Κικέρων: Εγχειρίδιο προεκλογικής εκστρατείας

Το 64 π.Χ., ο μεγάλος Κικέρων θέτει στα 42 του υποψηφιότητα για ύπατος, το υψηλότερο αξίωμα στη ρωμαϊκή δημοκρατία. Ο Κόιντος, εκλεγμένος αγορανόμος ο ίδιος από το 66, πιστεύει στη νίκη του αδελφού του – υπό την προϋπόθεση ότι θα διεξαγάγει έναν καλά στοχευμένο προεκλογικό αγώνα. Του απευθύνει λοιπόν μια επιστολή που είναι, στην πραγματικότητα, ένα αξεπέραστο εγχειρίδιο ψηφοθηρίας: Commentariolum Petitionis. Ένας μικροπολιτικός οδηγός εκλογικής νίκης σε μια δημοκρατία όπου όλοι οι ενήλικοι άνδρες πολίτες είχαν δικαίωμα ψήφου αλλά οι πλούσιοι… μετρούσαν αλλιώς, όπου η πολιτική και κοινωνική χειραγώγηση ήταν καθεστώς, όπου τα φαινόμενα εξαγοράς ψήφων, νοθείας, ενίοτε και βίας ήσαν στην ημερήσια (προ)εκλογική διάταξη. Κάτι δεν μας θυμίζουν όλα αυτά;

Πώς να το κάνουμε, ψηφοθηρική είναι η φύση της αντιπροσωπευτικής εξουσίας. Τότε και σήμερα. Ίδιοι κι απαράλλαχτοι οι οδικοί κανόνες του δρόμου προς τις κάλπες. Οι συμβουλές του Κόιντου διατηρούν, ως εκ τούτου, ολόφρεσκη την επικαιρότητά τους. Τι προτρέπει όσους θέλουν να διεκδικήσουν το χρυσόμαλλο δέρας;

• Να στοχεύσουν σε ειδικές ομάδες συμφερόντων, αφού πρώτα καταγράψουν και σιγουρέψουν τα ερείσματά τους.
• Να μάθουν να κολακεύουν και να διαβάλλουν, να γλείφουν και να φτύνουν ανάλογα με τις περιστάσεις και τις σκοπιμότητες.
• Να υπόσχονται, τα πάντα στους πάντες, εκμεταλλευόμενοι τις αδυναμίες του κοινού. Αλλά, προσοχή! Όσο το δυνατόν πιο γενικόλογες και, λιγότερα δεσμευτικές υποσχέσεις.
• Να έχουν πάντοτε κατά νου ότι ο λαός (ρωμαϊστί: plebs) προτιμά ένα γλυκόηχο ψέμα από μια ειλικρινή άρνηση.
• Να καλλιεργούν προνομιακές σχέσεις με τους ανθρώπους της άρχουσας τάξης, ακόμα κι όταν διακηρύσσουν φιλολαϊκές απόψεις.
• Να προσφέρουν «χρώμα και θέαμα» στους απλούς ψηφοφόρους.

Ο μικρός αδελφός Κικέρων έχει μια στρατιωτική ευθύτητα στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει τη δημόσια αρένα – και τις κερκίδες της. Αξίωμα πρώτο: Η πολιτική είναι όλο απάτη, απιστία και προδοσία. Αξίωμα δεύτερο: Σημασία έχει ό,τι φέρνει ψήφους – οι εκδουλεύσεις, οι ισχυρές συμμαχίες, το εμπόριο ελπίδας, η προσωπική συμπάθεια. Αξίωμα τρίτο: Ο υποψήφιος οφείλει να είναι χαμαιλέων, προσαρμοζόμενος στις τάσεις της κοινής γνώμης και, στις περιστάσεις.

«Η πόλη μας» του γράφει, εννοώντας η δημοκρατία μας «είναι ένας βόθρος της ανθρώπινης φύσης, ένας τόπος απάτης, σκευωρίας και διαφθοράς κάθε είδους. Όπου κι αν γυρίσεις θα δεις την αλαζονεία, το πείσμα, τη μοχθηρία, τον εγωισμό και το μίσος». Ο μικρότερος Κικέρων μας λέει, όπως κι ο Ηράκλειτος, ότι «οι πολλοί είναι κακοί, και οι καλοί λίγοι». Πιστεύει, όπως ο Δαρείος του Ηρόδοτου, ότι «όπου κυβερνούν κοινοί θνητοί είναι αδύνατο να μην υπάρχει διαφθορά». Θεωρεί, όπως ο Πλάτωνας ή ο Αριστοτέλης, ότι η δημοκρατία συνιστά παρακμιακή «παρέκκλιση» από μια ιδανική «πολιτεία». Θα μπορούσε να φωνάξει, μαζί με τον Αριστοφάνη:

Για να καβαλήσεις την εξουσία,
προσόντα
δεν είναι ο χαρακτήρας κι η παιδεία,
είναι η αμορφωσιά κι η ατιμία.

Αλλά, αιρετός ο ίδιος, αρωγός στην εκλογική φιλοδοξία τον μεγάλου αδελφού, δεν μπορεί να ομολογήσει ανοιχτά μιμούμενος τον Οράτιο: «Σιχαίνομαι τον όχλο και τον αποφεύγω». Ο όχλος είναι το αναγκαίο όχημα, ο αναβατήρας, το κλειδί προς την εξουσία που διεκδικεί ο Κικέρων. Τον όχλο πρέπει να κερδίσει, με όλους τους τρόπους, με όλα τα μέσα.

Τα υπόλοιπα τα έχει καταγράψει η ιστορία.

Το σωτήριο εκείνο έτος του 64 π.Χ., ο Κικέρων πρέπει να ήπιε αδιαμαρτύρητα το πικρό ποτήριο της μικροπολιτικής που του συνέστησε ο αδελφός του – πάντως εξελέγη θριαμβευτικά, πολύ μπροστά από τους άλλους μνηστήρες, τον Πόπλιο Γάλβα και τον Λεύκιο Κάσσιο, τον Γάιο Αντώνιο και τον Κατιλίνα.

ΚΟΪΝΤΟΣ ΚΙΚΕΡΩΝ, ΕΓΧΕΡΙΔΙΟ ΠΡΟΕΚΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