Αυτογνωσία και αυτοεκτίμηση

Γνώθι σ' αυτόν.

Η φράση αυτή αποδίδεται στο Χίλωνα το Λακεδαιμόνιο, έναν από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας, είναι χαραγμένη στο μαντείο των Δελφών και χρησιμοποιήθηκε ευρέως από το Σωκράτη. Το νόημά της είναι διαχρονικό και ξεκάθαρο και δηλώνει την πρόκληση, την επιταγή και την αναγκαιότητα του να γνωρίσουμε τον εαυτό μας.

Αυτός είναι και ο πρώτος κανόνας για ένα καλό επίπεδο αυτοεκτίμησης.

Αφορά στον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας και ως εκ τούτου και στην εικόνα που προβάλλουμε στους άλλους.  Αφού γνωρίσουμε τον εαυτό μας καλούμαστε να εντοπίσουμε και να αντιμετωπίσουμε τα ελαττώματά μας αλλά και να θέσουμε τα όριά μας. Η αποδοχή των ελαττωμάτων μας μπορεί να οδηγήσει σε μια προσπάθεια αυτοβελτίωσης και εξέλιξης ενώ αντίθετα το αίσθημα της ντροπής γύρω από αυτά είναι συνήθως αυτό το οποίο μπορεί να διανθίσει ένα απλό ελάττωμα με ποικίλες ανασφάλειες και να το μετατρέψει σε κόμπλεξ.

Αυτογνωσία και αποδοχή του εαυτού

Η αυτογνωσία και η αποδοχή του εαυτού μας μπορεί πολύ πιο εύκολα να οδηγήσει σε μία συνολικά ειλικρινή στάση απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό. Συχνά δεν ομολογούμε τις αδυναμίες μας και τα απόκρυφα συναισθήματά μας ούτε στον εαυτό μας και σίγουρα ούτε και στους άλλους. Δεν παραδεχόμαστε ότι φοβηθήκαμε, ότι στεναχωρηθήκαμε ή ότι θυμώσαμε. Αποφεύγουμε να εκδηλώσουμε τα αληθινά μας συναισθήματα για να διαφυλάξουμε την υποτιθέμενη αξιοπρέπειά μας, καθώς και από φόβο να εκτεθούμε. Καταδικάζουμε όμως έτσι τον εαυτό μας στο άγχος και την πίεση που ενδέχεται να δημιουργήσει η διατήρηση αυτής της ψευδούς εικόνας.

Μέσα από την εκδήλωση των συναισθημάτων μας μπορούμε να περάσουμε ανεμπόδιστα και στην εκδήλωση των επιθυμιών μας.

Μαθαίνουμε έτσι να διαμορφώνουμε σαφώς τη θέλησή μας, σεβόμενοι τα όρια του άλλου αλλά και του εαυτού μας. Είναι σημαντικό να μάθουμε να λέμε “όχι” και να διεκδικούμε χωρίς να γινόμαστε επιθετικοί, να ζητάμε χωρίς να απολογούμαστε, να δεχόμαστε την παρατήρηση και την κριτική και να δρούμε με στόχο την εκάστοτε απόφασή μας για αλλαγή.

Το άκαμπτο Υπερεγώ

Όλα αυτά επιτυγχάνονται πιο εύκολα αν κατορθώσουμε να αποδυναμώσουμε ένα ενδεχομένως άκαμπτο “υπερεγώ” ή - όπως θα λέγαμε με ένα λιγότερο ψυχαναλυτικό όρο- έναν αυστηρό εσωτερικό κριτή. Οι αρνητικές σκέψεις που κάνουμε για τον εαυτό μας είναι συχνά ο απόηχος της εσωτερικευμένης κριτικής που δεχτήκαμε από τους γονείς μας ή τον κοινωνικό περίγυρο σε μικρότερη ηλικία. Αντιλαμβανόμενοι την ύπαρξη αυτού του εσωτερικού κριτή καλούμαστε να τον αμφισβητήσουμε και να δούμε αν οι σκέψεις του είναι ρεαλιστικές και κυρίως επιβοηθητικές για εμάς. Στα πλαίσια αυτά καλούμαστε να απεγκλωβιστούμε από αρνητικές ετικέτες που έχουμε προσδώσει στον εαυτό μας. Είναι σημαντικό σε αυτά τα πλαίσια να συνειδητοποιήσουμε ότι αυτό που κρίνουν πολλές φορές οι άλλοι είναι απλά ορισμένες συμπεριφορές μας και όχι το σύνολο της ανθρώπινης υπόστασης και της προσωπικότητάς μας.

Ακόμη κι αν πετύχουμε όλα αυτά τα στάδια βελτίωσης της αυτοεκτίμησης, δεν υπάρχει άνθρωπος που δε θα βιώσει την αποτυχία και την απόρριψη στη ζωή του.

Η ικανότητα να αποδεχόμαστε την αποτυχία σαν αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής διασφαλίζει τη δυνατότητα να διδαχθούμε από αυτήν και να προχωρήσουμε.

Είναι σημαντικό να προσπαθήσουμε να επικεντρωθούμε στα δυνατά μας σημεία, να τα αναγνωρίσουμε και να τα ενισχύσουμε και μέσω αυτού να τονίζουμε καθημερινά στον εαυτό μας ότι έχουμε τη δυνατότητα να εκπληρώσουμε τους στόχους μας.

Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι τα πράγματα στη ζωή δεν είναι άσπρο- μαύρο αλλά διακατέχονται από μία τεράστια γκρι ζώνη. Υπάρχουν διάφορα στάδια ανάμεσα στην επιτυχία και στην καταστροφή και το να το συνειδητοποιήσουμε μπορεί να μας βοηθήσει να τολμήσουμε να στοχεύσουμε το φεγγάρι, για να φτάσουμε έστω ανάμεσα στα άστρα.

Αρνητικές συνήθειες που «σαμποτάρουν» την αυτοεκτίμηση

Συχνά πολλοί δίνουμε έμφαση στους άλλους και στα δικά τους ‘θέλω’ παραμελώντας τελικά τα δικά μας όνειρα. Ένας αποτελεσματικός τρόπος για να αισθανόμαστε καλύτερα με τον εαυτό μας είναι να παρατηρήσουμε τις αυτόματες νοητικές και συναισθηματικές συνήθειες που δεν μας εξυπηρετούν αλλά αντίθετα μας παγιδεύουν. Με συνειδητή επίγνωση και καθημερινή επικέντρωση στην αλλαγή αυτών των συνηθειών, μπορούμε να οικοδομήσουμε νέα, θετικά συναισθηματικά μονοπάτια για τον εγκέφαλό μας.

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος χαρακτηρίζεται από «νευροπλαστικότητα», πράγμα που σημαίνει ότι η εφαρμογή νέων τρόπων σκέψης και συμπεριφοράς μπορούν να αλλάξουν πραγματικά τους νευρώνες του και τις μεταξύ τους συνδέσεις. Έτσι τελικά έχουμε τη δυνατότητα να γίνουμε πιο ευέλικτοι γνωστικά και να θέσουμε πιο υγιή όρια, ώστε και εγκεφαλικά να στοχεύουμε στην ευτυχία και επιτυχία.

Παρακάτω προτείνονται τρόποι για να ξεπεράσουμε 6 σημαντικά εμπόδια που σχετίζονται με την αυτοπεποίθηση.

1. Αίσθημα ενοχής

Η ενοχή είναι ένα συναίσθημα που μαθαίνουμε συχνά από την παιδική ηλικία: «Φάε το φαγητό σου… υπάρχουν άνθρωποι που πεθαίνουν από την πείνα στην Ινδία» και με πολλά άλλα τέτοιου τύπου μηνύματα.

Έχοντας εσωτερικεύσει αυτά τα μηνύματα ως ενήλικες μπορεί να αισθανόμαστε είτε ανερπαρκείς είτε ανίκανοι. Υπάρχουν πολλοί τύποι ενοχής και έρευνες αναφέρουν πως μόνο μία είναι η «καλή» ενοχής: εκείνη που νιώθουμε να μας ελέγχει αφότου έχουμε κάνει κάτι κακό. Άλλοι τύποι ενοχής όμως είναι αντιπαραγωγικοί: ενοχή, ενοχή ακόμη και για σκέψεις που στην πραγματικότητα δεν επηρεάζουν τον άλλον.

2. Αίσθημα αποτυχίας

Πολλοί από εμάς έχουν μια αίσθηση της αποτυχίας που χρωματίζει την αντίληψή μας για τον εαυτό μας και τα επιτεύγματά μας. Αν κοιτάζουμε τη ζωή μέσα από τον φακό της αποτυχίας, τότε ελαχιστοποιούνται τα επιτεύγματά σας. Στην περίπτωση αυτή ακόμη δεν δίνουμε σημασία στις πιθανώς δύσκολες συνθήκες ή στη σκληρή προσπάθεια που μπορεί να καταβάλαμε. Αυτή η νοοτροπία μπορεί να είναι το αποτέλεσμα της απογοήτευσης σε έναν καίριο τομέα της ζωής, όπως ένα διαζύγιο και δυστυχώς συχνά εξελίσσεται, με αποτέλεσμα να γίνει αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Συχνά ως αποτέλεσμα μπορεί να γίνουμε αναβλητικοί ή τελειομανείς. Ακόμη ίσως να ενεργούμε με τρόπο που δεν εμπνέει εμπιστοσύνη γιατί νιώθουμε πως ό,τι κάνουμε ούτως ή άλλως δεν το κάνουμε σωστά ούτε επαρκώς.

Για να ξεπεραστεί αυτή η νοοτροπία της αποτυχίας πρέπει να συνειδητοποιήσουμε κάθε νέα δυνατότητα είναι μια νέα αρχή και μια ευκαιρία να μάθουμε από τα λάθη του παρελθόντος και να ενεργήσουμε με διαφορετικό τρόπο.

3. Η επιδίωξη της τελειότητας

Η τελειομανία μπορεί οδηγήσει ακόμη και σε παραίτηση ή ηττοπάθεια και μπορεί να είναι επικίνδυνη για το μυαλό και το σώμα. Δώστε στον εαυτό σας πίστωση ακόμη και για την προσπάθεια. Σταματήστε να βλέπετε τα λάθη ως καταστροφή. Δώστε στον εαυτό σας χρονικό περιθώριο για την ολοκλήρωση ενός έργου. Μην κάνετε εκ νέου έλεγχο όσων έχετε ολοκληρώσει. Μην εστιάζετε στις λεπτομέρειες και καλλιεργήστε λιγότερο αυστηρούς τρόπους θεώρησης των πραγμάτων.

4. Ζώντας με λύπη και μεταμέλεια

Eίναι μια αρνητική γνωστική – συναισθηματική κατάσταση κατά την οποία κατηγορούμε τον εαυτό μας για κάποιο κακό αποτέλεσμα ή έχουμε μια αίσθηση απώλειας και θλίψης για ό,τι θα μπορούσαμε να έχουμε ή για κάποια επιλογή που δεν μπορούμε πλέον να αναιρέσουμε.Το πιο πιθανό είναι ότι λύπη μετατρέπεται σε χρόνια αγχωτική, ταπεινωτική κατάσταση καταβάλλοντάς μας, προκαλώντας συνεχή απελευθέρωση ορμονών που σχετίζονται με το στρες (αδρεναλίνη και κορτιζόλη). Για την καταπολέμηση της λύπης, χρησιμοποιούν στρατηγικές που μας βοηθούν να εστιάζουμε στην παρούσα στιγμή. Όπως είπε ο δάσκαλος διαλογισμού Τζακ Kornfield, «Κάθε πρωί γεννιόμαστε και πάλι. Αυτό που κάνουμε σήμερα είναι αυτό που μετράει περισσότερο».

5. Αρνητική σύγκριση με τους άλλους

«Η σύγκριση είναι ο κλέφτης της χαράς» – Θεόδωρος Ρούσβελτ
Οι συγκρίσεις με τους άλλους είτε προς τα πάνω είτε προς τα κάτω έχουν το εξής αξεπέραστο πρόβλημα -που τις καθιστά και ανώφελες τελικά : ποτέ δεν μπορούμε να ξέρουμε πραγματικά τι συμβαίνει στη ζωή των άλλων. Δυστυχώς αυτό καλλιεργείται από μικρή ηλικία όταν για παράδειγμα οι γονείς συχνά συγκρίνουν τα παιδιά με τα αδέλφια τους.

6. Ικανοποιώντας τους άλλους

Οι άνθρωποι που έχουν αυτοσκοπό να ικανοποιούν τους γύρω τους, επιδιώκουν ουσιαστικά να γίνονται αρεστοί. Αυτή η επιδίωξη σε συνεχή βάση μας επηρεάζει, αυξάνοντας το στρες και αποπροσανατολίζοντάς μας από τους στόχους μας. Ο καθορισμός των ορίων και το να μάθουμε να λέμε «όχι» είναι πολύ σημαντικά. Το να μάθουμε να δεχόμαστε κάποια πρόσκαιρη δυσφορία είναι μικρό αντάλλαγμα για τη μακροπρόθεσμη ανακούφιση από το στρες. Να μάθουμε ακόμη να ιεραρχούμε τις δικές μας επιθυμίες και να τις εξισορροπούμε σε σχέση με τις ανάγκες των γύρω μας.