Ουίλιαμ Σαίξπηρ: Ο σκοπός της τέχνης είναι να δώσει στη ζωή σχήμα

«Ο σκοπός της τέχνης είναι να δώσει στη ζωή σχήμα…» – Ουίλιαμ Σαίξπηρ

Μέσω της τέχνης καταλαβαίνεις τον εαυτό σου, αντιλαμβάνεσαι τη ζωή με έναν πιο κριτικό τρόπο, αποκτάς μια ευαισθησία λυτρωτική, ανοίγεις το μυαλό σου, ελευθερώνεσαι από κοινωνικές αγκυλώσεις, εν τέλει, ζεις μια καλύτερη ζωή. Πώς εξηγείται, λοιπόν, η πλήρης σχεδόν απουσία της από το εκπαιδευτικό μας σύστημα, το οποίο «διαμορφώνει» τους ανθρώπους του αύριο;

Δυσκολεύομαι να καταλάβω αυτό το κενό που υπάρχει στα ελληνικά σχολεία, όταν η αξία της τέχνης είναι τόσο αυτονόητη και μεγάλη, τη στιγμή, μάλιστα, που στα εκπαιδευτικά συστήματα άλλων χωρών της Ευρώπης, αποτελεί προτεραιότητα. Στο σύγχρονο ελληνικό σχολείο δεν «χωράει» η τέχνη. Είτε λείπει, είτε υπάρχει ανούσια και τυπικά. Στριμώχνεται από υποχρέωση μεταξύ των βασικών μαθημάτων, μην τυχόν «δεν βγει» η ύλη ή χαθεί κάποιο τεστ.

Η τέχνη είναι ένα ωραίο ευχάριστο «χόμπι», αλλά δεν έχει θέση στα υποχρεωτικά μαθήματα. Ούτε πρέπει να λειτουργεί σε βάρος τους. Γι’ αυτό και είναι το πρώτο υποψήφιο «θύμα» σε περίπτωση που πρέπει να χαθεί ή να κοπεί κάτι από το ετήσιο πρόγραμμα μαθημάτων. Η τέχνη είναι πολυτέλεια. Η τέχνη απευθύνεται μόνο σε όσους έχουν ταλέντο. Η τέχνη είναι για λίγους. Η τέχνη θέλει χρήματα. Η τέχνη είναι λιγότερο σημαντική από τα άλλα. Μπορούμε να ζήσουμε και χωρίς αυτήν. Αντιλήψεις για τα καλά ριζωμένες στις συνειδήσεις.

Όμως, όχι, η τέχνη δεν είναι πολυτέλεια. Είναι αυτονόητη ανάγκη. Και όχι, δεν είναι μόνο γι’ αυτούς που έχουν ταλέντο. Είναι για όλους. Ακόμα και για όσους δεν έχουν κάποια προφανή «σχέση» μαζί της. Και ναι, μπορεί να παραχθεί τέχνη και χωρίς χρήματα. Και όχι, δεν είναι ασήμαντη. Είναι το ίδιο σημαντική με όλα τα άλλα. Ναι. Μπορούμε να ζήσουμε και χωρίς αυτήν. Το θέμα, όμως, δεν είναι μόνο να ζεις. Είναι «πώς» επιλέγεις να ζεις.

Κάποιοι από τους σημερινούς μαθητές θα γίνουν γιατροί, μαθηματικοί, δικηγόροι, αθλητές. Κάποιοι θα γίνουν φιλόλογοι, μηχανικοί, δάσκαλοι, μουσικοί, τεχνικοί. Όποιο κι αν είναι το αύριο καθενός, το «ύψωμα» του μυαλού είναι το ζητούμενο για όλους.

Γιατί αυτό μας κάνει αναπτυγμένες προσωπικότητες, μας ελευθερώνει από τη στενότητα της σκέψης, από τα στερεότυπα της εποχής ή του μικρόκοσμού μας, από την «καταπίεση» των απόψεων και των συναισθημάτων μας, και αρχίζουμε να σκεφτόμαστε αλλιώς. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος να πάει η κοινωνία παρακάτω, παρά μόνο αν αλλάξει τρόπο σκέψης. Η εκπαίδευση σε συνδυασμό με την τέχνη, είναι το μέσο για να γίνει κάτι τέτοιο, το μέσο για την ατομική βελτίωσή μας.

Η τέχνη μπορεί να παίξει καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των ανθρώπων του αύριο. Γιατί είναι έκφραση συναισθήματος και προβληματισμός. Ερέθισμα και κίνητρο. Μπορεί να βγάλει τη νεολαία από την αποχαύνωση και τη νωθρότητα του καναπέ, από την απομόνωση της ψηφιακής ζωής, να κάνει τους νέους ανθρώπους πιο έξυπνους. Χιλιάδες παθογένειες της κοινωνίας «φοβούνται» την τέχνη. Αντιθέτως, τα μυαλά βαθέως κοιμούνται, όταν απουσιάζουν τα ερεθίσματα. Μπορεί να είναι πολύ «βολικό» αυτό για μια κατευθυνόμενη κοινωνία, δεν μπορεί να είναι όμως πλέον ανεκτό στην εποχή του 21ου αιώνα.

Τέχνη δεν είναι μόνο η εξειδικευμένη γνώση. Είναι ένας πίνακας, ένα τραγούδι, ένας στίχος, μια φωτογραφία, ένα βιβλίο. Κι αυτά δεν είναι για λίγους. Είναι για όλους. Αρκεί να μην αξιοποιούνται τυπικά, άχρωμα και αδιάφορα, αλλά με βάθος και ουσία, από ανθρώπους που αντιλαμβάνονται τις ανησυχίες των μαθητών και μπορούν να μετουσιώνουν το ιδανικό της τέχνης σε πράξη.

Η τέχνη θα ‘πρεπε να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης, με καινοτόμες ιδέες, σε σύνδεση με κάθε μάθημα, ώστε ο μαθητής να μετατραπεί από δέκτη σε δημιουργό, κι η διδασκαλία από μία αποστειρωμένη διαδικασία σε μία δημιουργική δράση, γεμάτη ζωή, ένταση και πάθος για γνώση.

Και όταν λέω «γνώση», δεν εννοώ τις ημερομηνίες στις σελίδες της ιστορίας ή τις μεταβλητές των μαθηματικών. Ούτε την αγωνία για το «τι βαθμό θα πάρω». Εννοώ την σφαιρική γνώση για τα πράγματα, τον κόσμο, την κοινωνία∙ τη γνώση που χειραφετεί το μυαλό∙ τη μόρφωση, σαν αίσθηση και σαν αισθητική.

Περισσότερη τέχνη, λοιπόν, στα σχολεία. Όλες οι εμπλοκές, οι ατέλειες και οι μικρότητες του κόσμου απειλούν την υγιή σκέψη μας∙ κάθε μέρα, κάθε ώρα και λεπτό. Υπάρχει όμως ένα σπουδαίο καταφύγιο απέναντι στη στενότητα αυτή. Αρκεί να μπορείς να το δεις. Η ζωή είναι πολύ πιο συναρπαστική όταν δεν μένεις μόνο στην επιφάνεια. Κι η τέχνη θα είναι πάντα εκεί για να μας το θυμίζει.