Αδύνατο; Λοιπόν, εάν παρακολουθείτε αυτό το blog, μάλλον θα σκέφτεστε ότι θα χρησιμοποιήσουμε πάλι αρκετά “κόλπα” για την επίτευξη αυτού του δύσκολου έργου. Μόνο που... θα κάνετε λάθος! Γιατί το μόνο που χρειαζόμαστε είναι ένα και μόνο κόλπο! Οπότε, ιδού η υπόσχεσή μας: Θα συνοψίσουμε όλα τα έργα του Πλάτωνα που είναι ακόμη επίκαιρα σήμερα. Και με το “σήμερα” εννοούμε την Ελληνική κυβέρνηση που διέταξε “Εθνικό Lockdown,” Έπειτα από παρόμοιες ενέργειες παγκοσμίως, κι εξαιτίας της λοιμώδους νόσου γνωστή ως Covid-19.
Αλλά όσο προσεκτικά και να είμαστε, η κατάσταση μπορεί να είναι χειρότερη, απ’ αυτή που τα οποιαδήποτε μέτρα μπορούν να διασφαλίσουν, καθώς ο ιός μπορεί τελικά να αποδειχθεί πιο θανατηφόρος από ό,τι φανταζόμασταν! Όχι όμως για το ανθρώπινο σώμα, αλλά το “πολιτικό σώμα.” Και ότι, μέσα στα έργα του, ένα “χρυσό νήμα” διακρίνεται που δείχνει καθαρά ότι ο Πλάτωνας... κάπως το ήξερε!
Ο Πλάτωνας γεννήθηκε το 428 π.Χ. στην αρχαία Αθήνα, και κατά το τέλος του “Χρυσού Αιώνα.” Στα χρόνια που θ’ ακολουθήσουν, κι ενώ ο πολιτισμός της Ελλάδας θα συνεχίσει να ευδοκιμεί καθώς εξαπλωμένος πια σε όλο τον κόσμο ύστερα από τις κατακτήσεις του Μέγα Αλεξάνδρου, η πανίσχυρη και μυστηριώδης σπίθα που πυροδότησε αυτό το μοναδικό πολιτισμό θα έχει μυστηριωδώς... χαθεί.
Οι ακριβείς λόγοι για τους οποίους συνέβη παραμένουν άγνωστοι, όμως η γέννηση του Πλάτωνα συνέβη στο μέσο ενός καταστροφικού πολέμου. Ενός πολέμου μεταξύ της πόλης του, της Αθήνας, λίκνο της αρχαίας δημοκρατίας, και την “πολεμικής μηχανή” της Σπάρτης. Δύο αντίπαλες πόλεις, ίσες στη δύναμη αλλά τόσο διαφορετικές στο χαρακτήρα που συγκρίνονται συχνά με την Αμερική και τη Σοβιετική Ένωση κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.
Και προτού ο Πλάτωνας γίνει 25 χρονών η Αθήνα θα υποστεί μια τρομερή ήττα μετά από έναν πόλεμο που της στέρησε το μεγαλύτερο μέρος της δύναμής και σημαντικό μέρος του πληθυσμού της. Ξεκινώντας μάλιστα με μια πανδημία. Μια λοίμωξη που σκότωσε πολλούς από τους ηγέτες της ακριβώς την στιγμή που ξέσπασε ο πόλεμος το 431 π.Χ.
Όσο τραγικά όμως κι αν ήτανε τα γεγονότα αυτά για τον νεαρό Πλάτωνα, την πιο σημαντική στιγμή της ζωής του σημάδεψε όχι ο πόλεμος... αλλά ο έρωτας! Για έναν άνθρωπο που, χάρη στον ίδιο παρέμεινε στην ιστορία με χρυσά γράμματα: τον Σωκράτη, που μύησε τον Πλάτωνα σ' έναν νέο καινούργιο τρόπο γνώσης, έναν τρόπος που έκτοτε ονομάστηκε Φιλοσοφία!
Ο ίδιος ο Σωκράτης παραμένει ένα αίνιγμα. Κατά τη διάρκεια της ζωής του δεν έγραψε τίποτα, ενώ τα περισσότερα απ’ αυτά που γνωρίζουμε προέρχονται απ' τον Πλάτωνα, τον καλύτερο μαθητής του, που έγραψε έναν πλήθος διαλόγων με πρωταγωνιστή τον Σωκράτη. Οι διάσημοι “Διάλογοι του Πλάτωνα” δεν είναι παρά επεισόδια στη ζωή του Σωκράτη, στα οποία συζητά με διάσημους Αθηναίους της εποχής, εξοργίζοντας, μάλιστα, πολλούς από αυτούς με το να τους δείχνει ότι δε γνώριζαν σχεδόν τίποτα πάνω για τα θέματα πάνω στα οποία μιλάγανε.
Πόσα από αυτά που διαβάζουμε στους Διαλόγους είναι του Σωκράτη, και πόσα του Πλάτωνα παραμένει ακόμη ένα θέμα μεταξύ των ακαδημαϊκών που τους μελετάνε. Όσο για μας όμως, αφού δεν σκοπεύουμε να λύσουμε δύο προβλήματα ταυτόχρονα θα υποθέσουμε ότι στα πιο ώριμα μεταξύ των έργων του, ο Πλάτωνα παρουσιάζει ένα Σωκράτης που αποτελεί ουσιαστικά λογοτεχνικό χαρακτήρα, τον οποίο ο ίδιος χρησιμοποιεί για να εκφράσει τις δικές του ιδέες.
Έτσι λοιπόν, πιστοί στην υπόσχεσή μας, θα προσπαθήσουμε και θα ανασκευάσουμε έναν διάλογο που θα περιέχει όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για τον Πλάτωνα μετά από τον Covid-19.
Ο Σωκράτης μπαίνει σε μια “Παλαίστρα,” μια σχολή πολεμικών τεχνών όπου νέοι Αθηναίοι από διακεκριμένες οικογένειες στέλνονταν για εκπαίδευση. Και, είτε το πιστεύετε είτε όχι, πρέπει κιόλας να σταματήσουμε την αφήγηση για να εξετάσουμε τι συμβαίνει. Διότι πολλοί από τους Σωκρατικούς Διαλόγους ξεκινούν σε παλαίστρα και η επιλογή αυτή δεν είναι τυχαία.
Βλέπετε, ο Πλάτων δεν ήταν “διανοούμενος” με τη σύγχρονη έννοια. Τα βιβλία του δεν είναι γεμάτα με ακατανόητα θέματα γραμμένα σε “ξύλινη γλώσσα.” Όχι, ο Πλάτων ήταν ποιητής πρώτα και κύρια, που ξεκίνησε μάλιστα τη φιλοσοφία σχεδόν σαν “αλλαγή καριέρας” και να είναι καλά οι θεοί γι' αυτό! Έτσι, η επιλογή του χώρου δεν είναι τυχαία, καθώς ο Σωκράτης ετοιμάζεται να εμπλακεί σε έναν πνευματικό αγώνα πάλης! Ο αγώνας αυτός μάλιστα δεν θα γινόταν σε ιδιωτικά, σε κάποια ίσως θεολογική σχολή αλλά δημόσια κάτω από το απέραντο ελληνικό φως με πολλούς ακόμη Αθηναίους να παρευρίσκονται.
Εκεί, ο Σωκράτης συναντά έναν παλιό γνωστό που είναι μάλιστα και αυτός φιλόσοφος ενώ κάθεται δίπλα σ’ έναν από τους νεαρούς μαθητές του. Το αγόρι είναι περίπου δεκαέξι, όμορφο, και αμέσως τραβά την προσοχή του Σωκράτη. Πολλά από αυτά που θα ακολουθήσουν, μια “μάχη” ανάμεσα στα δύο μυαλά, μπορεί να θεωρηθεί σχεδόν ως την απόπειρα του Σωκράτη να σαγηνεύσει το αγόρι μακριά από τον δάσκαλο του. Τι ντροπή!
Μάλιστα, και για να κάνουμε τα πράγματα χειρότερα σ’ έναν από τους Διαλόγους, ο Σωκράτης βλέπει κατά τύχη το πέος του αγοριού και αμέσως “εφλεγώμην,” είπε, άρπαξα δηλαδή φωτιά (Χαρμίδης 155b) και θυμήθηκε έναν ποιητή που περιέγραψε μια τέτοια στιγμή ως ένα «ελαφάκι που περπατά στο στόμα του λιονταριού.» Αλλά πόσο κυριολεκτικά πρέπει να τα πάρουμε όλα αυτά; Σίγουρα, ένας πολιτισμός που τόνιζε τόσο την ομοφυλοφιλία δεν θα μπορούσε καν να αναπαραχθεί! Και πρέπει να θυμόμαστε ότι οι μελετητές αυτών των κειμένων είναι ακόμη διχασμένοι ως προς τη σωματική φύση αυτού του «ελληνικού έρωτα». Το σημαντικότερο όμως για εμάς είναι να αναλογιστούμε, με τι ακριβώς το συγκρίνουμε; καθώς νέοι του σήμερα είναι πολύ περισσότερο εκτεθειμένοι στο σεξ, και μέσω της πορνογραφίας, απ' ότι εκείνοι οι “ιδανικοί έφηβοι” των Σωκρατικών Διαλόγων θα μπορούσαν ποτέ να είναι!
Μάλιστα, δεν θα μας εξέπληττε, εάν πίσω από την ντροπή που κάποιοι αισθάνονται όταν διαβάζουν τα έργα αυτά, υπάρχει μια κρυμμένη ενοχή, για πώς μεγαλώνουμε εμείς τα δικά μας παιδιά. Γιατί σε όλα τα έργα του Πλάτωνα, ο Σωκράτης πάντα συγκρατείται, και το ρίχνει ξανά στη δουλειά, τη δική του δουλειά: τη φιλοσοφία!
Κάθε ένα από τα πρώιμα έργα του Πλάτωνα, με εξαίρεση την “Απολογία,” που καταγράφει την στάση του Σωκράτη απέναντι στο Λαϊκό Δικαστήριο των Αθηνών, περιστρέφονται γύρω από τον ορισμό μιας και μόνο λέξης. Μιας αρετής, που ο Σωκράτης προσπαθεί να ορίσει μαζί με τους συνομιλητές του, πολλοί από τα οποίους μάλιστα, και παρά το γεγονός ότι τους θυμόμαστε πλέον σαν «σοφιστές,» ήταν στην πραγματικότητα πρώτης τάξεως φιλόσοφοι. Το περίφημο “Συμπόσιο” περιστρέφεται γύρω από τον Έρωτα. Η Πολιτεία, που ορισμένοι θεωρούν σαν “οδηγίες τυραννίας” αρχίζει στην πραγματικότητα με το ερώτημα “Δικαιοσύνη” ενώ ο Χαρμίδης, που μοιάζει με τον μας φανταστικό διάλογο αφορά το “Σωφροσύνη.”
Αυτές οι αρετές ωστόσο δεν ήταν χριστιανικές αρετές. Και ακόμη κι αν λέξεις όπως «δικαιοσύνη» και «σωφροσύνη» μας ακούγονται γνωστές, τα προβλήματα που είχε να λύσει ο Πλάτωνας, ήταν πολύ διαφορετικό από εκείνα που είχανε να λύσουν οι Ρωμαίοι εκείνοι συγγραφείς που διαμόρφωσαν τον Χριστιανισμό. Γιατί στην Ελλάδα κάτι μοναδικό είχε τεθεί σε κίνηση περίπου μισό αιώνα πριν γεννηθεί ο Πλάτωνας: η πρώτη, και μερικοί θα λέγαν και η τελευταία Άμεση Λαϊκή Δημοκρατία. Το πρόβλημα λοιπόν που προσπαθούσε να λύσει ο Πλάτωνας ήταν: το “πώς μπορούν οι πολίτες να αυτό-κυβερνηθούν,” ενώ ο λόγος που κάποιοι τον αποκαλούν “αυταρχικό” είναι επειδή πάντα θα υπάρχει η πιθανότητα, η απάντηση στο πρόβλημα αυτό… να είναι αρνητική!. Διότι σε αντίθεση με τη δική μας αντίληψη για την “ελευθερία,” που πήραμε κυρίως από στοχαστές όπως ο John Locke και ο Ρουσσώ, για τους Έλληνες, όπως και για τον αρχαίο κόσμου γενικότερα, ο άνθρωπος δεν ήταν “Γεννημένος Ελεύθερος” (Ρουσσώ, Κοινωνικό Συμβόλαιο), όπως καθένας που έχει κρατήσει ένα νεογέννητο μπορεί να μαρτυρήσει. Όχι, ο άνθρωπος έχει “ικανότητα ελευθερίας,” όπως έχει και την ικανότητα να παίξει πιάνο, και άρα πρέπει να εκπαιδευτεί για την πραγμάτωση της ικανότητας αυτής.
Και ότι ήταν η μουσική για τους μουσικούς, έτσι και η Αρετή, η ελληνική Αρετή, ήταν για τη δημοκρατία: ήταν η “τέχνη της ελευθερίας.” Και ακριβώς στο σημείο αυτό, μετά το στήσιμο της σκηνής, όπως θα το έκανε ο Πλάτωνας, “gay-friendly” και τα ρέστα, είμαστε έτοιμοι να εκπληρώσουμε την υπόσχεσή μας: να συλλάβουμε την ουσία, όλων των πρώιμων Πλατωνικών Διαλόγων. Γιατί, όποια και αν είναι η ακριβής αρετή που ο διάλογος μας προσπαθεί να ορίσει σχεδόν πάντα έρχεται ένα σημείο στους διαλόγους αυτούς όπου, τόσο ο Σωκράτης, όσο και οι συνομιλητές του, και μαζί του και 'μεις φυσικά είναι απλά μπερδεμένοι! Και είναι ακριβώς σε αυτό το σημείο που, δια στόματος Σωκράτη, ο Πλάτωνας κάνει τις ακόλουθες ερωτήσεις:
- Πες μου, ο Σωκράτης λέει στον συνομιλητή του, ποια είναι αυτή η “γνώση” που έχουν οι γιατροί ώστε να λέγονται γιατροί;
- Μα, η γνώση της υγείας, Σωκράτη!
- Και όποτε κάποιος έχει αυτή την “γνώση της υγείας,” μπορούμε να τον αποκαλούμε γιατρό;
- Μα, ναι, φυσικά!
- Και αν αρρωστήσεις, πηγαίνεις στους “πολλούς;”
- Στον λαό; που είναι ανειδίκευτος σε θέματα υγείας; Ζητώντας τους, ας πούμε, να “ψηφίσουν,” ώστε να βρεις τα αίτια της αρρώστιας σου; ή δέχεσαι τη γνώμη του “ενός;” του ειδικού;
- Τη γνώμη του “ενός,” Σωκράτη.
- Τότε λοιπόν... αν ο γιατρός αυτός που έχει γνώση της υγείας... πως αποκαλούμε αυτόν που έχει την αρετή που προσπαθούμε να ορίσουμε;
Ακριβώς ποια θα ήταν η απάντηση του Πλάτωνα μας είναι αδύνατο να πούμε στο απόλυτο, αλλά δια μέσω του διαλόγου, ο αναγνώστης πείθεται πως η απάντηση είναι ο κυβερνήτης! Αυτός που έχει αρετή, είναι αυτός που πρέπει να κυβερνά. Γι 'αυτό και ο Πλάτωνας αποκαλεί την Αρετή τη “Βασιλική Τέχνη.” Που σημαίνει ότι, για να κυβερνήσουν οι ίδιοι τον εαυτό τους αντί ενός βασιλιά, οι πολίτες πρέπει επίσης να αποκτήσουν την αρετή αυτή. Την αρετή που ονομάζεται Δικαιοσύνη, Σοφία ή Σωφροσύνη ανάλογα με τον διάλογο που διαβάζουμε. Μια αρετή που ο Πλάτων αποκαλεί “επιστήμη,” αλλά που σε αντίθεση με τις άλλες επιστήμες, όπως η ιατρική για παράδειγμα δεν έχει ένα περιορισμένο πεδίο γνώσης, αλλά μπορεί να “επισταθεί” πάνω από όλες τις επιστήμες και να αποφασίσει ποια να χρησιμοποιήσετε και πότε.
Αλλά προσέξτε σε τι μας “επιστεί” την προσοχή μας ο Πλάτων. Όταν είμαστε άρρωστος, λέει δια μέσω του Σωκράτη, χρησιμοποιούμε μόνο μία συγκεκριμένη επιστήμη, την επιστήμη της υγείας, που ονομάζουμε ιατρική ακόμα και σήμερα. Σε θέματα υγείας λοιπόν δεν υπάρχει ζήτημα δημοκρατίας μιας και δεν ρωτάμε ποτέ μια ομάδα τυχαίων ανθρώπων να μας πει τι συμβαίνει με το σώμα μας.
