Όταν γεννήθηκε ο Πυθαγόρας, η δυτική φιλοσοφία ήταν στα σπάργανα. Μία μόλις γενιά νωρίτερα, στη Μίλητο της Μικράς Ασίας, μια ομάδα φιλοσόφων, γνωστή ως Σχολή της Μιλήτου, είχε αρχίσει να αναζητά λογικές εξηγήσεις για τα φυσικά φαινόμενα, ανοίγοντας τον δρόμο για τη δυτική φιλοσοφική παράδοση. Ο Πυθαγόρας πέρασε τα παιδικά του χρόνια κοντά στη Μίλητο, οπότε είναι πιθανό να τους γνώριζε. ίσως μάλιστα να είχε φοιτήσει στην ακαδημία τους. Όπως και ο Θαλής, ο ιδρυτής της Σχολής της Μιλήτου, έτσι και ο Πυθαγόρας, λέγεται ότι έμαθε τις βασικές αρχές της γεωμετρίας κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του στην Αίγυπτο. Δεν αποτελεί λοιπόν έκπληξη το γεγονός ότι προσέγγισε τη φιλοσοφική σκέψη με επιστημονικό και μαθηματικό τρόπο.
Η Πυθαγόρεια Ακαδημία
Ο Πυθαγόρας, όμως, ήταν επίσης βαθιά θρήσκος και δεισιδαίμων. Πίστευε στη μετεμψύχωση και τη μετενσάρκωση των ψυχών, και ίδρυσε μια θρησκευτική λατρεία στον Κρότωνα της νότιας Ιταλίας, υιοθετώντας ο ίδιος τον ρόλο του μεσσία. Οι μαθητές του ζούσαν κοινοβιακά, ακολουθώντας αυστηρούς κανόνες συμπεριφοράς και διατροφής, και μελετώντας τις θρησκευτικές και φιλοσοφικές θεωρίες του. Οι πυθαγόρειοι, όπως ονομάζονταν οι μαθητές του, θεωρούσαν τις ιδέες του ως μυστηριακές αποκαλύψεις, αν και ορισμένες ανακαλύψεις που αποδίδονται σε αυτόν ως «αποκαλύψεις» στην πραγματικότητα μπορεί να έγιναν από άλλα μέλη της κοινότητας. Τις ιδέες του κατέγραφαν τα μέλη της κοινότητας, μεταξύ των οποίων ήταν η σύζυγός του, Θεανώ από τον Κρότωνα, και οι κόρες του. Οι δύο πτυχές των πεποιθήσεων του Πυθαγόρα –η μυστικιστική και η επιστημονική– φαίνονται ασυμβίβαστες, αλλά ο ίδιος δεν θεωρούσε ότι ήταν αντιφατικές. Για εκείνον, ο στόχος της ζωής είναι η έξοδος από τον κύκλο της μετενσάρκωσης, κάτι που μπορεί να επιτευχθεί με την υπακοή σε αυστηρούς κανόνες συμπεριφοράς και τον στοχασμό (τη θεώρηση), ή με αυτό που σήμερα θα ονομάζαμε επιστημονική σκέψη. Ανακάλυψε αλήθειες στη γεωμετρία και τα μαθηματικά τις οποίες θεωρούσε αυταπόδεικτες και θεόσταλτες, και κατέληξε σε μαθηματικές αποδείξεις που πίστευε ότι ήταν θεϊκές αποκαλύψεις.
Επειδή αυτές οι μαθηματικές ανακαλύψεις ήταν προϊόν λογικών συλλογισμών, ο Πυθαγόρας πίστευε ότι έχουν μεγαλύτερη αξία από τις απλές παρατηρήσεις. Για παράδειγμα, οι Αιγύπτιοι είχαν ανακαλύψει ότι ένα τρίγωνο με πλευρές 3:4:5 έχει πάντοτε μια ορθή γωνία, κάτι που είχε χρήσιμες πρακτικές εφαρμογές, μεταξύ των οποίων στην αρχιτεκτονική. Αλλά ο Πυθαγόρας αποκάλυψε την υποκείμενη αρχή που διέπει όλα τα ορθογώνια τρίγωνα (ότι το τετράγωνο της υποτείνουσας ισούται με το άθροισμα των τετραγώνων των άλλων δύο πλευρών) και διαπίστωσε ότι ισχύει πάντοτε. Αυτή η ανακάλυψη ήταν τόσο εκπληκτική, και έκρυβε τόση δύναμη, ώστε οι πυθαγόρειοι θεώρησαν ότι ήταν θεϊκή αποκάλυψη.
Ο Πυθαγόρας συμπεραίνει ότι το σύμπαν πρέπει να διέπεται από κανόνες. Ισχυρίζεται ότι οι αριθμοί (αριθμητικοί λόγοι και μαθηματικά αξιώματα) μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να ερμηνεύσουν τη δομή του σύμπαντος. Δεν απορρίπτει εντελώς την ιδέα της Σχολής της Μιλήτου, ότι το σύμπαν αποτελείται από μια θεμελιώδη ουσία, αλλά μεταθέτει το ερώτημα από την ουσία στη μορφή.
Αυτή ήταν μια τόσο μεγάλη αλλαγή στον τρόπο θεώρησης του κόσμου, ώστε μάλλον πρέπει να συγχωρέσουμε τον Πυθαγόρα και τους μαθητές του που παρασύρθηκαν και απέδωσαν στους αριθμούς μυστικιστική σημασία. Εξερευνώντας τη σχέση μεταξύ αριθμών και γεωμετρίας, ανακάλυψαν τους «τετράγωνους» και τους «κυβικούς» αριθμούς που χρησιμοποιούμε σήμερα, και τους απέδωσαν χαρακτηριστικά, όπως «καλοί» (άρτιοι αριθμοί) και «κακοί» (περιττοί αριθμοί), αλλά και πιο ιδιαίτερα γνωρίσματα, όπως «δικαιοσύνη» (αριθμός τέσσερα) και ούτω καθεξής. Ο αριθμός δέκα, στη μορφή της τετρακτύος (ένα τριγωνικό σχήμα αποτελούμενο από σειρές κουκκίδων) είχε ιδιαίτερη σημασία στο τελετουργικό των πυθαγόρειων. Και κάτι ίσως λιγότερο αμφιλεγόμενο: θεωρούσαν τον αριθμό ένα ως ένα σημείο, μια μονάδα από την οποία μπορούσαν να προκύψουν άλλα πράγματα. Σύμφωνα με αυτόν τον τρόπο σκέψης, ο αριθμός δύο ήταν μια ευθεία, ο αριθμός τρία μια επιφάνεια, και ο αριθμός τέσσερα ένα στερεό. η αντιστοιχία με τη σύγχρονη έννοια των διαστάσεων είναι προφανής. Η εξήγηση των πυθαγόρειων για τη δημιουργία του σύμπαντος ακολουθούσε ένα μαθηματικό μοτίβο: στο Άπειρο (που προϋπήρχε του σύμπαντος), ο Θεός επέβαλε ένα Όριο, ώστε όλα όσα υπάρχουν να έχουν μέγεθος. Με αυτόν τον τρόπο, ο Θεός δημιούργησε μια μετρήσιμη μονάδα από την οποία δημιουργήθηκαν τα πάντα.
Η αρμονία των αριθμών
Η πιο σημαντική ανακάλυψη του Πυθαγόρα ήταν οι σχέσεις μεταξύ των αριθμών: οι λόγοι και οι αναλογίες. Αυτή η ανακάλυψη ενισχύθηκε με τις έρευνές του στη μουσική, και πιο συγκεκριμένα στις σχέσεις που είχαν οι νότες που συνηχούσαν ευχάριστα. Σύμφωνα με την παράδοση, η ιδέα αυτή γεννήθηκε στο μυαλό του καθώς άκουγε τους σιδεράδες να δουλεύουν. Το αμόνι του ενός σιδερά ήταν διπλάσιο από εκείνο του άλλου, με αποτέλεσμα οι ήχοι που έκαναν τα αμόνια όταν τα κτυπούσαν με τα σφυριά να έχουν διαφορά ακριβώς μίας οκτάβας (οκτώ νότες). Το παραπάνω περιστατικό μπορεί πράγματι να συνέβη, αλλά το πιθανότερο είναι ότι ο Πυθαγόρας προσδιόρισε τους λόγους των αρμονικών διαστημάτων (πόσες νότες πρέπει να μεσολαβούν ανάμεσα σε δύο νότες για να συνηχούν ευχάριστα) πειραματιζόμενος με ένα έγχορδο. Ανακάλυψε ότι αυτά τα διαστήματα ηχούσαν αρμονικά επειδή η σχέση μεταξύ τους ήταν ένας ακριβής και απλός μαθηματικός λόγος. Η στήλη, ή αρμονική σειρά όπως είναι γνωστή σήμερα, τον έπεισε ότι η τελειότητα των μαθηματικών που είχε ανακαλύψει στην αφηρημένη γεωμετρία υπήρχε και στον φυσικό κόσμο.
Άστρα και στοιχεία
Ο Πυθαγόρας είχε πλέον αποδείξει ότι η δομή του σύμπαντος μπορεί να ερμηνευτεί με μαθηματικούς όρους –«οι μορφές και οι ιδέες διέπονται από τους αριθμούς»– καθώς επίσης ότι η ακουστική είναι ακριβής επιστήμη και οι αριθμοί διέπουν τις αρμονικές αναλογίες. Στη συνέχεια άρχισε να εφαρμόζει τις θεωρίες του στο σύμπαν, δείχνοντας τις αρμονικές σχέσεις των αστέρων, των πλανητών, και των στοιχείων. Η ιδέα του σχετικά με τις αρμονικές σχέσεις των αστέρων υιοθετήθηκε με ενθουσιασμό από τους αστρονόμους του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης, οι οποίοι ανέπτυξαν ολόκληρες θεωρίες γύρω από την ιδέα της «μουσικής των σφαιρών», ενώ η πρότασή του ότι τα στοιχεία μπορούν να ταξινομηθούν σε αρμονική σειρά αναβίωσε 2.000 χρόνια μετά τον θάνατό του. Το 1865, ο Άγγλος χημικός Τζον Νιούλαντς ανακάλυψε ότι όταν τα χημικά στοιχεία ταξινομούνται σύμφωνα με το ατομικό βάρος τους, τα στοιχεία με παρόμοιες ιδιότητες απαντώνται έπειτα από οκτώ στοιχεία της σειράς κάθε φορά –όπως οι μουσικές νότες. Αυτή η ανακάλυψη έγινε γνωστή ως «νόμος των οκτάβων», και βοήθησε στην ανάπτυξη του Περιοδικού Πίνακα των Στοιχείων, ο οποίος χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα.
Ο Πυθαγόρας διατύπωσε επίσης την αρχή της παραγωγικής συλλογιστικής, η οποία είναι η ανάπτυξη μιας βηματικής διαδικασίας, που ξεκινά με αυταπόδεικτα αξιώματα (όπως «2 + 2 = 4») για να καταλήξει σε ένα νέο συμπέρασμα ή γεγονός. Η παραγωγική συλλογιστική τελειοποιήθηκε αργότερα από τον Ευκλείδη και αποτέλεσε τη βάση της μαθηματικής σκέψης κατά τον Μεσαίωνα αλλά και αργότερα.
Μία από τις σημαντικότερες συνεισφορές του Πυθαγόρα στην ανάπτυξη της φιλοσοφίας ήταν η ιδέα ότι η αφηρημένη σκέψη (η θεώρηση) υπερέχει έναντι των αποδείξεων που μας παρέχουν οι αισθήσεις. Αυτή η ιδέα υιοθετήθηκε από τον Πλάτωνα στη θεωρία των μορφών του και αναβίωσε στη φιλοσοφική μέθοδο των ορθολογιστών του 17ου αιώνα. Οι πυθαγόρειοι ήταν οι πρώτοι που επιχείρησαν να συνδυάσουν το ορθολογιστικό με το θρησκευτικό, ένα πρόβλημα που έκτοτε απασχολεί επίμονα τη φιλοσοφία και τη θρησκεία.
Σχεδόν όλα όσα γνωρίζουμε για τον Πυθαγόρα προέρχονται από αναφορές άλλων. ακόμα και τα βασικά στοιχεία για τη ζωή του είναι εικασίες. Μολαταύτα, οι ιδέες που φέρεται να διατύπωσε τον κατέστησαν μια σχεδόν μυθική προσωπικότητα (κάτι που, όπως φαίνεται, ενθάρρυνε και ο ίδιος). Δεν έχει σημασία αν διατύπωσε πράγματι ο ίδιος αυτές τις ιδέες.αυτό που είναι σημαντικό είναι η επίδραση που είχαν αυτές οι ιδέες στη φιλοσοφική σκέψη.
Πυθαγόρας
Δεν γνωρίζουμε πολλά για τη ζωή του Πυθαγόρα. Δεν άφησε γραπτά έργα και, δυστυχώς, όπως σημειώνει ο φιλόσοφος Πορφύριος στο έργο του Πυθαγόρου βίος, «Κανείς δεν γνωρίζει με βεβαιότητα τι έλεγε ο Πυθαγόρας στους συντρόφους του, καθώς τηρούσαν ασυνήθιστη σιωπή». Πάντως, σύμφωνα με τους σύγχρονους ερευνητές, ο Πυθαγόρας πιθανότατα γεννήθηκε στη Σάμο. Όταν ήταν σε νεαρή ηλικία, ταξίδεψε πολύ. ίσως να σπούδασε στη Σχολή της Μιλήτου και να επισκέφτηκε την Αίγυπτο, η οποία ήταν το πνευματικό κέντρο εκείνης της εποχής. Σε ηλικία 40 ετών, ίδρυσε μια κοινότητα 300 ατόμων στον Κρότωνα της νότιας Ιταλίας. Τα μέλη της ασχολούνταν με τη μελέτη μυστικιστικών και ακαδημαϊκών θεμάτων και, παρά την κοινοβιακό χαρακτήρα της, είναι προφανές ότι ο Πυθαγόρας κατείχε ηγετική θέση στην κοινότητα. Λέγεται ότι σε ηλικία 60 ετών παντρεύτηκε ένα νεαρό κορίτσι, τη Θεανώ από τον Κρότωνα. Αυξανόμενη δυσφορία προς τη λατρεία των πυθαγόρειων ανάγκασε τελικά τον Πυθαγόρα να εγκαταλείψει τον Κρότωνα και να εγκατασταθεί στο Μεταπόντιο, επίσης στη νότια Ιταλία, όπου λίγο αργότερα πέθανε. Ως το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. η κοινότητά του είχε ουσιαστικά διαλυθεί.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου