Η διαδικασία του «εγώ» είναι αποτέλεσμα άγνοιας, κι αυτή η άγνοια, όπως η φωτιά που της ρίχνεις λάδι, συντηρείται από τις ίδιες της τις δραστηριότητες. Δηλαδή, η διαδικασία του «εγώ», η ενέργεια του «εγώ», η συνείδηση του «εγώ», είναι αποτέλεσμα της άγνοιας· και η άγνοια συντηρείται από τις ίδιες της τις δραστηριότητες, που τις δημιούργησε μόνη της· ενθαρρύνεται και συντηρείται από τις δικές της επιθυμίες και τα δικά της θέλω. Αυτή η άγνοια δεν έχει αρχή και η ενέργεια που τη δημιούργησε είναι μοναδική σε κάθε άτομο. Αυτή η μοναδικότητα γίνεται η ατομικότητα της συνείδησης. Η διαδικασία του «εγώ» είναι το αποτέλεσμα αυτής της δύναμης, της μοναδικής σε κάθε άτομο, που δημιουργεί μέσα από την αυτοανάπτυξή της τα δικά της υλικά, όπως το σώμα, την οξυδέρκεια, τη συνείδηση, που ταυτίζονται με το «εγώ». Αυτό στην πραγματικότητα είναι πολύ απλό, αλλά φαίνεται περίπλοκο όταν το εκφράζεις με λέξεις. Αν, για παράδειγμα, ανατρέφεται κανείς σε μια παράδοση εθνικισμού, αυτή η αντιμετώπιση πρέπει αναπόφευκτα να δημιουργεί φραγμούς στη δράση του. Ένας νους και μια καρδιά που έχουν στενέψει και περιοριστεί από προκαταλήψεις δεν μπορεί παρά να δημιουργούν όλο και περισσότερους περιορισμούς. Είναι προφανές αυτό. Αν έχετε κάποια «πιστεύω», ερμηνεύετε και πλάθετε τις εμπειρίες σας σύμφωνα μ’ αυτά, κι έτσι συνεχώς καταπιέζετε και περιορίζετε τη σκέψη και το αίσθημα, κι αυτοί οι περιορισμοί γίνονται η διαδικασία του «εγώ».
Όλες οι πράξεις μας, αντί να απελευθερώνουν, να ξεσκλαβώνουν το νου και την καρδιά από τα ίδια τους τα δεσμά που έχουν επιβάλει στον εαυτό τους, δημιουργούν περισσότερους και βαθύτερους περιορισμούς, και αυτοί οι συσσωρευμένοι περιορισμοί μπορούν να ονομαστούν άγνοια. Αυτή η άγνοια ενθαρρύνεται και τρέφεται από τις ίδιες τις δραστηριότητές της, γεννιέται μέσα από τις ίδιες της τις επιθυμίες, που μόνη της δημιουργεί.
Αν δεν συνειδητοποιήσετε ότι η άγνοια είναι αποτέλεσμα της δικής της δραστηριότητας που η ίδια δημιουργεί, η ίδια συντηρεί, ο νους και η καρδιά δεν μπορεί παρά να βρίσκονται πάντα μέσα σ’ αυτόν το φαύλο κύκλο. Όταν το κατανοήσετε βαθιά αυτό, θα παρατηρήσετε ότι η ζωή δεν θα είναι πια μια σειρά από συγκρούσεις και νίκες, αγώνες και επιτυχίες, πράγματα που όλα οδηγούν σε απογοήτευση. Όταν πραγματικά δείτε βαθιά μέσα σας, μέσα σε μια στιγμή, με την καρδιά σας, όλη αυτή τη διαδικασία της άγνοιας, τότε η ζωή δεν είναι πια μια συσσώρευση πόνων, αλλά γίνεται η έκσταση μιας βαθιάς ευτυχίας και αρμονίας.
Οι περισσότεροι από μας έχουν την ιδέα ότι το «εγώ» είναι μια ξεχωριστή ύπαρξη, θεία, κάτι που είναι παντοτινό και γίνεται όλο και πιο τέλειο. Δεν συμμερίζομαι τίποτε απ’ αυτά. Η ίδια η συνείδηση είναι το «εγώ». Δεν μπορείτε να ξεχωρίσετε τη διαδικασία του «εγώ» από τη συνείδηση. Και δεν υπάρχει «εγώ» που συσσωρεύει εμπειρίες και είναι κάτι ξεχωριστό από τις ίδιες του τις εμπειρίες. Υπάρχει μόνο αυτή η διαδικασία, αυτή η ενέργεια που δημιουργεί τους δικούς της περιορισμούς, μέσα από τις δικές της επιθυμίες που η ίδια συντηρεί. Όταν δείτε ότι δεν υπάρχει «εγώ» ξεχωριστό από τη δράση του, ότι αυτός που δρα είναι η ίδια η δράση, τότε έρχεται μια πληρότητα, μια απροσμέτρητη ευτυχία.
Όταν το αντιληφθείς αυτό, βλέπεις ότι δεν μπορεί να υπάρξει καμιά μέθοδος για να σε ελευθερώσει από τους ίδιους σου τους περιορισμούς, από τη φυλακή όπου είσαι κλεισμένος. Η διαδικασία του «εγώ» πρέπει να αυτοδιαλυθεί. Πρέπει να αποκοπεί μόνη της από τον εαυτό της.
Οι άνθρωποι δεν έχουν καταπιαστεί ποτέ, δεν έχουν ερευνήσει σε βάθος, δεν έχουν έρθει σε βαθιά άμεση επαφή, με ολόκληρη τη δομή του νου − του νου που έχει θεμελιώσει την εγωκεντρική δραστηριότητα. Ο εγωισμός έχει υπάρξει ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες της ζωής μας, ίσως ο μόνος παράγοντας. Οι άνθρωποι τον έχουν αποδεχτεί σαν αναπόφευκτο, σαν φυσιολογικό. Λέμε: «Υπάρχει στα ζώα, άρα υπάρχει και σε εμάς· είναι σωστό να ενδιαφερόμαστε για τον εαυτό μας, για τη βελτίωσή μας, για τη θέση μας στην κοινωνία και όλα αυτά. Δεν ξέρω αν έχετε ποτέ ερευνήσει μήπως σε ολόκληρο τον κόσμο δεν είναι ο ανθρώπινος νους, κάτω από διαφορετικές μεταμφιέσεις και με διαφορετικούς τρόπους, εκείνος που υπήρξε πάντα ο κεντρικός παράγοντας της ανθρώπινης σκληρότητας, της ανθρώπινης βαρβαρότητας και του ανθρώπινων βασάνων.
Για να κατανοήσουμε το «εγώ», τον εαυτό, πρέπει πριν απ’ όλα να κατανοήσουμε τη συνείδηση, που στο κέντρο της ακριβώς βρίσκεται το «εγώ». Αυτή η συνείδηση μπορεί να επεκταθεί, να περιλάβει τα πάντα, αλλά εξακολουθεί να έχει ένα κέντρο, κι αυτό το κέντρο, με τη δομή του, τη φύση και τη δράση του, είναι στην ουσία το «εγώ».
Η συνείδηση, η συνείδησή σας, είναι το ίδιο της το περιεχόμενο, και το περιεχόμενο αυτό είναι όλες μας οι ταυτίσεις: με τη φυλή, με την οικογένεια, με τη χώρα, με μια ιδεολογία, με μια κουλτούρα, με μια παράδοση, με τη σύγκρουση, με τη δυστυχία, με τη σύγχυση, με την πάλη, με τον πόνο, με την απέραντη θλίψη και με τα διαλείμματα χαράς και γέλιου − αυτό είναι το περιεχόμενό της. Και αυτό το περιεχόμενο είναι στην ουσία το «εγώ». Πετάξτε τα έπιπλά σας, τ’ όνομά σας − τι είστε τότε; Σβήστε όλες τις ιδεολογίες, τις εμπειρίες, τις γνώσεις, τους φόβους, τις ελπίδες, την ευχαρίστηση, τις επιδιώξεις, τις φιλοδοξίες − δεν απομένει τίποτα. Και κάνουμε τόσο τεράστια φασαρία, τέτοιο αγώνα για να συντηρήσουμε αυτή τη δομή.
Η φύση, λοιπόν, το βάθος της φύσης του «εγώ», όταν έχετε περάσει από όλα τα επίπεδα του «εγώ», η ουσία του «εγώ» είναι το τίποτα. Είστε τίποτα. Σ’ αυτή την κατάσταση του τίποτα η σκέψη έχει επιβάλει την υπερκατασκευή της συνείδησης, όντας η συνείδηση το ίδιο της το περιεχόμενο. Χωρίς το περιεχόμενο δεν υπάρχει συνείδηση, και το περιεχόμενο είναι να είσαι ινδουιστής, βουδιστής, είναι η θρησκεία σου, ο ιδιαίτερος θεός που λατρεύεις, τα άγχη σου, η θλίψη σου, ο πόνος σου, το μίσος σου, η αγάπη σου. Όλα αυτά είναι προφανώς το περιεχόμενο της συνείδησής σου. Και η ιδέα ότι υπάρχει ο Άτμαν*, ότι εσύ είσαι ο υπερ-Άτμαν, η υπερσυνείδηση, είναι κι αυτό μέρος του ίδιου περιεχόμενου. Καταλαβαίνετε τι έχει κάνει η σκέψη; Δεν είστε απολύτως τίποτα. Όλη αυτή η υπερκατασκευή έχει χτιστεί από τη σκέψη και η σκέψη είναι το αποτέλεσμα της λειτουργίας της καταγραφής που κάνει διαρκώς ο εγκέφαλος − ξέρετε, όπως ένα μαγνητόφωνο. Καταλαβαίνετε τι έχει κάνει η σκέψη;
Βλέπει κανείς ότι μια ριζική επανάσταση πρέπει να γίνει στο κέντρο, όχι στην επιφάνεια. Η αλλαγή στην επιφάνεια δεν έχει κανένα νόημα. Το να γίνει κανείς καλύτερος, πιο ευγενής, ν’ αποκτήσει περισσότερη αρετή, να έχει μεγαλύτερη ή μικρότερη περιουσία, είναι όλα επιφανειακές δραστηριότητες ενός πολύ επιφανειακού νου. Δεν μιλάω για τέτοιες αλλαγές· με ενδιαφέρει μόνο μία αλλαγή στο κέντρο. Βλέπω ότι το «εγώ» πρέπει να διαλυθεί εντελώς. Ερευνώ, λοιπόν, τι είναι το «εγώ», αποκτώ επίγνωση του «εγώ», όχι σαν κάποια φιλοσοφική αφηρημένη έννοια, αλλά στην πράξη, καθημερινά. Βλέπω λεπτό προς λεπτό τι είναι το «εγώ» − το «εγώ» που πάντα παρακολουθεί, παρατηρεί, συσσωρεύει, αποκτά, απορρίπτει, κρίνει, μισεί, αποκόπτεται ή εντάσσεται κάπου για να έχει περισσότερη ασφάλεια.
Η αλλαγή, λοιπόν, πρέπει να συμβεί εκεί· αυτό είναι το κέντρο που πρέπει να ξεριζωθεί εντελώς. Και πώς θα συμβεί αυτό; Μπορεί ο νους, που είναι ο δημιουργός του προβλήματος, να αποσπαστεί από το πρόβλημα και μετά να δράσει πάνω σ’ αυτό στο όνομα, στο όνομα ενός ανώτερου εαυτού, για κάποια ουτοπία ή για οποιονδήποτε άλλο λόγο; Και όταν το κάνει αυτό θα έχει διαλύσει το κέντρο; Προφανώς όχι. Επομένως το πρόβλημά μου είναι το εξής: μπορεί ο νους να φέρει μια θεμελιώδη επανάσταση με τη διαλεκτική μέθοδο ή με μια υλιστική γνώση της ιστορικής εξέλιξης; Αυτό είναι ένα σημαντικό ερώτημα, δεν είναι; Γιατί αν γίνει μια ριζική αλλαγή στο κέντρο, τότε όλη η ζωή μου θα έχει άλλο νόημα· τότε θα υπάρχει ομορφιά, τότε θα υπάρχει ευτυχία...
Μπορεί, λοιπόν, μια τέτοια κατάσταση να δημιουργηθεί από το νου; Αν πείτε, «όχι», τότε δεν έχετε επίγνωση του προβλήματος − αυτή είναι μία πολύ βιαστική, πολύ επιπόλαιη απάντηση. Και αν πείτε, «πρέπει να στραφώ, προς κάποια υψηλή πνευματική κατάσταση, που θα τα μεταμορφώσει όλα αυτά», και πάλι βασίζεστε σε λέξεις, σε σύμβολα, σε κάποια προβολή του νου. Τι μπορεί, λοιπόν, να κάνει κανείς; Δεν σας είναι πρόβλημα αυτό; Κοιτάζοντας όλο αυτό το περίπλοκο πρόβλημα του «εγώ», με όλο του το σκοτάδι, τις σκιές και το φως του, τις εντάσεις και τα άγχη του, μπορώ εγώ, ο παρατηρητής, να επηρεάσω αυτό που παρατηρώ;
Σας παρακαλώ, απλώς ακούστε το πρόβλημα, μην ψάχνετε για απάντηση, μην προσπαθείτε να το λύσετε· μόνο ακούστε το, αφήστε το να σας διαποτίσει, σαν την απαλή βροχή που κάνει εύφορη τη γη. Αν μείνετε πραγματικά μαζί με το πρόβλημα, αν είναι καθημερινή σας έγνοια κάθε στιγμή να δείτε πώς μπορεί να έρθει αυτή η αλλαγή, και με την άρνησή σας βάζετε στην άκρη όσα πιστεύατε πως είναι θετικά, τότε νομίζω ότι θα βρείτε το στοιχείο που γεννιέται τόσο σκοτεινά, χωρίς εσείς να το ξέρετε.
Αυτό, λοιπόν, που πρέπει σίγουρα να κάνουμε είναι να έχουμε επίγνωση του συνόλου του προβλήματος, όχι μόνο στο συνειδητό, αλλά κυρίως στο υποσυνείδητο· πρέπει να έχουμε επίγνωσή του εσωτερικά, βαθιά. Ο επιφανειακός νους μπορεί να δώσει αιτίες, εξηγήσεις, μπορεί λογικά να ξεδιαλύνει ορισμένα προβλήματα· αλλά όταν ενδιαφερόμαστε για ένα βαθύ πρόβλημα, η επιφανειακή προσέγγιση έχει πολύ μικρή αξία. Κι εμείς νοιαζόμαστε για ένα πολύ βαθύ πρόβλημα, που είναι πώς να φέρουμε μια αλλαγή, μια επανάσταση στο κέντρο. Χωρίς αυτή τη θεμελιώδη μεταμόρφωση, οι αλλαγές απλώς στην επιφάνεια δεν έχουν νόημα και οι αναμορφώσεις χρειάζονται διαρκή αναμόρφωση. Αν μπορέσουμε να κοιτάξουμε το πρόβλημα στο σύνολό του, να το γευτούμε, να το μυρίσουμε, να το απορροφήσουμε υποσυνείδητα, τότε θα εξοικειωθούμε με τις δραστηριότητες και τα κόλπα του «εγώ».
Δεν ξέρετε πραγματικά τον εαυτό σας. Το να ξέρετε τον εαυτό σας σημαίνει ότι ξέρετε την εξαιρετική ικανότητα του νου σας να φωτίζει τις κρυφές γωνιές της καρδιάς σας· σημαίνει ότι ξέρετε πώς λειτουργεί ο νους σας και αν αυτό που σκέφτεστε είναι δράση ή απλώς αντίδραση· σημαίνει ότι έχετε επίγνωση της πολυπλοκότητας του υποσυνείδητου και ότι βλέπετε όλους τους υπαινιγμούς και τις νύξεις που το υποσυνείδητο προβάλλει στο συνειδητό. Αλλά δεν έχετε επίγνωση όλων αυτών, λειτουργείτε απλώς στην επιφάνεια και προχωράτε μέσα στη ρουτίνα της καθημερινότητας.
Πηγαίνετε στο γραφείο, κάνετε τη δουλειά σας και γυρνάτε πίσω, συνεχίζοντας μέρα τη μέρα το ίδιο παλιό μοντέλο· και δεν θέλετε να σας διαταράξει κανείς αυτό το μοντέλο, που σημαίνει ότι είστε επιφανειακά ικανοποιημένοι. Όταν ενοχληθείτε επιφανειακά αναζητάτε περισσότερη ικανοποίηση, κι έτσι η ζωή σας παραμένει στο επιφανειακό επίπεδο. Παρόλο που μπορεί να διαλογίζεστε, να διαβάζετε τις Γραφές, όλα βρίσκονται στην επιφάνεια.
Είναι, λοιπόν, πολύ σημαντικό να κατανοήσει κανείς όχι μόνο το συνειδητό, αλλά και τον υποσυνείδητο νου. Ο υποσυνείδητος νους είναι πολύ πιο ισχυρός, πολύ πιο επίμονος, πολύ πιο δεσποτικός και συντηρητικός από το συνειδητό νου· επειδή το συνειδητό είναι απλώς ο εκπαιδευμένος νους που προσαρμόζεται στο περιβάλλον.
Αν μου επιτρέπετε να προτείνω, παρατηρήστε το νου σας· μην ακούτε απλώς τα λόγια μου, αλλά μέσα από τα λόγια μου παρατηρήστε τις σκέψεις που κάνετε και ανακαλύψτε τον εαυτό σας. Εγώ περιγράφω την εικόνα, αλλά αυτή είναι η δική σας εικόνα, όχι η δική μου. Αν πραγματικά παρακολουθείτε τον εαυτό σας καθώς ακούτε, θα βρείτε ότι γίνεται μια ριζική αλλαγή σε πείσμα του συνειδητού νου σας. Είναι σαν ένα σπόρο που έχοντας φυτευτεί σε εύφορο έδαφος σπρώχνει τη γη και ξεπετάει ένα μπουμπούκι.
----------------
* Άτμαν: Σημαίνει «εαυτός» στα σανσκριτικά και είναι μια έννοια μεγάλης σημασίας στο βουδισμό, τον ινδουισμό και τον τζαϊνισμό. Ετυμολογικά η λέξη πηγάζει από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα «et-men» που σημαίνει «αναπνέω». Και οι τρεις θρησκείες αναγνωρίζουν τον Άτμαν ως τον πραγματικό εαυτό (την ψυχή ή το προσωπικό Βράχμαν) που οφείλει κανείς να ανακαλύψει ώστε να φτάσει στη φώτιση.
