Από την εξέλιξη και την έκβαση του νόστου του Οδυσσέα εξαρτάται το κλέος τόσο του γιου του Τηλεμάχου όσο και της γυναίκας του Πηνελόπης. Πρώιμα στο έπος η Αθηνά-Μέντης, έχοντας εξασφαλίσει τη συγκατάθεση του Δία για την απελευθέρωση του Οδυσσέα από τα δεσμά της Καλυψώς, δηλώνει στον πατέρα της το διπλό της σχέδιο: θα κατέβει στην Ιθάκη, προκειμένου να δώσει αφενός μένος στον Τηλέμαχο (α 89, πρβ. Ε 2), ώστε ο νεαρός ήρωας να βάλει τέρμα στην καταχρηστική συμπεριφορά των μνηστήρων, και αφετέρου να τον στείλει στην Πελοπόννησο για να πληροφορηθεί την τύχη του πατέρα του (α 93-95):
Κι ακόμη στη Σπάρτη θα τον στείλω και στις μεγάλες αμμουδιές
της Πύλου, να μάθει, αν κάπου ακούσει, τον νόστο του πατέρα του -
έτσι θα κατακτήσει φήμη [κλέος] στους ανθρώπους, που λαμπρή [ἐσθλόν] θα μείνει.
Λίγο αργότερα, στην Ιθάκη, η μεταμορφωμένη θεά παροτρύνει τον ήρωα να αναλάβει το έργο της εκδίκησης ακολουθώντας το παράδειγμα του Ορέστη (α 298-300):
Ή μήπως και δεν άκουσες πόσο μεγάλη δόξα [κλέος], πανανθρώπινη,
κατέκτησε ο θείος Ορέστης, αφότου σκότωσε τον πατροκτόνο του,
τον δόλιο Αίγισθο, εκείνον τον φονιά του ξακουστού [κλυτοῦ] πατέρα του.
Έτσι, καλέ μου, σε βλέπω ωραίο και αψηλό·
δείξου κι εσύ πως είσαι παλληκάρι, να σε δοξάσουν οι μελλούμενες γενιές.
Το αναλογικό προς του Ορέστη κλέος ἐσθλόν του Τηλεμάχου (α 298, πρβ. 95, γ 78), συναρτάται με το κλέος-φήμη, τα νέα που θα ακούσει ο νεαρός ήρωας στην Πελοπόννησο (γ 83, πρβ. α 283 = β 217) για τον νόστο του πατέρα του (α 94 = β 360). Όπως προκύπτει και από τις αντιδράσεις των δικών του, της Ευρύκλειας (β 361-370), της Πηνελόπης (δ 703-767), του Οδυσσέα (ν 416-419), του Εύμαιου (ξ 178-182) αλλά και των μνηστήρων (δ 638-640, 663-664), το ταξίδι του ήρωα θα μπορούσε να θεωρηθεί «ηρωικό» κατόρθωμα, καθώς με την αποδημία του αντιμετωπίζει την ενέδρα των μνηστήρων και συναντά επιφανείς ήρωες του ιλιαδικού πολέμου, που τον αναγνωρίζουν ως άξιο γιο του Οδυσσέα. Αναζητώντας κάποια είδηση-κλέος για την τύχη του πατέρα του, ο γιος, όπως αποκαλύπτει η Αθηνά αργότερα στον Οδυσσέα (ν 415, 422), κατακτά το δικό του κλέος, όνομα και ηρωική ταυτότητα. Υπ᾽ αυτή την έννοια, το παραδειγματικό κλέος του Ορέστη -«πλασματικό» ασφαλώς από την πλευρά της θεάς που το υπόσχεται στον Τηλέμαχο- είναι καλοδεχούμενο, στον βαθμό που, αβοήθητος και απελπισμένος ο νεαρός ήρωας, όχι μόνο δεν ξέρει ποιος είναι ο πατέρας του (α 215-216) αλλά πιστεύει πως, εξαιτίας της άδοξης εξαφάνισής του, έχει μείνει ο ίδιος δίχως κλέος (α 237-241).
Η εξάρτηση του εκδικητικού κλέους του Τηλεμάχου από το κλέος-είδηση για τον νόστο του Οδυσσέα δραματοποιείται στην Πύλο. Εδώ ο Νέστορας, κλείνοντας τη διήγηση της ιστορίας του οίκου των Ατρειδών, προτρέπει, όπως η Αθηνά-Μέντης στην πρώτη ραψωδία, τον άλκιμο ήρωα να ακολουθήσει το παράδειγμα του γιου του νεκρού Αγαμέμνονα (γ 199-200 = α 301-302). Ο Τηλέμαχος όμως, ταλαντευόμενος ανάμεσα στην κρυφή ελπίδα και στη φανερή απογοήτευση, διαχωρίζει τη δική του θέση (γ 202-209):
Ω Νέστορα, γιε του Νηλέα, δόξα λαμπρή των Αχαιών,
εκείνος πολύ καλά εκδικήθηκε, γι᾽ αυτό θα διαλαλούν
οι Αχαιοί παντού το κλέος του [κλέος εὐρύ], και θα το τραγουδούν
οι άνθρωποι στο μέλλον.
Μακάρι και σ᾽ εμένα τόση δύναμη να ᾽διναν οι θεοί,
που να μπορούσα να τους τιμωρήσω τους μνηστήρες
για τη βαριά παρανομία τους - αυτούς που μηχανεύονται εναντίον μου
ακόλαστα έργα, υβριστικά.
Αλλά οι θεοί δεν όρισαν μια τέτοια τύχη και σ᾽ εμένα -
μήτε σ᾽ εμένα μήτε στον πατέρα μου. Και πρέπει τώρα
να υποφέρω το κακό υπομένοντας.
Ο νεαρός ήρωας, αν και επιδοκιμάζει το αοίδιμο κλέος που κατέκτησε ο Ορέστης, ο ίδιος εννοεί πως δεν θα μιμηθεί τη δόξα του, καθώς δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τους αλαζονικούς μνηστήρες. Με χαρακτηριστική μάλιστα ειρωνεία ο λόγος της διάζευξής του με τον Ορέστη αποδίδεται στους θεούς, που δεν όρισαν όχι μόνο στον ίδιο αλλά ούτε και στον πατέρα του τέτοια τύχη. Μοναδική και απεγνωσμένη λύση για τον νεαρό ήρωα απομένει η υπομονή και η αναμονή - χαρακτηριστικές ιδιότητες του εξαφανισμένου πατέρα του. Εξάλλου, ο νεαρός ήρωας πιστεύει ότι ο πατέρας του, με τη θέληση των θεών, έχει χαθεί, επομένως δεν πρόκειται ούτε αυτός να αναλάβει το έργο της εκδίκησης. Η επέκταση του παραδείγματος του Ορέστη προς τον Οδυσσέα ως εκδικητή ενισχύει, με αρνητικό αλλά και ειρωνικό τρόπο, την αλληλεξάρτηση του κλέους του Τηλεμάχου από τον νόστο του πατέρα του, προοικονομώντας τη συνεργασία τους στη μνηστηροφονία, που προς το παρόν εκφράζεται με τη μορφή της ανεκπλήρωτης επιθυμίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου