Η απάντηση στα παραπάνω είναι ο κομφορμισμός. Μια συμπεριφορά από την οποία κανένας μας δεν ξεφεύγει απόλυτα. Ο κοινωνικός κομφορμισμός σε λογικά πλαίσια δεν είναι κάτι κακό. Το κακό είναι πως σε υπερβολικό βαθμό οδηγεί στην μαζοποίηση. Ας δούμε όμως πρώτα τι ακριβώς εννοούμε με αυτόν τον όρο.
Ορισμός του κοινωνικού κομφορμισμού
Είναι η συμμόρφωση και η υπακοή των ανθρώπων στους κανόνες της ομάδας και στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος, ακόμα κι αν αυτές έρχονται σε σύγκρουση με τα βαθύτερα «πιστεύω» και τις επιταγές της συνείδησής τους.
Όπως φυσικά προείπαμε υπάρχουν 2 όψεις και στον κομφορμισμό όπως και στα περισσότερα ζητήματα εξάλλου.
Θετικός κομφορμισμός
Είναι η υιοθέτηση κανόνων, αξιών, και συμπεριφορών που διασφαλίζουν την εύρυθμη λειτουργία του συνόλου.
Αρνητικός κομφορμισμός
Τα άτομα αποδέχονται άκριτα τα κοινωνικά πρότυπα, υποτάσσονται στις κοινωνικές συμβάσεις και σταδιακά, χάνοντας την αυτενέργειά τους, στερούνται ένα μέρος της δύναμής τους και μαζοποιούνται.
Τα αίτια των φαινομένων κομφορμισμού
Η κοινωνική φύση του ανθρώπου
Η φυσική τάση του ανθρώπου να αισθάνεται μέλος μιας ομάδας τον ωθεί στην υιοθέτηση των βασικών κωδίκων συμπεριφοράς της.
Ανάγκη για έπαινο, επιδοκιμασία και αναγνώριση της προσωπικής μας αξίας
Ο φόβος της περιθωριοποίησης περιορίζει κάθε διάθεση να συγκρουστούμε με τη γνώμη των άλλων.
Ελεγχόμενα πρότυπα και πληροφορίες
Τα συστήματα πληροφόρησης είναι ελεγχόμενα και επιβάλλουν κοινά πρότυπα, που εξυπηρετούν πολιτικά ή οικονομικά συμφέροντα δημιουργώντας ομογενοποιημένο τρόπο συμπεριφοράς.
Ο τρόπος αποφάσεων
Ο τρόπος λειτουργίας της δημοκρατίας δεν επιτρέπει την ενεργή συμμετοχή στα κοινά και την ανάληψη πρωτοβουλιών. Οι αποφάσεις λαμβάνονται από απρόσιτες μειοψηφίες, ενώ η πλειοψηφία τις δέχεται παθητικά.
Το εκπαιδευτικό σύστημα
Δεν ενθαρρύνει την πρωτότυπη σκέψη και την κριτική ικανότητα. Το άτομο συνηθίζει να αποδέχεται παθητικά ό,τι συμβαίνει γύρω του.
Οι συνέπειες του κοινωνικού κομφορμισμού
Φυσικά όπως κάθε κατάσταση έτσι και η συγκεκριμένη προκαλεί τόσο θετικά όσο και αρνητικά αποτελέσματα. Ποια είναι αυτά λοιπόν και ποιος είναι εντέλει ο πρακτικός κίνδυνος σε μια κοινωνία όπου υπάρχει υπερβολικός κοινωνικός κομφορμισμός και μαζοποίηση;
Θετικές συνέπειες του κομφορμισμού
Διευκολύνεται η κοινωνικοποίηση, ο επιμερισμός ευθυνών και η επικοινωνία ακόμη και ανάμεσα σε διαφορετικούς λαούς.
Συναισθηματική κάλυψη, αίσθημα ασφάλειας και σιγουριάς.
Η οργανωμένη κοινότητα, δηλαδή το κράτος, παρέχει νομική προστασία.
Δυνατότητα επιβίωσης και προστασία από δύσκολες καταστάσεις όπως φυσικές καταστροφές ή πόλεμοι.
Συντονισμός των προσπαθειών και των αγώνων των μελών στην επιδίωξη και στην πραγματοποίηση κοινών στόχων.
Διαμόρφωση της πολιτικής συνείδησης του ατόμου.
Διαπαιδαγώγηση και ηθικοποίηση του ανθρώπου.
Με τη συλλογική ζωή ενισχύει το αίσθημα της κοινότητας και των ιδιαιτεροτήτων της. Μέσα στην κοινωνία η μονάδα ολοκληρώνεται ως πολίτης κι ως άνθρωπος.
Το άτομο ακολουθώντας τους τρόπους συμπεριφοράς και τις συνήθειες της ομάδας δε νιώθει αποκομμένο.
Αποτρέπονται οι παραβατικές και αντικοινωνικές συμπεριφορές.
