ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ: Ρητορική (1364a-1365a)

Καὶ ᾧ τὸ ἐναντίον μεῖζον, καὶ οὗ ἡ στέρησις μείζων. καὶ ἀρετὴ μὴ κακίας καὶ κακία μὴ ἀρετῆς μείζων· τὰ μὲν γὰρ τέλη, τὰ δ᾽ οὐ τέλη. καὶ ὧν τὰ ἔργα καλλίω ἢ αἰσχίω, μείζω αὐτά, καὶ ὧν αἱ κακίαι καὶ αἱ ἀρεταὶ μείζους, καὶ τὰ ἔργα μείζω, ἐπείπερ ὡς τὰ αἴτια καὶ αἱ ἀρχαί, καὶ τὰ ἀποβαίνοντα, καὶ ὡς τὰ ἀποβαίνοντα, καὶ τὰ αἴτια καὶ αἱ ἀρχαί.

Καὶ ὧν ἡ ὑπεροχὴ αἱρετωτέρα ἢ καλλίων, οἷον τὸ ἀκριβῶς ὁρᾶν αἱρετώτερον τοῦ ὀσφραίνεσθαι (καὶ γὰρ ὄψις

[1364b] ὀσφρήσεως), καὶ τὸ φιλεταιρώτερον εἶναι τοῦ φιλοχρηματώτερον μᾶλλον κάλλιον, ὥστε καὶ φιλεταιρία φιλοχρηματίας. καὶ ἀντικειμένως δὲ τῶν βελτιόνων αἱ ὑπερβολαὶ βελτίους καὶ καλλιόνων καλλίους. καὶ ὧν αἱ ἐπιθυμίαι καλλίους ἢ βελτίους· αἱ γὰρ μείζους ὀρέξεις μειζόνων εἰσίν. καὶ τῶν καλλιόνων δὲ ἢ βελτιόνων αἱ ἐπιθυμίαι βελτίους καὶ καλλίους διὰ τὸ αὐτό.

Καὶ ὧν αἱ ἐπιστῆμαι καλλίους ἢ σπουδαιότεραι, καὶ τὰ πράγματα καλλίω καὶ σπουδαιότερα· ὡς γὰρ ἔχει ἡ ἐπιστήμη, καὶ τὸ ἀληθές· κελεύει δὲ τὸ αὑτῆς ἑκάστη. καὶ τῶν σπουδαιοτέρων δὲ καὶ καλλιόνων αἱ ἐπιστῆμαι ἀνάλογον διὰ τὸ αὐτό.

Καὶ ὃ κρίνειαν ἂν ἢ κεκρίκασιν οἱ φρόνιμοι ἢ πάντες ἢ οἱ πολλοὶ ἢ οἱ πλείους ἢ οἱ κράτιστοι ἀγαθὸν μεῖζον, ἀνάγκη οὕτως ἔχειν, ἢ ἁπλῶς ἢ ᾗ κατὰ τὴν φρόνησιν ἔκριναν. ἔστι δὲ τοῦτο κοινὸν καὶ κατὰ τῶν ἄλλων· καὶ γὰρ τὶ καὶ ποσὸν καὶ ποιὸν οὕτως ἔχει ὡς ἂν ἡ ἐπιστήμη καὶ ἡ φρόνησις εἴποι. ἀλλ᾽ ἐπ᾽ ἀγαθῶν εἰρήκαμεν· ὥρισται γὰρ ἀγαθὸν εἶναι ὃ λαβὸν τὰ πράγματα φρόνησιν ἕλοιτ᾽ ἂν ἕκαστον· δῆλον οὖν ὅτι καὶ μεῖζον ὃ μᾶλλον ἡ φρόνησις λέγει.

Καὶ τὸ τοῖς βελτίοσιν ὑπάρχον, ἢ ἁπλῶς ἢ ᾗ βελτίους, οἷον ἡ ἀνδρεία ἰσχύος. καὶ ὃ ἕλοιτ᾽ ἂν ὁ βελτίων, ἢ ἁπλῶς ἢ ᾗ βελτίων, οἷον τὸ ἀδικεῖσθαι μᾶλλον ἢ ἀδικεῖν· τοῦτο γὰρ ὁ δικαιότερος ἂν ἕλοιτο.

Καὶ τὸ ἥδιον τοῦ ἧττον ἡδέος· τὴν γὰρ ἡδονὴν πάντα διώκει, καὶ αὑτοῦ ἕνεκα τοῦ ἥδεσθαι ὀρέγονται, ὥρισται δὲ τούτοις τὸ ἀγαθὸν καὶ τὸ τέλος· ἥδιον δὲ τό τε ἀλυπότερον καὶ τὸ πολυχρονιώτερον ἡδύ. καὶ τὸ κάλλιον τοῦ ἧττον καλοῦ· τὸ γὰρ καλόν ἐστιν ἤτοι τὸ ἡδὺ ἢ τὸ καθ᾽ αὑτὸ αἱρετόν. καὶ ὅσων αὐτοὶ αὑτοῖς ἢ φίλοις βούλονται αἴτιοι εἶναι μᾶλλον, ταῦτα μείζω ἀγαθά, ὅσων δὲ ἧττον, μείζω κακά.

Καὶ τὰ πολυχρονιώτερα τῶν ὀλιγοχρονιωτέρων καὶ τὰ βεβαιότερα τῶν ἀβεβαιοτέρων· ὑπερέχει γὰρ ἡ χρῆσις τῶν μὲν τῷ χρόνῳ τῶν δὲ τῇ βουλήσει· ὅταν γὰρ βούλωνται, ὑπάρχει μᾶλλον ἡ τοῦ βεβαίου.

Καὶ ὡς ἂν ἓν τῶν συστοίχων καὶ τῶν ὁμοίων πτώσεων, καὶ τἆλλ᾽ ἀκολουθεῖ, οἷον εἰ τὸ ἀνδρείως κάλλιον καὶ αἱρετώτερον τοῦ σωφρόνως, καὶ ἀνδρεία σωφροσύνης αἱρετωτέρα καὶ τὸ ἀνδρεῖον εἶναι τοῦ σωφρονεῖν.

Καὶ ὃ πάντες αἱροῦνται τοῦ μὴ ὃ πάντες. καὶ ὃ οἱ πλείους ἢ ὃ οἱ ἐλάττους·

[1365a] ἀγαθὸν γὰρ ἦν οὗ πάντες ἐφίενται, ὥστε καὶ μεῖζον οὗ μᾶλλον. καὶ ὃ οἱ ἀμφισβητοῦντες ἢ οἱ ἐχθροί, ἢ οἱ κρίνοντες ἢ οὓς οὗτοι κρίνουσιν· τὸ μὲν γὰρ ὡς ἂν εἰ πάντες φαῖέν ἐστι, τὸ δὲ οἱ κύριοι καὶ οἱ εἰδότες.

***
Επίσης μεγαλύτερο καλό είναι αυτό που το αντίθετό του είναι μεγαλύτερο, όπως και αυτό που η στέρησή του είναι μεγαλύτερη. Η αρετή, επίσης, είναι κάτι το μεγαλύτερο από αυτό που δεν είναι αρετή, όπως και η κακία είναι κάτι το μεγαλύτερο από αυτό που δεν είναι κακία· γιατί τα πρώτα είναι τέλη, ενώ τα δεύτερα δεν είναι. Τα πράγματα επίσης που η λειτουργία τους επιφέρει πιο όμορφα ή πιο άσχημα αποτελέσματα είναι —τα ίδια τους— πιο μεγάλα· και αντίθετα: όταν τα μειονεκτήματα και τα πλεονεκτήματα κάποιων πραγμάτων είναι μεγαλύτερα, μεγαλύτερα είναι και τα αποτελέσματα που προκύπτουν από τη λειτουργία τους· ο λόγος είναι ότι τα αποτελέσματα βρίσκονται σε ευθεία αναλογική σχέση με τα αίτια και τις πρωταρχές από τις οποίες αυτά προκύπτουν, όπως και τα αίτια και οι πρωταρχές βρίσκονται σε ευθεία αναλογική σχέση με τα αποτελέσματα που προκύπτουν από αυτές.

Τα πράγματα, επίσης, των οποίων η υπεροχή είναι προτιμότερη ή ωραιότερη. Παράδειγμα: το να έχει κανείς οξεία όραση είναι προτιμότερο από το να έχει δυνατή όσφρηση, γιατί η όραση είναι προτιμότερη

[1364b] από την όσφρηση· επίσης το να αγαπάει κανείς περισσότερο τους φίλους του είναι πιο όμορφο από το να αγαπάει περισσότερο τα χρήματα, άρα και η αγάπη των φίλων είναι κάτι το πιο όμορφο από την αγάπη του χρήματος. Και αντίστροφα: οι υπεροχές των καλύτερων πραγμάτων είναι καλύτερες και των ωραιότερων ωραιότερες.

Επίσης τα πράγματα οι επιθυμίες των οποίων είναι ωραιότερες ή καλύτερες· γιατί οι σφοδρότερες επιθυμίες έχουν ως αντικείμενό τους μεγαλύτερα πράγματα· για τον ίδιο λόγο όσο καλύτερα και ωραιότερα είναι τα αντικείμενα των επιθυμιών, τόσο καλύτερες και ωραιότερες οι επιθυμίες.

Επίσης τα πράγματα που η γνώση τους είναι πιο όμορφη και πιο σημαντική είναι και τα ίδια πιο όμορφα και πιο σημαντικά· γιατί το επίπεδο της γνώσης βρίσκεται σε αναλογική σχέση με την αλήθεια που είναι το αντικείμενό της — ο κάθε γνωστικός κλάδος κανονίζει τον δικό του χώρο. Και οι γνωστικοί κλάδοι των πιο σημαντικών και των πιο όμορφων πραγμάτων βρίσκονται σε αναλογική σχέση με τα πράγματα αυτά για τον ίδιο λόγο.

Ό,τι επίσης θα έκριναν ή έκριναν ήδη ως πιο μεγάλο καλό οι φρόνιμοι άνθρωποι —όλοι ή πολλοί ή οι πιο πολλοί ή οι πιο σημαντικοί ανάμεσά τους—, δεν μπορεί παρά να είναι έτσι, είτε απολύτως είτε ενσχέσει με την πρακτική σοφία με την οποία οι άνθρωποι αυτοί έκαναν την κρίση τους. Αυτό ισχύει, βέβαια, και για όλα τα άλλα. Πραγματικά, η ουσία, η ποσότητα και η ποιότητα ενός πράγματος είναι, κατά τη γνώμη μου, έτσι όπως την ορίζει η επιστήμη και η πρακτική σοφία. Εμείς όμως ό,τι είπαμε, το είπαμε μόνο σε σχέση με τα καλά πράγματα. Ορίσαμε, πράγματι, ως καλό αυτό που θα διάλεγαν τα πάντα —το καθένα από αυτά— αν αποκτούσαν φρόνηση. Είναι επομένως φανερό ότι μεγαλύτερο καλό είναι αυτό που υποδεικνύει ως μεγαλύτερο η φρόνηση.

Μεγαλύτερο καλό είναι επίσης ό,τι ανήκει στους καλύτερους ανθρώπους — καλύτερους είτε εν γένει είτε ενσχέσει με την ιδιότητα στην οποία είναι καλύτεροι. Έτσι η ανδρεία είναι μεγαλύτερο καλό από τη σωματική δύναμη. Επίσης αυτό που θα προτιμούσε ο καλύτερος — καλύτερος είτε εν γένει είτε ενσχέσει με την ιδιότητα στην οποία είναι καλύτερος. Έτσι το να αδικείται κανείς είναι προτιμότερο από το να αδικεί· γιατί αυτό θα διάλεγε ο δικαιότερος άνθρωπος.

Επίσης το πιο ευχάριστο σε σύγκριση με το λιγότερο ευχάριστο· γιατί την ηδονή την επιδιώκουν όλα τα όντα· την επιδιώκουν μάλιστα για χάρη της ίδιας — και ήταν αυτά τα δύο στοιχεία με τα οποία ορίσαμε το καλό και το τέλος. Πιο ευχάριστο είναι αυτό που συνοδεύεται από λιγότερη λύπη ή αυτό που διαρκεί περισσότερο. Επίσης το πιο όμορφο σε σύγκριση με το λιγότερο όμορφο· γιατί το όμορφο είναι ή το ευχάριστο ή αυτό που οι άνθρωποι το προτιμούν καθεαυτό. Μεγαλύτερα, επίσης, καλά είναι όλα όσα οι άνθρωποι επιθυμούν σε μεγαλύτερο βαθμό να προξενήσουν στον εαυτό τους ή στους φίλους τους. Όσα, αντίθετα, επιθυμούν να τα προκαλέσουν σε όσο γίνεται μικρότερο βαθμό, είναι μεγαλύτερα κακά.

Αυτά, επίσης, που διαρκούν περισσότερο χρόνο σε σύγκριση με αυτά που διαρκούν λιγότερο χρόνο· επίσης τα πιο σίγουρα σε σύγκριση με τα λιγότερο σίγουρα: η υπεροχή των πρώτων μετριέται με τον χρόνο που διαρκεί η ωφέλεια από τη χρήση τους, ενώ των δεύτερων με την επιθυμία που έχουμε για τη χρήση τους· γιατί όταν υπάρχει η επιθυμία, η ωφέλεια από τη χρήση του σίγουρου πράγματος γίνεται μεγαλύτερη.

Επίσης: Ό,τι δεχόμαστε για μία από τις λέξεις/έννοιες που αποτελούν λογική/ετυμολογική συστοιχία και για μία από τις γραμματικές μορφές μιας λέξης-έννοιας, ισχύει συνακόλουθα και για τις υπόλοιπες· π.χ., αν το «ἀνδρείως» είναι ωραιότερο και προτιμότερο από το «σωφρόνως», τότε και η «ἀνδρεία» είναι προτιμότερη από τη «σωφροσύνη», και το να συμπεριφέρεται κανείς ως «ἀνδρεῖος» είναι προτιμότερο από το να συμπεριφέρεται ως «σώφρων».

Επίσης αυτό που το προτιμούν όλοι είναι μεγαλύτερο καλό από αυτό που δεν το προτιμούν όλοι· επίσης αυτό που προτιμούν οι περισσότεροι είναι μεγαλύτερο καλό από αυτό που προτιμούν οι λιγότεροι·

[1365a] γιατί σύμφωνα με τον ορισμό που δώσαμε παραπάνω, καλό είναι αυτό που το επιθυμούν όλοι — μεγαλύτερο, επομένως, καλό είναι αυτό που το επιθυμούν περισσότερο. Επίσης αυτό που το προτιμούν οι αντίπαλοι, ή οι εχθροί, ή οι κριτές ή αυτοί τους οποίους επιλέγουν οι κριτές· γιατί στην πρώτη περίπτωση είναι σαν να πρόκειται για γνώμη όλου του κόσμου, ενώ στη δεύτερη για γνώμη ανθρώπων που είναι βαθείς γνώστες και ειδικοί.