Ιουλιανός: Τους ανόητους πρέπει να τους διδάσκεις κι όχι να τους τιμωρείς

Επιστολή 42: Σωστή παιδεία, νομίζω, δεν σημαίνει το να χειρίζεσαι τις λέ­ξεις και τη γλώσσα με ευρυθμία, αλλά το να σε διακρίνει η υγιής νοητική διάθεση να σκέφτεσαι λογικά, να ’χεις σωστές απόψεις για το καλό και το κακό, το ωραίο και το αισχρό.

   

Αυτός, λοι­πόν, που άλλα πιστεύει και άλλα διδάσκει σ’ όσους μαθητεύουν πλάι του, νομίζω έχει απομακρυνθεί τόσο από την παιδεία όσο και από την τιμιότητα. Και αν η διαφορά ανάμεσα στις σκέψεις και στα λόγια αφορά σε μικροζητήματα, τότε είναι κάπως υπο­φερτό το κακό. Στα μεγάλα ζητήματα όμως, αν κάποιος διδά­σκει τα αντίθετα απ’ αυτά που πιστεύει, πώς να μη θεωρηθεί άν­θρωπος πανούργος, κάθε άλλο παρά έντιμος και ευσυνείδητος, που μιλάει με πολύ καλά λόγια για πράγματα που τα θεωρεί τι­ποτένια, εξαπατώντας και δελεάζοντας με επαίνους εκείνους στους οποίους επιδιώκει να μεταδώσει τις δικές του ασχήμιες;

 

Όσοι λοιπόν θέλουν να επαγγέλονται τον δάσκαλο πρέπει να είναι άνθρωποι δίκαιοι και λογικοί, κι οι ιδέες που έχουν ενστερ­νιστεί να μην έρχονται σε σύγκρουση με το δημόσιο λειτούργημά τους. Και πολύ περισσότερο απ’ όλους, θα ’πρεπε τέτοιας ποιότη­τας άνθρωποι να είναι όλοι όσοι ασχολούνται με την ερμηνεία των αρχαίων κειμένων στους νέους, είτε ρήτορες είναι αυτοί είτε απλοί δάσκαλοι είτε σοφιστές —και πολύ περισσότερο αυτοί οι τε­λευταίοι, που φιλοδοξούν να διδάξουν όχι μονάχα τη γλώσσα αλ­λά και την ηθική, και διατείνονται ότι ειδικότητά τους είναι η πολιτική φιλοσοφία.

 

Αν τώρα αυτό είναι αλήθεια ή όχι, ας το αφήσουμε για την ώ­ρα· τους επαινώ που έχουν τη φιλοδοξία να ασκούν ένα τόσο ω­ραίο επάγγελμα, αλλά θα τους επαινούσα ακόμα περισσότερο αν δεν ήταν ψεύτες και αν δεν έδιναν λαβή να θεωρηθεί ότι άλλα πιστεύουν και άλλα διδάσκουν στους μαθητές τους. Τι λέτε λοι­πόν; Για τον Όμηρο, τον Ησίοδο, το Δημοσθένη, τον Ηρόδοτο, το Θουκυδίδη, τον Ισοκράτη και το Λυσία, δεν ήσαν κεφαλές της παιδείας οι θεοί; Μήπως δεν θεωρούσαν προστάτες τους, άλλοι τον Ερμή και άλλοι τις Μούσες;

 

Είναι λοιπόν παράλογο, έτσι νο­μίζω, κάποιοι που δουλειά τους είναι να ερμηνεύουν τα έργα ό­λων αυτών, συγχρόνως να καταφρονούν τους θεούς που εκείνοι τίμησαν. Και παρ’ όλο που το θεωρώ παράδοξο αυτό, δεν ισχυρί­ζομαι ότι πρέπει να αλλάξουν ιδέες οι δάσκαλοι της νεολαίας. Τους αφήνω να επιλέξουν ανάμεσα στο να μη διδάσκουν αυτά που δεν θεωρούν αξιόλογα και σημαντικά ή, αν επιθυμούν να συνεχίσουν τη διδασκαλία, πρώτα απ’ όλα να κηρύξουν στους μα­θητές ότι ούτε ο Όμηρος ούτε ο Ησίοδος ούτε κανείς από όσους ερμηνεύουν [λείπουν λέξεις] αφού μέχρι και για ασέβεια τους έ­χουν κατηγορήσει και για ανοησία και θεολογικές πλάνες. Κι α­φού χάρη στα συγγράμματα εκείνων κερδίζουν χρήματα και ζουν ετούτοι εδώ, είναι σα να το παραδέχονται πως είναι αισχροκερ­δείς και για λίγες δραχμές είναι ικανοί για όλα.

 

Μέχρι τώρα, πολλά ήσαν τα αίτια που ο κόσμος δεν επισκε­πτόταν τα ιερά, και ο φόβος που επικρεμόταν από παντού συγ­χωρούσε την απόκρυψη της αληθινής γνώμης για τους θεούς. Τώ­ρα όμως που οι θεοί μάς έδωσαν την ελευθερία, μου φαίνεται πα­ράλογο το να διδάσκει κανείς τους ανθρώπους αυτά που δεν εγ­κρίνει. Μα αν θεωρούν ότι είναι σοφοί εκείνοι των οποίων τα έρ­γα ερμηνεύουν και τους οποίους αναγνωρίζουν ως προφήτες, ας μιμηθούν πρώτα την ευσέβεια εκείνων προς τους θεούς- αν όμως υποστηρίζουν ότι εκείνοι που αξίζουν τις μεγαλύτερες τιμές είχαν πλανηθεί, τότε ας πάνε στις εκκλησίες των χριστιανών να ερμη­νεύσουν Ματθαίο και Λουκά...

 

Οι δικοί σας νόμοι σας απαγορεύουν να τρώτε από τα ζώα που θυσιάζονται. Εγώ όμως θα προτιμούσα να "ξαναγεννηθεί", ό­πως θα λέγατε και σεις, και η ακοή και η γλώσσα σας /λείπουν λέξεις].

 

Ιδού λοιπόν ο νέος νόμος που ισχύει για τους καθηγητές και διδασκάλους. Κανένας νέος που θέλει να φοιτήσει δεν αποκλείε­ται. Δεν θα ήταν ούτε λογικό ούτε δίκαιο, να κλείσω το δρόμο σε παιδιά που ακόμα δεν ξέρουν τι κατεύθυνση να ακολουθήσουν — από φόβο μήπως τα σπρώξω προς τα πατροπαράδοτα χωρίς να το θέλουν παρ’ όλο που θα ήταν δίκαιο, όπως τους τρελούς, έτσι κι αυτούς να τους θεραπεύσουμε παρά τη θέλησή τους. Πιστεύω όμως πως τους ανόητους πρέπει να τους διδάσκεις κι όχι να τους τιμωρείς.

Επιστολή 42: Ο Ιουλιανός επιχειρεί να δικαιολογήσει το μέ­τρο που πήρε, να απαγορέψει στους χριστιανούς ρητοροδιδασκάλους και γραμματικούς να διδάσκουν ελληνική φιλολογία. Η όλη στάση του απέναντι τους συνοψίζεται στην φράση του: «Πηγαίνε­τε στις εκκλησίες σας, να ερμηνεύσετε Ματθαίο και Λουκά»... Οι χριστιανοί θεώρησαν ότι το μέτρο εκείνο κατ' επέκταση απαγό­ρευε και στα παιδιά τους να σπουδάζουν. Ως προς αυτό όμως ο Ιουλιανός, προς το τέλος της επιστολής, είναι σαφής.

Ιουλιανός - Κατά Χριστιανών, Μισοπώγων, Επιστολές.