Αρνητικές συνέπειες του κομφορμισμού
Ο παθητικός κομφορμισμός προκαλεί έλλειψη πρωτοβουλίας και πρωτοτυπίας. Όσο πιο τολμηρή ή πρωτότυπη είναι μια ιδέα, τόσο πιο σθεναρή αντίδραση μπορεί να αντιμετωπίσει από τον κοινωνικό κομφορμισμό, που είναι γενικά παραδοσιακός και συντηρητικός.
Το άτομο εκδηλώνει συχνά απολυτότητα, δογματικότητα, φανατισμό, πνευματική και ηθική στασιμότητα, έλλειψη δημιουργικότητας ή απευαισθητοποίηση.
Αναστέλλεται η πρόοδος της κοινωνίας και ο πολιτισμός καταδικάζεται σε στασιμότητα.
Επικρατούν ακραίες τάσεις (ρατσισμός, φασισμός, εθνικισμός, θρησκοληψία, λαϊκισμός)
Η κοινή γνώμη φιμώνει τις διαφοροποιήσεις λόγω της τάσης του ατόμου να προσαρμόζεται στο σύνολο προκειμένου να ενταχτεί.
Διαμορφώνεται η ψυχολογίας της μάζας. Το άτομο συμπαρασύρεται μέσα στο πλήθος και χάνει την κριτική του σκέψη. Απενοχοποιεί ή και μιμείται συμπεριφορές. Σε αυτή τη φάση το άτομο χειραγωγείται πολύ πιο εύκολα (και όλη η ομάδα κατ’ επέκταση).
Το άτομο είναι πολύ ευάλωτο σε διαδόσεις, προλήψεις ή προκαταλήψεις που έρχονται μέσα από την ομάδα.
Δημιουργούνται άτομα ιδιαίτερα ευάλωτα πνευματικά. Εύπιστα και ευεπηρέαστα, με αδύναμο χαρακτήρα, άβουλα, χωρίς ενδιαφέρον για μόρφωση και χωρίς προβληματισμούς.
Περιορίζεται η ελευθερία σκέψης κι έκφρασης, η αμφισβήτηση κι η κριτική. Η ομάδα αποθαρρύνει και αποτρέπει τα άτομα από καινοτόμες ιδέες και πράξεις.
Η δημοκρατία αλλοιώνεται. Διαφέρει ο συνειδητός σεβασμός της άποψης της πλειοψηφίας, από την άβουλη συνθηκολόγηση σε ό,τι η πλειοψηφία πιστεύει.
Το άτομο δεν αναζητά εναλλακτικές λύσεις, τόσο για τη λειτουργία της κοινωνίας όσο κα για την προσωπική του ζωή.
Πως θα έμοιαζε μια κοινωνία παραδομένη απόλυτα στον κομφορμισμό;
Αρχίζει να κυριαρχεί η παραπληροφόρηση και ο αποπροσανατολισμός, με αποτέλεσμα την ομογενοποίηση της αισθητικής.
Η Πολιτεία απουσιάζει, ενώ κυριαρχούν φαινόμενα σήψης και διαφθοράς σε επίπεδο τοπικών αρχών.
Ο λαϊκισμός και η δημαγωγία ενισχύουν την προπαγάνδα, ο φανατισμός καλλιεργεί την οχλοκρατία, κυριαρχεί ο δογματισμός. Τα συμφέροντα της πολιτικής, θρησκευτικής και οικονομικής εξουσίας προωθούνται πολύ εύκολα.
Άνθρωποι που θεωρούνται υπόδειγμα πνευματικότητας απομακρύνονται από την μάζα και εξυπηρετούν τα δικά τους συμφέροντα. Η έλλειψη αυτοκριτικής, η απουσία πνευματικών ενδιαφερόντων και η καταστρατήγηση ιδανικών και ορθών προτύπων, ευνοούν την καταπάτηση των αξιών και αρχών, ενώ αμβλύνουν και τις ηθικές αντιστάσεις του ατόμου.
Για να μην φτάσει λοιπόν μια κοινωνία σε παραπάνω σημεία θα πρέπει να έχει τρόπους να αντιμετωπίσει τις αρνητικές προεκτάσεις του κοινωνικού κομφορμισμού. Θα τους δούμε παρακάτω αφού πρώτα αναλύσουμε με ποιους τρόπους όλοι μας δεχόμαστε τις πιέσεις τις εκάστοτε ομάδας από μικρή ακόμη ηλικία.
Πως αρχίζει το άτομο να δέχεται τις πιέσεις της ομάδας
Από την οικογενειακή ανατροφή.
Διαπαιδαγώγησή από το σχολείο.
Μίμηση των προτύπων και του τρόπου ζωής που προβάλλεται στα ΜΜΕ.
Ένταξη του σε μικρότερες ομάδες ή συλλόγους.
Με τη συμμόρφωσή του στους κανόνες της κοινωνίας και της πολιτείας.
