Η πολυπλοκότητα της γνώσης του εαυτού

Ένα πολύπλοκο σχήμα

Η αντίληψη του εαυτού σημαίνει ότι υπάρχει κάποιος συνειδητός ‘εσωτερικός παράγοντας‘ που κατευθύνει τη συμπεριφορά, αλλά επίσης σημαίνει επίγνωση των συναισθημάτων, των χαρακτηριστικών, των σκέψεων και των συμπεριφορών στο παρόν και στο παρελθόν. Για να έχει εαυτό, ένας οργανισμός πρέπει να διαθέτει συνείδηση και αυτο-στοχασμό.

Η πολυπλοκότητα της γνώσης του εαυτού

Το σχήμα που διαθέτουμε για τον εαυτό μας είναι πολύπλοκο, εν μέρει απλώς γιατί διαθέτουμε περισσότερες πληροφορίες για τον εαυτό μας παρά για οτιδήποτε άλλο. Εκτός ίσως από την ανάπαυλα του ύπνου-αν και ακόμη και τα όνειρα προσφέρουν κάποιου είδους πληροφορίες για τον εαυτό- είμαστε συνεχώς πλημμυρισμένοι από τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά μας.

Επίσης αντίθετα μ άλλα είδη γνώσης η γνώση του εαυτού χαρακτηρίζεται από μια αφηγηματική συνέχεια, ένα συνεχές νήμα παρατήρησης μέσα στο χρόνο. Ο καθένας μας προσπαθεί να καταλάβει το δικό του ιστορικό και συνεπώς ερμηνεύουμε και ξαναερμηνεύουμε τον εαυτό μας. Αυτό που καθιστά τα πράγματα ακόμα πιο πολύπλοκα είναι ότι δεν κατέχουμε πληροφορίες μόνο για το παρελθόν μας και τον τρέχοντα εαυτό μας, αλλά έχουμε ακόμη πρότυπα για το μελλοντικό εαυτό μας και μπορούμε να φανταστούμε τον εαυτό μας να ενεργεί με διαφορετικούς τρόπους και να συναλλάσσεται με διαφορετικούς ανθρώπους. Χωρίς αμφιβολία ο εαυτός είναι ένα πολύπλοκο σύνολο από αναμνήσεις, φαντασίες και φιλοδοξίες.

Αντίσταση του εαυτού στην αλλαγή

Εκτός από το ότι βοηθά τη μνήμη όσον αφορά σε γεγονότα σχετικά με τον εαυτό, η πολυπλοκότητα της εικόνας του εαυτού ίσως κάνει τον εαυτό να αντιστέκεται στην αλλαγή. Το τεράστιο σχήμα για τον εαυτό μας χαρακτηρίζεται από αδράνεια. Όπως έγραψε ο Thoreau στην εφημερίδα του (1840), «Αν χρειάζεσαι μια αδιαπέραστη ασπίδα, στάσου μέσα στον εαυτό σου»

Η ιδιότητα της αυτοσυντήρησης του εαυτού αποδίδεται αναμφίβολα σε κάτι παραπάνω από το μεγάλο όγκο πληροφοριών στην εικόνα του εαυτού. Συχνά, διατηρούμε την ακεραιότητα του εαυτού μας με ενεργητική προσπάθεια και μερικές φορές με αμυντικότητα. Πράγματι ο εαυτός μας μπορεί να συγκριθεί με έναν ολοκληρωτικό δικτάτορα που ελέγχει τις πληροφορίες και αναθεωρεί την ιστορία για δικό του όφελος. Σύμφωνα με αυτήν την άποψη ο εαυτός –μια ενότητα γνώσης και πεποιθήσεων- είναι συντηρητικός και δεν αλλάζει εύκολα. Στην πραγματικότητα κατά καιρούς διαστρεβλώνει ή ξεχνά γεγονότα για την αυτοσυντήρησή του. Αυτή η αναγκαστική σταθερότητα ίσως να είναι χρήσιμη, γιατί εάν ο εαυτός άλλαζε εύκολα με κάθε νέο κομμάτι πληροφορίας, η ζωή θα γινόταν χαώδης, και η αίσθηση της ενότητας της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς μας γρήγορα θα κλονιζόταν.

Μπορούμε να εξακριβώσουμε την έννοια του εαυτού μας με τρεις συγκεκριμένους τρόπους κατά Swan και Read:

- αναζητώντας επιλεκτικά ανατροφοδότηση από άλλους πράγμα που επιβεβαιώνει την αντίληψη που έχουμε για τον εαυτό μας
- με την επιλεκτική ανάκληση ανατροφοδότησης που επιβεβαιώνει την έννοια του εαυτού μας,
- με την ενεργητική προσπάθεια να αποδείξουμε στους άλλους την αλήθεια της έννοιας του εαυτού μας.