Εν το Παν

Ο Πλάτωνας στο βιβλίο του «ΠΑΡΜΕΝΙΔΗΣ» επιχειρεί να μας δώσει μία πρώτη προσέγγιση για να μας εισάγει στον ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ.

Ένας από τους μαθητές του Παρμενίδη, είναι ο Ζήνων ο Ελεάτης, ο οποίος είναι γνωστός για μία σειρά από ΠΑΡΑΔΟΞΑ, στα οποία επιχειρεί να μας εξηγήσει ότι τίποτα από όσα ζούμε, βλέπουμε και αντιλαμβανόμαστε δεν είναι αλήθεια.
Ο Αριστοτέλης δείχνει έναν ιδιαίτερο θαυμασμό για την συλλογιστική ικανότητα του Ζήνωνα και είναι αυτός που μας παραδίδει τα περίφημα παράδοξά του στο βιβλίο του «Φυσικά», θεωρώντας μάλιστα ότι ο Ζήνων είναι ο εφευρέτης της διαλεκτικής μεθόδου, την οποίαστην συνέχεια βεβαίως υιοθέτησε και εξέλιξε ο Σωκράτης, μέσω της περίφημης «μαιευτικής».
Ο διάλογος ξεκινά, έχοντας σαν δεδομένο ότι ο Ζήνων μέσω των παραδόξων του, υποστηρίζει τελικά την άποψη ότι στον κόσμος που ζούμε δεν μπορεί να υπάρχει πολλαπλότητα, αλλά μόνο η ενότητα. ΤΑ ΠΑΝΤΑ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ.
Την αρκετά ενδιαφέρουσα θέση του Ζήνωνα, την σχολιάζει ο Σωκράτης.
Ας απολαύσουμε τις εξαιρετικά εύστοχες παρατηρήσεις του, μέσα από το αρχαίο κείμενο, διαπιστώνοντας για άλλη μία φορά τον μοναδικό και καταπληκτικό τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η νόησή του!
Πλάτωνος Παρμενίδης 127e
τὸν οὖν Σωκράτη ἀκούσαντα πάλιν τε κελεῦσαι τὴν πρώτην ὑπόθεσιν τοῦ πρώτου λόγου ἀναγνῶναι, καὶ ἀναγνωσθείσης, [127e]
Αφού λοιπόν ο Σωκράτης άκουσε την θεωρία του Ζήνωνα, τον παρακάλεσε να ξαναδιαβάσει την πρώτη υπόθεση, του πρώτου θεωρήματος για να βεβαιωθεί ότι την κατάλαβε σωστά και στην συνέχεια τον ρώτησε:
πῶς, φάναι, ὦ Ζήνων, τοῦτο λέγεις;
Δηλαδή Ζήνωνα, αυτό που θέλεις να μας πεις είναι το εξής:
εἰ πολλά ἐστι τὰ ὄντα, ὡς ἄρα δεῖ αὐτὰ ὅμοιά τε εἶναι καὶ ἀνόμοια,
Εάν υποθέσουμε ότι υπάρχουν πολλά όντα, θα πρέπει να δεχτούμε υποχρεωτικά ότι κάποια από αυτά είναι μεταξύ τους όμοια και κάποια ανόμοια.
τοῦτο δὲ δὴ ἀδύνατον.
Κάτι τέτοιο όμως είναι αδύνατον να συμβαίνει.
οὔτε γὰρ τὰ ἀνόμοια ὅμοια οὔτε τὰ ὅμοια ἀνόμοια οἷόν τε εἶναι;
Διότι τα ΑΝΟΜΟΙΑ, εξ ορισμού, δεν είναι δυνατόν να τα θεωρήσουμε ως ΟΜΟΙΑ, αλλά ούτε και τα ΟΜΟΙΑ να τα θεωρήσουμε ως ΑΝΟΜΟΙΑ.
οὐχ οὕτω λέγεις;
Αυτή δεν είναι η θεωρία που μας ανέπτυξες;
οὕτω, φάναι τὸν Ζήνωνα.
Ακριβώς αυτή είναι, είπε ο Ζήνων.
οὐκοῦν εἰ ἀδύνατον τά τε ἀνόμοια ὅμοια εἶναι καὶ τὰ ὅμοια ἀνόμοια, ἀδύνατον δὴ καὶ πολλὰ εἶναι;
Αφού λοιπόν είναι αδύνατον τα ΑΝΟΜΟΙΑ να είναι ΟΜΟΙΑ και τα ΟΜΟΙΑ να είναι ΑΝΟΜΟΙΑ, τότε θα είναι και αδύνατον, αυτά τα όντα στα οποία αναφερόμαστε να είναι πολλά.
εἰ γὰρ πολλὰ εἴη, πάσχοι ἂν τὰ ἀδύνατα.
Γιατί αν τα όντα ήταν πολλά, η ομοιότητα και η ανομοιότητα δεν θα ήταν αδύνατον να υπάρχει.
ἆρα τοῦτό ἐστιν ὃ βούλονταί σου οἱ λόγοι, οὐκ ἄλλο τι ἢ διαμάχεσθαι παρὰ πάντα τὰ λεγόμενα ὡς οὐ πολλά ἐστι;
Επομένως, η θεωρία σου προσπαθεί να αποδείξει ότι δεν μπορεί να υπάρχει διαμάχη μεταξύ των αντιθέτων, διότι δεν υπάρχει το απαιτούμενο πλήθος όντων, που θα μπορούσε να υποστηρίξει αυτήν την κατάσταση διπολισμού.
καὶ τούτου αὐτοῦ οἴει σοι τεκμήριον εἶναι ἕκαστον τῶν λόγων,
Δηλαδή αυτό που προσπαθείς να αποδείξεις με κάθε σου θεώρημα, είναι ότι δεν υπάρχει πλήθος, αλλά μόνο το ένα.
ὥστε καὶ ἡγῇ τοσαῦτα τεκμήρια παρέχεσθαι,
Αλλά για να καταφέρεις να αποδείξεις ότι υπάρχει μόνο το ένα και δεν μπορεί να υπάρχουν πολλά,
ὅσουσπερ λόγους γέγραφας, ὡς οὐκ [128a]ἔστι πολλά;
αναγκάζεσαι να διατυπώσεις ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΕΝΑ θεώρημα, αλλά ΠΟΛΛΑ θεωρήματα που καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι δεν μπορεί να υπάρχει πλήθος;
οὕτω λέγεις, ἢ ἐγὼ οὐκ ὀρθῶς καταμανθάνω;
Είναι έτσι όπως τα λέω ή μήπως δεν το έχω καταλάβει καλά;
Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι ο Σωκράτης διατυπώνει μία εξαιρετικά ευφυή και εύστοχη παρατήρηση, ως προς την θεωρία του Ζήνωνα περί της ύπαρξης του ΕΝΟΣ και όχι των ΠΟΛΛΩΝ.
Επισημαίνει στον Ζήνωνα το γεγονός, ότι παρόλο που υποστηρίζει ότι δεν μπορεί να υπάρχει το πλήθος αλλά μόνο το ένα, για να καταφέρει να αποδείξει τον συλλογισμό του, θεωρεί ότι δεν μπορεί να το κάνει μόνο με ένα παράδειγμα, αλλά προκειμένου να αποκτήσει η θεωρία του μεγαλύτερη βαρύτητα, αναφέρεται σε ένα πλήθος παραδειγμάτων που καταλήγουν στο ίδιο κοινό συμπέρασμα!