Πώς μπορούμε λοιπόν να αφήσουμε αποφάσεις που είναι ακόμη πιο σημαντικές: όπως το να κάνουμε πόλεμο ή να συμπράξουμε την ειρήνη, το να διδάξουμε τους νέους τη θρησκεία αντί της επιστήμης, ή έναν συνδυασμό και των δύο. Πώς μπορούν αυτές οι αποφάσεις να αφεθούν στους “πολλούς;” Γιατί αλήθεια ζητάμε ακόμα από τους πολίτες να ψηφίζουν αντί να αφήσουμε τις σημαντικές αποφάσεις στους ειδικούς του κάθε τομέα; Τους “τεχνοκράτες;”
Ορίστε! τα καταφέραμε!
Πραγματοποιήσαμε την υπόσχεσή μας. Και παρεμπιπτόντως. Πρέπει να σας θυμίσω ότι αυτό που είπαμε στην αρχή ήταν: ότι θα συνεχίσουμε μόνο ότι είναι σχετικό σήμερα. Επειδή, παρόλη την κριτική που υπέστη ο Πλάτωνας δια τους αιώνες ως “εχθρός της δημοκρατίας,” η ερώτησή του, του πώς μπορούμε να εμπιστευτούμε τους πολλούς δεν ήταν ρητορική.
Είναι μια ερώτηση που αντί να θεωρείται “τοξική” πρέπει να ερωτηθεί και να απαντηθεί αν θέλουμε ποτέ να έχουμε δημοκρατία. Το βαθύ και πολύπλοκο έργο του Πλάτωνα ξεδιπλώνεται μέσα απ' αυτή την ερώτηση σαν την ουρά ενός παγωνιού, εξετάζοντας όλες τις πιθανές απαντήσεις. Όμως τίποτα από αυτά δεν έχουν σημασία πια. Γιατί αν καταφέρουμε να χαρτογραφήσουμε όλες τις πολιτικές αποφάσεις, όπως τα ανοιχτά σύνορα και την ελευθερία της κίνησης, τη λογοκρισία στο διαδίκτυο ή τη χρήση των μετρητών… σε θέματα υγείας, τότε δεν χρειάζεται να σκεφτούμε καθόλου τη δημοκρατία, αφού μπορούμε όλοι να συμφωνήσουμε ότι όταν σε ώρες ανάγκης και όταν η υγεία μας κινδυνεύει καλούμε πάντα τον γιατρό: τον “Τύραννος του Σώματος.” Ο λόγος για τον οποίο μπορούμε να συνοψίσουμε όλο έργο του Πλάτωνα με τη μια είναι ότι το ερώτημα είναι σχετικά απλό, είναι η απάντηση που χρειάζεται ένα φιλόσοφο της τάξης του Πλάτωνα. Αλλά αν μπορούσαμε να σταματήστε στην ερώτηση, αν οι παγκόσμιοι ηγέτες μας έβρισκαν τον τρόπο να ανάγουν όλα τα προβλήματα σε προβλήματα υγείας, τότε μπορούμε να πετάξουμε το υπόλοιποι των Διαλόγων στα σκουπίδια με τη σιγουριά ότι δεν χρειάζεται πια να βρούμε την απάντηση στο ζήτημα της δημοκρατίας!
Αλλά είμαστε σε έκτακτη ανάγκη! Ακούω να λέτε. Ο Πλάτωνας όμως γεννήθηκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης! Μέσα σε ένα καταστροφικό πόλεμο που ορισμένοι ιστορικοί ονόμασαν το μεγαλύτερο σφάλμα στην ανθρώπινη ιστορία. Ένα πόλεμο που ξεκίνησε με μια πανούκλα, κατά την οποία όμως γράφτηκαν κάποια από τα μεγαλύτερα έργα φιλοσοφίας και λογοτεχνίας: οι Τραγωδίες του Ευριπίδη, ενώ παραδόξως, ακόμα και κωμωδίες! Τα ξεκαρδιστικά έργα του Αριστοφάνη ο οποίος με κάποιο τρόπο βρήκε το ηθικό θάρρος να γελοιοποιήσει έναν πόλεμο στον οποίο συμμετείχε ο ίδιος μέρος. Ο Πλάτων έγραψε τα μεγαλύτερα έργα του όχι παρά αυτήν την έκτακτη ανάγκη αλλά εξαιτίας της, γνωρίζοντας πολύ καλά ότι οι καταστάσεις αυτές είναι τα εκκολαπτήρια της τυραννίας! Ακόμα κι αν αυτή η τυραννία, είναι τυραννία… των γιατρών!
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου