ένας που δανείστηκε και τώρα επιστρέφει τα χρήματα. Αλλά στα χρήματα ακριβώς εντοπίζεται η διένεξη· ο ένας δίνει αξία στη σημασία που είχαν τη συγκεκριμένη στιγμή που τα έδωσε, ο άλλος μένει στην τωρινή τους αξία» (1243a 32-37).

Σε τελική ανάλυση, οι σχέσεις που καταλήγουν σε τέτοια παρατράγουδα είναι σαφέστατα χρησιμοθηρικές, που λόγω παρανοήσεως θεωρήθηκαν ηθικές. Οι αληθινά ηθικές φιλίες δεν μπορεί να αντιμετωπίζουν τέτοια προβλήματα. Η χρήση της αρετής προασπίζει τις σχέσεις αποδίδοντας το δίκαιο με τον ιδανικότερο τρόπο: «Γενικώς στη φιλία που συστήνεται λόγω χρησιμότητας παρατηρούνται περισσότερες διενέξεις συγκριτικά με τα άλλα δύο είδη φιλίας (η αρετή, από τη μία, είναι ασυμβίβαστη με τέτοιες διενέξεις, ενώ οι φίλοι λόγω ηδονής άνετα χωρίζουν τους δρόμους τους όταν δώσουν και πάρουν αυτό που θέλουν· αντιθέτως, οι φίλοι λόγω χρησιμότητας δε διαλύουν αμέσως τη σχέση τους, εκτός αν συνδέονται νομικά και εταιρικά)» (1243a 2-7).

Ο Αριστοτέλης θα φτάσει στον τελικό διαχωρισμό της πολιτικής και της ηθικής φιλίας: «Συμπέρασμα: η πολιτική φιλία επικεντρώνεται στη συμφωνία των φίλων και στο αντικείμενο αυτής της συμφωνίας, ενώ η ηθική στην προαίρεση των φίλων» (1243a 38-39).

Κατ’ επέκταση: «Εάν πρόκειται για ηθικούς φίλους, το μόνο που πρέπει να κοιτούμε είναι η ισότητα των προθέσεών τους, και το να μην απαιτήσει ο ένας τίποτε περισσότερο από τον άλλο. Εάν πρόκειται για φίλους λόγω χρησιμότητας και για πολιτικούς φίλους, να κοιτούμε τι θα συνέφερε και τους δυο εάν λειτουργούσαν κοινή συναινέσει» (1243b 3-6).

Το ότι η φιλία της ηθικής αφορά την προαίρεση των φίλων κι όχι το πλαίσιο κάποιας συμφωνίας καθιστά σαφές ότι η σχέση αυτή δεν έχει να κάνει με την ισότιμη ανταπόδοση των συναλλαγών, όπως συμβαίνει στο χρησιμοθηρικό-πολιτικό επίπεδο των σχέσεων. Η ηθική φιλία έχει να κάνει με την ανιδιοτελή προσφορά στο επίπεδο του δυνατού, που δε χρειάζεται ούτε να μετρηθεί ούτε να αξιολογηθεί, αφού και τα δύο μέρη κατανοούν πλήρως ότι το επίπεδο και η ποιότητα της σχέσης τίθεται υπεράνω κάθε ανταλλακτικής αξίας.

Ο Αριστοτέλης προσθέτει: «Όσο για την ηθική αρετή, που βασίζεται στην προαίρεση των φίλων, είναι προφανές ότι αν κάποιος δέχτηκε μια μεγάλη ευεργεσία από το φίλο του και δεν μπορεί να την ανταποδώσει πλήρως αλλά όσο μπορεί, δεν υπάρχει πρόβλημα. Και ο θεός ακόμα δείχνει την ίδια ανοχή και δέχεται τις θυσίες των ανθρώπων, όσο μπορεί ο καθένας» (1243b 12-16).

Από κει και πέρα, υπάρχουν και κάποιες φιλίες που τις χαρακτηρίζονται ασύμμετρες: «Πολλές διενέξεις προκύπτουν στις ασύμμετρες φιλίες, όπου είναι δύσκολο να διαγνωσθεί το δίκαιο. Δεν είναι κάτι απλό το να αποτιμηθούν με ενιαίο μέτρο σχέσεις ασύμμετρες, όπως οι ερωτικές. Ο ένας κυνηγάει τον άλλο για την ηδονή και θέλει να συζεί μ’ αυτόν, ενώ ο δεύτερος τον πρώτο ως, κατά περίσταση, χρήσιμο. Και όταν περάσει ο έρωτας, αλλάζει ο ένας και μαζί του και ο άλλος, και τότε κάθονται και υπολογίζουν τα πάντα και ερίζουν» (1243b 18-25).

Το ότι οι ερωτικές σχέσεις παρουσιάζονται ως περίπτωση που μονάχα ο ένας αποβλέπει στην ηδονή (ο άλλος στη χρησιμότητα) αποτελεί μάλλον υποτιμητική οπτική. Η απόρριψη του αμοιβαίου έρωτα τον υποβιβάζει σε ανταλλακτική σχέση, όπου ο ένας βολεύεται (χωρίς να εισπράττει ηδονή) κι ο άλλος αντλεί ευχαρίστηση.

Θα έλεγε κανείς ότι πρόκειται για μια διασταύρωση της χρησιμοθηρικής φιλίας με εκείνη της ευχαρίστησης. Το δεδομένο ότι κάποτε ο έρωτας περνάει αφήνοντας πάντα υπολογισμούς και καυγάδες καταδεικνύει αδιαπραγμάτευτο μηδενισμό.

Το ενδεχόμενο να μην αναφέρει την περίπτωση της αμοιβαίας ερωτικής έλξης-ηδονής με το σκεπτικό ότι οι σχέσεις της ευχαρίστησης έχουν ήδη αναφερθεί ως εύθραυστες και περιστασιακές («οι φίλοι λόγω ηδονής άνετα χωρίζουν τους δρόμους τους όταν δώσουν και πάρουν αυτό που θέλουν» 1243a 4-5) δεν αλλάζει την απαισιόδοξη οπτική του έρωτα ως κάτι φθαρτό και συγκυριακό. Το βέβαιο είναι ότι ο Αριστοτέλης στα παραδείγματα που φέρνει για να αποσαφηνίσει την έννοια της ασύμμετρης φιλίας επικαλείται τις σχέσεις των καλλιτεχνών με το κοινό, του γιατρού με τον ασθενή, του μαθητή με το δάσκαλο.

Συγκεκριμένα αναφέρει: «… όπως ο Πύθων και ο Παμμενής, ή όπως γενικώς δάσκαλος και μαθητής (η γνώση και τα χρήματα δεν μετριούνται με μέτρο ενιαίο), ή όπως ο Ηρόδικος ο ιατρός με κάποιον που του έδωσε μικρή αμοιβή, και ο τραγουδιστής με την κιθάρα και ο βασιλιάς» (1243b 25-31). Με άλλα λόγια, ως ασύμμετρη φιλία ορίζεται εκείνη η χρησιμοθηρική σχέση που η προσφορά του ενός είναι δύσκολο να εκτιμηθεί, ώστε να αποδοθεί με ακρίβεια η ανταλλακτική της αξία.

Στις σχέσεις αυτού του είδους είναι πολύ συχνό να υπάρχουν διαμαρτυρίες, αφού εύκολα μπορεί κάποιος να νιώσει ότι τον αδικούν. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι να καθοριστεί ένα ενιαίο μέτρο που θα περιλαμβάνει κι αυτού του είδους τις υπηρεσίες εκτιμώντας το χρηματικό αντίκρισμα που πρέπει να έχουν: «Οπωσδήποτε επιβάλλεται και πάλι να χρησιμοποιηθεί ενιαίο μέτρο, πλην όμως όχι ένας συγκεκριμένος όρος αλλά μια συγκεκριμένη αναλογία· μέσω της αναλογίας πρέπει να αποτιμήσουμε τη σχέση, όπως ακριβώς αποτιμάται και μια σχέση στην κοινωνία. Πώς θα συστήσουν κοινωνία ο τεχνίτης του δέρματος με τον γεωργό, αν δεν εξισωθούν τα έργα τους μέσω κάποιας αναλογίας;» (1243b 36-37).

Για να ολοκληρώσει: «Και στις ασύμμετρες, λοιπόν, σχέσεις μια τέτοια αναλογία λειτουργεί ως μέτρο· π.χ. εάν ο ένας ζητάει από τον άλλο σοφία, και ο άλλος υπόσχεται λεφτά, μέτρο γίνεται η αναλογία σοφία-πλούτος, και έτσι προκύπτει τι θα δώσει ο ένας στον άλλο. Διότι εάν ο ένας έδωσε στον άλλο το μισό από το δικό του αγαθό που είναι το λιγότερο άξιο από τα δύο ανταλλασσόμενα, και ο άλλος δεν έδωσε ούτε καν το ελάχιστο ποσό από το σπουδαίο δικό του αγαθό, είναι προφανές ότι ο δεύτερος αδικεί τον πρώτο» (1243b 37-46).

Οι λόγοι που ο έρωτας συγκαταλέγεται σε αυτού του είδους τις σχέσεις δε διευκρινίζονται. Προφανώς λόγω της δυσκολίας στην αποτίμηση της προσφοράς του. Και βέβαια εδώ δε γίνεται λόγος για την καθαρά εμπορική εκδοχή του, όπου ο έρωτας πουλιέται κι αγοράζεται, γιατί σε αυτή την περίπτωση δεν υπάρχει ούτε επιθυμία για συμβίωση (όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης) ούτε το πέρασμα του χρόνου, ώστε ο έρωτας να περάσει και να αρχίσουν οι διενέξεις.

Ο έρωτας προφανώς δεν ανήκει στην κατηγορία των ασύμμετρων φιλιών. Είναι μια κατηγορία μόνος του… ή δεν ανήκει στις φιλίες.

Αριστοτέλης, Ηθικά Ευδήμια

Τα «παράξενα» χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας που αυξάνουν τις πιθανότητες να πετύχουμε

Αγκαλιάστε τα περίεργα χαρακτηριστικά σας και χρησιμοποιήστε τα για την επιτυχία σας.

Ίσως νομίζετε ότι οι πιο επιτυχημένοι άνθρωποι τα είχαν όλα, και ίσως μερικοί από αυτούς όντως τα είχαν. Ωστόσο, υπάρχουν επιτυχημένοι άνθρωποι οι οποίοι έχουν παράξενα χαρακτηριστικά προσωπικότητας και δεν τους ήρθαν όλα «δεξιά». Η επιτυχία έρχεται με πολλούς τρόπους, είτε εργάζεστε για μια εταιρεία είτε είστε επιχειρηματίας. Και το να είσαι επιτυχημένος δεν είναι κάτι που δημιουργείται πάντα από το να κοιμάσαι νωρίς, να αποφεύγεις τους περισπασμούς και να έχεις καλή κοινωνική ζωή. Μερικές φορές το να κερδίζεις στη ζωή σημαίνει να έχεις μια μοναδική προσωπικότητα, ακόμη και έναν εντελώς περίεργο τρόπο ζωής.

7 παράξενα χαρακτηριστικά προσωπικότητας που σχετίζονται με την επιτυχία

1. Εσωστρέφεια

Πραγματικά δεν θα χαρακτήριζα περίεργο το να είσαι εσωστρεφής. Μου αρέσει πολύ αυτό το χαρακτηριστικό. Αλλά η κοινωνία δίνει τόση έμφαση στο ότι οι εξωστρεφείς άνθρωποι είναι ο πιο επιτυχημένος τύπος ανθρώπων. Υπάρχει αυτή η λανθασμένη ιδέα ότι τα κοινωνικά, ομιλητικά και υπερβολικά φιλικά άτομα είναι αυτά που μπορούν να φέρουν μια μεγάλη αλλαγή στη ζωή τους και στον κόσμο. Οι εταιρείες δίνουν προσοχή στους εξωστρεφείς και αναμένουν ότι η επιτυχία θα προέλθει από αυτά τα χαρακτηριστικά.

Αντίθετα, οι εσωστρεφείς άνθρωποι είναι μεγάλοι στοχαστές. Μπορούν μερικές φορές να είναι ομιλητικοί, αλλά χρειάζονται και χρόνο διακοπής για να ενεργοποιηθούν εκ νέου. Σε αυτή την «ήσυχη» περίοδο, οι ιδέες αναδεύονται χωρίς διακοπή από άλλους ανθρώπους και πολυσύχναστα μέρη. Οι εταιρείες συχνά απορρίπτουν τα εσωστρεφή άτομα και μετά μετανιώνουν για αυτήν την απόφαση. Ο εσωστρεφής μπορεί να επιφέρει μεγάλες αλλαγές.

2. «Έξω από το κουτί»

Το να έχεις τις σωστές απαντήσεις, να ακολουθείς αυστηρούς κανόνες και να μαθαίνεις από το βιβλίο μπορεί να οδηγήσει σε επιτυχία στη ζωή, χωρίς αμφιβολία. Από την άλλη πλευρά, τα παιδιά που σκέφτονται εκτός πλαισίου, θέτουν αντισυμβατικές απαντήσεις σε ερωτήσεις και κατά καιρούς παραβιάζουν μερικούς κανόνες, είναι αυτά που πρέπει να προσέξουμε περισσότερο.
Καθώς αυτά τα παιδιά μεγαλώνουν, παραμένουν δημιουργικά και όταν πρόκειται για επιτυχία, δεν σημαίνει ότι απαραίτητα θα ακολουθούν το κοπάδι σε μια επιτυχημένη εταιρεία. Σημαίνει τη δημιουργία της δικής τους μάρκας, την επίδραση στην αλλαγή και την ανακίνηση των πραγμάτων.

3. Περιέργεια

Μερικοί από τους πιο επιτυχημένους ανθρώπους ήταν επίσης περίεργοι για τα πράγματα. Βλέπετε, το να έχετε αυτήν την ακόρεστη ανάγκη να μάθετε ό, τι θέλετε για οποιονδήποτε τομέα ενδιαφέροντος είναι ένας δρόμος για να ανακαλύψετε κάτι τεράστιο. Αν και φαίνεται ότι δεν έχουν απομείνει νέες ιδέες, η περιέργεια οδηγεί στην εύρεση αυτών των σπάνιων πολύτιμων λίθων που οδηγούν σε μαγικά αποτελέσματα. Και δεν αφορά μόνο τις ανακαλύψεις. Η βελτίωση των υπαρχόντων προϊόντων και υπηρεσιών απαιτούν περιέργεια για τους τρόπους με τους οποίους αυτά λειτουργούν και πώς μπορούν να γίνουν πιο χρήσιμα για το κοινό.

4. Λέγοντας «όχι»

Το να λες στους ανθρώπους «όχι» είναι υποτιμημένο. Οι άνθρωποι είναι πλάσματα που τους αρέσει να ευχαριστούν τους άλλους ανθρώπους και αυτός είναι ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο πολλά εγχειρήματα, σχέσεις και φιλίες αποτυγχάνουν. Για κάποιο περίεργο λόγο, δεν θέλουμε να απογοητεύσουμε κανέναν και νιώθουμε σαν να μπορούμε να κάνουμε τους πάντες ευτυχισμένους όλη την ώρα. Αυτό είναι αδύνατο.

Εξασκηθείτε στο να λέτε «όχι» όταν δεν θέλετε να πείτε ναι σε κάτι, επειδή το να προσπαθείτε να ευχαριστήσετε τους πάντες μπορεί να αποσπάσει την προσοχή σας από τους στόχους σας. Πολλοί από εμάς λέμε «ναι» μόνο για να ικανοποιήσουμε τους άλλους και να τελειώσουμε τη συζήτηση. Δεν μπορούμε να είμαστε επιτυχημένοι αν δεν πάρουμε πίσω από τη δύναμή μας να κάνουμε αυτό που πιστεύουμε ότι είναι το σωστό. Το να πούμε «όχι» εξαλείφει πολλά εμπόδια από τον δρόμο της επιτυχίας.

5. Παλαιότερη επιρροή τραύματος

Κάποιοι μπορεί να πιστεύουν ότι το να αντιμετωπίσουμε τα προηγούμενα τραύματα θα μας έκανε αδύναμους ανθρώπους. Αυτό απέχει πολύ από την αλήθεια. Η επιβίωση από τραύμα στο παρελθόν δημιουργεί δύναμη και αντοχή. Οι επιτυχημένοι άνθρωποι έχουν περάσει δυσκολίες και έχουν τη δύναμη να προχωρήσουν πέρα από τις αποτυχίες αυτές για να επιτύχουν τους στόχους τους. Η ενσυναίσθηση γεννιέται επίσης από τραύματα του παρελθόντος και αυτό μας βοηθά να είμαστε πιο ενσυναίσθητοι σε τομείς εργασίας όπου χρειάζεται. Μερικοί από τους πιο επιτυχημένους ανθρώπους στον κόσμο έχουν φρικτές σωματικές και ψυχικές πληγές από το παρελθόν.

6. Ακροατές

Μερικοί επιτυχημένοι άνθρωποι κάνουν συνεχείς ομιλίες, καταγράφουν βίντεο στο YouTube και πραγματοποιούν συνέδρια για να διδάξουν στους άλλους πώς να επιτυγχάνουν στόχους. Και ναι, αυτό τους ταιριάζει σε κάποιο βαθμό. Αλλά αυτοί που ξεπερνούν αυτό το επίπεδο είναι καλοί ακροατές. Η ακρόαση είναι ένα χαρακτηριστικό που πολλοί άνθρωποι δεν έχουν.

Μπορεί να κάθεστε και να ακούτε τι λένε οι άλλοι, αλλά αντί να απορροφάτε τις λέξεις, διαμορφώνετε ήδη τις απαντήσεις σας. Όντως, πολλοί από εμάς το κάνουμε αυτό χωρίς να το σκεφτούμε. Και ναι, θα πρέπει να εξασκηθούμε στην καλύτερη ακρόαση.

Αλλά για να έχετε μια πραγματικά επιτυχημένη ζωή όπου μπορείτε να έχετε αντίκτυπο στον κόσμο, πρέπει πρώτα να ακούσετε τους άλλους και να λάβετε υπόψη τις ιδέες τους. Ακούστε, πάρτε τις λέξεις και αναλύστε τις πριν μιλήσετε. Μπορεί να εκπλαγείτε από το πού μπορεί να σας οδηγήσει αυτό.

Ποια είναι τα περίεργα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς σας;

Πριν αφήσετε κάποιον να υποβαθμίσει τα ιδιόρρυθμα χαρακτηριστικά σας, σκεφτείτε ότι εκεί μπορεί να κρύβεται ο λόγος της επιτυχίας σας. Επειδή είμαστε όλοι άτομα με ιδιαιτερότητες και ταλέντα, αυτά τα περίεργα πράγματα που κάνετε θα μπορούσαν να είναι το προσωπικό σας κλειδί για τους θησαυρούς της ζωής. Αγκαλιάστε λοιπόν τα περίεργα χαρακτηριστικά σας και χρησιμοποιήστε τα για την επιτυχία σας.

ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΟΝ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟ

Καί ἐκ πάντων ἕν καί ἐξ ἑνός πάντα (D. 10)

Φιλόσοφοι, ιστορικοί του ανθρώπινου πνεύματος και συγγραφείς έψαξαν στην ανατολική θρησκεία της Ινδίας, στη θρησκεία της Αίγυπτου ή του Ζωροάστρη, να βρουν τις βαθιές ρίζες της ηρακλειτικής «μεταφυσικής», ενώ άλλοι επιχείρησαν να τη συλλάβουν κάτω από το φως των ελληνικών μυστηρίων (1). Ο Ηράκλειτος ο Εφέσιος ο επονομαζόμενος Σκοτεινός, κατέχει μια κεντρική θέση στο σύνολο της ελληνικής φιλοσοφίας και σ' ολόκληρη την παγκόσμια ιστορία της σκέψης. Ξεπερνά την κοσμολογία της σχολής της Μιλήτου, ενώ οι Ελεάτες ανοίγουν ένα διάλογο που στρέφεται εναντίον του. Ο Πλάτων κι ο Αριστοτέλης ξεκινούν το μεγάλο αγώνα ενάντια στη σκέψη του· οι στωικοί, οι σκεπτικοί, ίσως ακόμα και οι κυνικοί, κάνουν δικές τους - μετατρέποντάς τες - ορισμένες δικές του σκέψεις. Ο Ιουστίνος ο Μάρτυς τον βγάζει χριστιανό (2). Ο Χέγκελ τον ανακαλύπτει ξανά και βεβαιώνει πως δεν υπάρχει ούτε μια πρόταση του Ηράκλειτου που δεν θα την έβαζε και στη δική του Λογική (3). Ο Λένιν τον αναγορεύει πατέρα του διαλεκτικού υλισμού (4). Ο Κίρκεγκωρ αποκαλεί τον εαυτό του μαθητή του Ηράκλειτου, κι ο Νίτσε πιστεύει πως ο κόσμος, εφόσον αιωνίως χρειάζεται την αλήθεια, αιωνίως θα χρειάζεται και τον Ηράκλειτο (5). Άλλοι υπογραμμίζουν τη σχέση του Ηράκλειτου με τους φιλοσόφους της Αναγέννησης και με τον Πασκάλ, τον Σπινόζα, τον Γκαίτε, τον Χαίλντερλιν, τον Νοβάλις, τον Σοπενχάουερ, τον Προυντόν, τον Μπερξόν, τον Φρόυντ, το σουρεαλισμό (6). Ο Χάιντεγκερ, τέλος, στρέφεται αποφασιστικά προς τον πρώτο μεγάλο στοχαστή της Δύσης... (7).

Υπήρξαν και ερευνητές που. προκειμένου να συναντήσουν τον Εφέσιο, μπήκαν σε δρόμους όχι ιστορικούς αλλά δρόμους διάφορων συστημάτων. Έτσι, τον μελέτησαν απ' τη σκοπιά της λογικής, της φυσικής, της ψυχολογίας, της πολιτικής... (8).

Η ερωτηματική σκέψη που ελπίζει ότι θα συναντήσει τη σκέψη του Ηράκλειτου, κινδυνεύει να χαθεί μέσα σ' αυτό το δάσος των συσχετισμών. Κι όταν στην πορεία της φωτίζεται από τέτοιο πλήθος φώτα, υπάρχει, κίνδυνος τελικά να μη δει τίποτα. Κι αυτό γιατί το κρεβάτι του Προκρούστη χρησιμοποιήθηκε σαν μέσο σε πάρα πολλές απ' αυτές τις προσπάθειες που απολυτοποιούν μια μόνο πλευρά του προβλήματος. Ο Ηράκλειτος δεν εξηγείται ή δεν ερμηνεύεται με τον Σοπενχάουερ, ούτε και το αντίστροφο γίνεται· το κέντρο της σκέψης του δεν είναι ούτε κυρίως θεολογικό ούτε αποκλειστικά φυσιοκρατικό.

Άλλο δρόμο πρέπει να πάρουμε, κι αυτός ο δρόμος μας ζητά να προσπαθήσουμε να βρούμε τον προσανατολισμό μας. Πρέπει να διατρέξουμε μεθοδικά αυτόν το δρόμο του προσανατολισμού και να μην τον αφήσουμε να προσπεράσει τα μεγάλα ιστορικά στάδια - εκείνα δηλαδή που γίνονται θεμέλια Ιστορίας - του πεπρωμένου που γνώρισε ο ηρακλειτικός στοχασμός. Η τοποθέτηση του Ηράκλειτου μέσα στο συνολικό γίγνεσθαι της φιλοσοφίας και της σκέψης σημαίνει για μας να δούμε όλες τις σχέσεις που είναι δυνατό να συνδέουν τη δική του σκέψη μ’ άλλες σκέψεις, διαφορετικών εποχών και διαφορετικού περιεχομένου, χωρίς ποτέ vex μας διαφεύγει πως αυτές οι σχέσεις - μολονότι περιλαμβάνονται ίσως στην πρωταρχική και πρωτότυπη θεωρία του στοχαστή που μας απασχολεί - έχουν δημιουργηθεί εκ των υστέρων από εκείνους που διαδέχθηκαν τον Ηράκλειτο. Συνεπώς, όλοι αυτοί οι φωτισμοί, που είναι μονόπλευροι, θα προσπαθήσουν να συγκλίνουν προς το σχηματισμό μιας άποψης που θέλει να είναι συνολική και συνθετική, αν και θα έχει συνείδηση του γεγονότος ότι δεν μπορεί να είναι τέτοια. Έτσι η μελέτη που γίνεται από μας και για μας, τωρινούς ερμηνευτές, θα σμίξει με τη μελέτη του περιεχομένου της παλιάς «δοξασίας» του Ηράκλειτου, που θα τον πάρουμε αυτούσιο και γι’ αυτό που είναι, και θα είναι αυστηρά θεμελιωμένη στο κείμενο, δηλαδή στα ηρακλειτικά αποσπάσματα που θεωρούνται τα αυθεντικά του κείμενα, και στις δημογραφικές μαρτυρίες των αρχαίων.

Μ" αυτό τον τρόπο θα μπορούσαμε ίσως να φέρουμε στο παρόν την παλιά μα ζωντανή σοφία του Ηράκλειτου, που δεν είναι μια φιλοσοφία για βιβλιοθήκη αλλά μια σκέψη που ασκεί ακόμα, και κυρίως σήμερα, την ποιητική της δύναμη σαν αφηρημένη σκέψη. Μ' αυτή την απόπειρα τοποθέτησης, στο τώρα - με την αναζήτηση της δυνατότητας ενός διαλόγου με τον ηρακλειτικό λόγο - θα προσπαθήσουμε, όσο πιο καθαρά μπορούμε, να ξεχωρίσουμε άλλοτε ρητά κι άλλοτε άρρητα, τα δύο επίπεδα, δηλαδή αυτό που έχει πει ο Ηράκλειτος και τη δική μας ερμηνεία. Επειδή θ' αποπειραθούμε να κάνουμε έκδηλο αυτό που είναι άδηλο, αυτονόητο είναι πως παίρνοντας το δρόμο των δικών μας ερμηνειών παίρνουμε και την ευθύνη για μια κάποια περιπέτεια.

Κάθε μεγάλη σκέψη έχει τη δύναμη της υπέρβασης και της αυτοϋπέρβασης. Η σκέψη του Ηράκλειτου υπερβαίνει πράγματι τις ίδιες τις προθέσεις της, τα χωροχρονικά της πλαίσια, και ζωογονεί κι άλλες εστίες σκέψης, ζωογονεί εμάς τους ίδιους. Για να κατανοήσουμε την πολύπλευρη και πολύμορφη υπέρβαση που πραγματοποιεί αυτή η σκέψη, που είναι και η πρώτη σκέψη, πρέπει να προσπαθήσουμε να συλλάβουμε το ενωτικό θεμέλιο που περιέχει (θεμέλιο απ’ όπου ξεκινούν κι αναπτύσσονται οι άλλες «περιφερειακές» διαστάσεις), δικαιώνοντας έτσι τον Montaigne που, στο κεφάλαιο Περί Δημόκριτου και Ηράκλειτου των Δοκιμίων, γράφει πως όταν ξεκινά κανείς από το τίποτα δεν μπορεί να δει το όλο (9).

Αυτό που θέλουμε να κάνουμε είναι όχι η ανατομία μιας σκέψης, αλλά ν’ αγγίξουμε το οργανικό της κέντρο και να χαράξουμε τα ακραία όρια της περιφέρειάς της. Αυτός ο κεντρικός πυρήνας είναι η ζωντανή ψυχή κάθε σκέψης άξιας αυτού του ονόματος. Η αστραφτερή εστία μιας φωτεινής σκέψης μπορεί να έχει σχηματιστεί από στοιχεία αντιθετικά χωρίς αυτό να διασπά την ενότητά της αν η ενότητα αυτή είναι ενότητα των αντιθέτων. Κι επειδή κάθε σκέψη που προχωρεί κάνει βήματα προς τα εμπρός, υπάρχει κίνδυνος να μη τη φτάσουμε ποτέ αν δε συντονιστούμε στη δική της κίνηση. Όψιμοι δοξογράφοι διαίρεσαν αυθαίρετα την ηρακλειτική «φιλοσοφία» σε Φυσική, Θεολογία και Πολιτική. Η διαίρεση αυτή αλλοιώνει τη φύση της και τη σχηματοποιεί, και δεν είναι βέβαια καθόλου ηρακλειτική. Θα προσπαθήσουμε να εκθέσουμε τη φιλοσοφία του Ηράκλειτου ακολουθώντας την κίνηση των ομόκεντρων σφαιρών της, που συγχέονται και συγχωνεύονται. Αυτές αποτελούν τις θεμελιακές διαστάσεις της ηρακλειτικής σκέψης που αντικατοπτρίζεται στους (καθόλου αυτόνομους) «τομείς» του Λόγον και του Κόσμον, του Ανθρώπου και της Πόλης. Στην προσπάθεια αυτή θα φροντίσουμε ακόμα να ξεχωρίσουμε την αληθινή ενότητα της ενωτικής σκέψης του Ηράκλειτου απ’ τη δική μας ενοποιητική δουλειά. Είναι επιτακτική η ανάγκη μιας σχέσης ζωντανής με μια σκέψη που μοιάζει πεθαμένη. Είναι επιτακτικό το καθήκον να ξαναζήσουμε ένα όραμα εντάσσοντας το ξανά στη σκέψη μας. Εξίσου επιτακτική είναι κι η αναγκαιότητα μιας δεσμευτικής επικοινωνίας με κείμενα που δείχνουν μακρινά. Τίποτα δεν μπορούμε να πιάσουμε απ’ τη ματιά και τη ζωή ενός ανθρώπου αν δεν επικοινωνήσουμε με τη δραματική τους ένταση. Χωρίς κοινή δόνηση δεν είναι δυνατό να υπάρξει διάλογος· μόνο μ' αυτή την ενθουσιώδη συμμετοχή μπορούμε να πετύχουμε την καθαρότερη ματιά, εκείνη που είναι ελευθερωμένη απ’ τους πλαστούς μύθους και τις μυθοποιήσεις. Θα γίνει ίσως έτσι φανερό πως δεν μπορούμε να φτάσουμε σ’ αυτόν το σκοπό όταν κάνουμε μια δουλειά που την καθορίζει ο στεγνός τεχνικισμός, η περίκομ- ψη ακαδημαϊκή ανία και ο φτηνός ελληνιστής κι ανθρωπιστής ελληνισμός. Ο δικός μας ήρωας της αφηρημένης σκέψης δεν είναι κανένας καθηγητής της φιλοσοφίας. Αυτός που έχουμε να μελετήσουμε είναι ο Ηράκλειτος στοχαστής και ποιητής αρχαϊκός, και θα τον μελετήσουμε ξέροντας πως η μελέτη της ιστορίας της φιλοσοφίας είναι μελέτη και της φιλοσοφίας, ίσως μάλιστα να είναι και φιλοσοφία στοχαστική.
-----------------
Σημειώσεις

(1) Για τον Ηράκλειτο και την Ινδία, βλ. Shri Aurobindo. Heraclite, γαλ. μετ. του D. Ν. Bonarjee και Jean Herbert, 2η έκδοση, Λυών, 1951, P. Masson Oursel, La philosophie en Orient (συμπληρωματικό φυλλάδιο της Histoire de la philo­sophic του Emile Brehier) P.U.F., Παρίσι, 1941. La philoso­phic comparee, P.U.F., Παρίσι, 1923. Για τον Ηράκλειτο και την Αίγυπτο: Paul Tannery, Pour 1’ histoire de la science hel- lene, 2η έκδ. Gauthier-Villars, Paris, 1930, J. A. Faure, L' Egypte et les presocratiques, Stock, Παρίσι 1923. Για τον Ηράκλειτο και το Ιράν: Aug. Gladish, Herakleitos und Zo­roaster. Eine historische Untersuchung, Λειψία, 1859, Jean Przyluski, Les Mages et les Medes, revue de I’ histoire des re­ligions, Παρίσι, I, 1940. Για τον Ηράκλειτο και τα μυστήρια: Ε. Pfleiderer, Die Philosophic des Herakleitos von Ephcsos im Lichte der Mysterienidcc, Βερολίνο, 1886. Arm. Delatte, Les Conceptions de Γ enthousiasme chez les philosophes pre­socratiques (Heraclite, Empedocle, Democrite), Les Belles Lettres, Παρίσι 1934, F. Gregoire, Heraclite et les cultes en- thousiastes, revue Neoscolastique, 38, 1935.

(2) Απολογία, I, 46.

(3) Γ.Β.Φ. Χέγκελ, Μαθήματα πάνω στην Ιστορία της Φιλοσοφίας, τόμ. I, Jubilaumsausgabe, 2η έκδ., Στουτγάρδη, 1940, σελ. 344. Βλ. επίσης Η Επιστήμη της Λογικής (Wissen- schaft der Logik), μετ. του S. Jankelevitch, Aubier, Παρίσι, 1949.

(4) Λένιν, Φιλοσοφικά τετράδια, διαλεκτικός υλισμός και ιστορικός υλισμός, Ed. Sociales, Παρίσι, 1950.

(5) Σαίρεν Κίρκεγκωρ, Φόβος και Τρόμος, μετ. του Ρ. Η. Tisseau, Aubier, Παρίσι, 1946. Φρ. Νίτσε, Η γέννηση της φι­λοσοφίας την εποχή της ελληνικής τραγωδίας, μετ. της Genevieve Bianquis, Gallimard, 1938. Η καταγωγή της τραγω­δίας, ή Ελληνισμός και Πεσσιμισμός, μετ. του Jean Marnold και Jacques Morland, στις εκδόσεις Mercure de France, Πα­ρίσι, 1947.

(6) Για τον Ηράκλειτο και τους φιλοσόφους της Αναγέννη­σης, βλ. Karl Joel, Der Ursprung der Naturphilosophie aus dem Geiste des Mystik, Iena, 1906. Geschichte der Antiken Philosophic I. Tubingen, 1921. Για τον Ηράκλειτο και τον Γκαίτε: Karl Bapp, Aus Goehes griechischer Gedankenwelt Goethe und Heraklite, Λειψία, 1921. Για τον Ηράκλειτο, τον Χαίντερλιν και τον Νοβάλις: Jean Wahl, Existence humaine et transcendance, εκδ. de la Baconniere, Neuchatel, 1944. Ludwig Binswanger, Heraklits Auffassung des Menschen (in Vortage und Augsatze, I. Βέρνη, 1947). Για τον Ηράκλειτο και το Σοπενχάουερ: Gottlob Mayer, Heraklit von Ephesos und Arthur Schopenhauer, Χαϊδελβέργη, 1886. Για τον Ηρά­κλειτο και τον Προυντόν: Theodore Gomperz, Les Penseurs de la Grece, Τόμ. I. μετ. του Aug. Reymond, 3η έκδ. Παρίσι. 1928. Για τον Ηράκλειτο και τον Μπερξόν: Κ. Bapp, ibid. Για τον Ηράκλειτο και το Φρόυντ: L. Binswanger, Traum und Existenz, ibid. μετ. της Jaqueline Verdeaux, εκδ. Desclee de Brauwer, Παρίσι, 1955. Για τον Ηράκλειτο και το Σουρρεαλισμό: Αντρέ Μπρετόν, Τι είναι ο σουρεαλισμός; Παρίσι, 1934.

(7) Γράμμα για τον ανθρωπισμό (Γράμμα στον Jean Beau- fret), μετ. του R. Munier, Παρίσι, 1957. Λόγος (Heraklit, απ. 50) και Αλήθεια (Heraklit, απ. 16) In Vortrage und Aufsatze, Neske, Pfullingen, 1954 μετ. του G. Preau: Essais et Confe­rences, Gallimard, 1958. Qu' est-que la Philosophie, μετ. του Κώστα Αξελού και Jean Beaufret, Gallimard, 1957. Intro­duction a la metaphysique, μετ. του G. Kahn. P.U.F., Παρί­σι, 1958.

(8) Η λογική σκοπιά: Ferdinand Lassale, Die philosophie He- rakleitos des Dunklen von Ephesos, 2 τόμοι, Βερολίνο, 1858. Προτεραιότητα της φυσικής: Oswald Spengler, Der metaphy- sische Grundgedanke der Heraklitischen Philosophie, Halle, 1904. H. Quiring, Heraklit, Βερολίνο, 1959. Προτεραιότητα της θεολογίας: Warner Jaeger, The theology of the early Greek philosophers. Οξφόρδη, 1947. Προτεραιότητα της ψυ­χολογίας: L. Binswanger, Heraklits Auffassung des Men- schen, ibid. Otto Rank, Le Traumatisme de la JVaissance, μετ. του S. Jankelevitch, εκδ. Payot, Παρίσι, 1928. Προτεραιότη­τα της πολιτικής: Pierre Bise, La Politique d’ Heraclite d' Ephese, εκδ. Felix Alcan, Παρίσι, 1925. A. Menzel, Heraclits Rechts-Philosophie, Zeitschr. F. Off. Recht, XII, 1932. E. Wolf, Ursprung des abendlandischen Rechtsgedankens Bei Anaximander und Heraklit, Symposion, I. 1948. A. N. Zou- mpos, Herakleitos von Ephesos a/s Staatsmann und Gesetzge- ber, Αθήνα, 1956.

(9) Δοκίμια, Βιβλίο Πρώτο, Κεφάλαιο I., Περί Δημόκριτον και Ηράκλειτου.

(10) Οι εκδόσεις των αποσπασμάτων του Ηράκλειτου από τον F.W.A. Mullach (Fragmenta Philosophorum Graecorum) 3 τόμοι, Παρίσι, 1860, 1867, 1881) κι από τον I. Bywater (He- rakliti Ephesii Reliquiae, Oxonii, 1877) έχουν παραγεράσει. Οι Diels-Kranz, Die Fragmente der Vorsokratiker, Griechisch und Deutsch (3 τόμοι. 11η έκδ.. Βερολίνο, 1964), μας προ­σφέρουν την καλύτερη συλλογή τ(ον αποσπασμάτων και των δοξογραφικών μαρτυριών και μας χαρίζουν το αποθησαύρισμα μιας κριτικής επίδειξης. Η συλλογή ωστόσο του Diels πρέπει να χρησιμοποιηθεί με σύνεση· η διάταξη κι οι αναγνώσεις που προτείνει χρειάζονται πολλές φορές κριτική. Ο Η. Diels αφιέρωσε και μια μονογραφία στον Ηράκλειτο: He­rakleitos von Ephesos, 2η έκδ., Βερολίνο, 1909. Για τις δοξο- γραφικές μαρτυρίες τις σχετικές με τον Ηράκλειτο, πρέπει να συμβουλευτεί κανείς τους Doxographi Graeci του Η. Diels, Βερολίνο, 1879, 2η έκδ. 1929, επανέκδοση 1958. Βλ. επίσης: R. Walzer, Eraclito, Raccolta dei Fragmenti e trad- uzione italiana, Φλωρεντία, 1939. K. Reinhardt, Heraklits Lehre vom Feuer (Hermes, 1942, σ. 1 και συν.) O. Gigon, Untersuchungen Zu Heraklit,, Λειψία, 1935, G. S. Kirk, He- raklitus, the Cosmic Fragments, with an introduction and com­mentary, Cambridge, 1954.