Τρόποι αντιμετώπισης των αρνητικών επιδράσεων του κομφορμισμού
Όπως είδαμε ο κομφορμισμός έχει κάποια θετικά και σε αρκετές περιπτώσεις είναι ακόμη και απαραίτητος. Ωστόσο, πρέπει να περιορίζονται οι αρνητικές του συνέπειες. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με κάποιους από τους παρακάτω τρόπους:
Από το άτομο
Πνευματική καλλιέργεια ώστε το άτομο να απαλλαχθεί από τον δογματισμό και να αναπτύξει την κρίση του. Έτσι, θα είναι σε θέση να αναλύει τις καταστάσεις πολύπλευρα και να μην υιοθετεί οποιοδήποτε προβαλλόμενο πρότυπο.
Διαμόρφωση πνεύματος κριτικής αμφισβήτησης.
Αυτοκριτική, αυτοέλεγχος και ενδοσκόπηση.
Ανάπτυξη υγιούς πολιτικής συνείδησης για να αποφεύγουμε την χειραγώγηση.
Συμμετοχή στα κοινά για να μπορέσει το άτομο να προωθήσει επιθυμητές αλλαγές και να αντιδράσει στην κατεστημένη τάξη πραγμάτων.
Από τους φορείς της κοινωνίας
Οικογένεια
Πρέπει να υπάρχει καλή επικοινωνία μεταξύ των μελών.
Στόχος των γονέων πρέπει να είναι η διαμόρφωση της ελεύθερης προσωπικότητας των παιδιών που θα τα συστήσει στη διαφορετικότητα, στην κριτική αντιμετώπιση των καταστάσεων και στη σφαιρική αντίληψη των γεγονότων.
Καλό είναι επίσης να υπάρχει μια ισορροπία στα όρια. Η αυταρχική συμπεριφορά και η επιβολή στερεοτύπων από τη μια ή η έλλειψη ορίων από την άλλη, υποβαθμίζουν την πραγματικά σημαντική λειτουργία του οικογενειακού θεσμού.
Σχολείο
Δεν πρέπει να προωθεί την βαθμοθηρική αντιμετώπιση των μαθημάτων καθώς η μηχανική αποστήθιση δεν καλλιεργεί την κριτική ικανότητα.
Πρέπει να βοηθά πρακτικά στην κοινωνικοποίηση.
Να διδάσκει διάφορες παραδόσεις και πως ξεκίνησαν ή συνεχίζονται.
ΜΜΕ
Να προσφέρουν αμερόληπτη και σφαιρική ενημέρωση.
Να προσπαθήσουν την ποιοτική αναβάθμιση τους.
Διακοπή της προβολής συγκεκριμένων καταναλωτικών πρότυπων ζωής που οδηγούν στην μαζοποίηση.
Πολιτεία
Πολιτικά έργα με στόχο το κοινό συμφέρον
Κίνητρα για την συμμετοχή των πολιτών στα κοινά.
Νέοι και κοινωνικός κομφορμισμός
Ένα αισιόδοξο στοιχείο είναι πως περνώντας τα χρόνια οι νέοι κάθε γενιάς γίνονται όλο και περισσότερο αντικομφορμιστές. Οι λόγοι για αυτό είναι πολλοί με κυριότερους τους παρακάτω:
Ζουν σε κοινωνίες φιλελεύθερες και δημοκρατικές ως επί το πλείστων, περισσότερο δεκτικές σε νέα ιδεολογικά, κοινωνικά ή αισθητικά ρεύματα σε σχέση με το παρελθόν.
Μορφώνονται περισσότερο.
Επικοινωνούν εύκολα μ’ άλλους ανθρώπους και σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό πλέον λόγω και της τεχνολογίας.
Ταξιδεύουν περισσότερο. Έτσι, γνωρίζουν ξένους πολιτισμούς και δέχονται επιδράσεις και ερεθίσματα από αυτούς.
Αντιμετωπίζουν προβλήματα, πολλά από τα οποία οφείλονται σε συντηρητικές αντιλήψεις, καθιερωμένες αξίες και λοιπά. Αυτό τους οδηγεί να αντιτίθενται στον κοινωνικό κομφορμισμό.
Οι εποχές πλέον ευνοούν την αμφισβήτηση καθιερωμένων αντιλήψεων, αρχών και συμπεριφοράς.
Γιατί οι νέοι είναι πιο αντικομφορμιστές;
Οι λόγοι είναι πάρα πολλοί ωστόσο το γεγονός παραμένει. Οι νέοι είναι πιο αντικομφορμιστές. Σίγουρα παίζει ρόλο η επαναστατική διάθεση της ηλικίας μα και το ότι πλέον ωριμάζουν πνευματικά γρηγορότερα εξαιτίας πολλών μεταβλητών όπως:
Έκθεση στα ΜΜΕ.
Περισσότερη ελευθερία από το σπίτι.
Κρίση ηθικής και αξιών στην κοινωνία.
Περισσότερο άγχος και κοινωνικά προβλήματα.
Εκσυγχρονισμός της παιδείας. Περισσότερος διάλογος και μέριμνα για τις ιδιαιτερότητες των μαθητών.
Η γενικότερη επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος.
Εκδημοκρατισμός και περισσότερη ελευθερία του λόγου.
Απομυθοποίηση ενήλικων κοινωνικών προτύπων λόγω διαφόρων άσχημων συμβάντων.
Απαισιοδοξία για το μέλλον, το οποίο διαγράφεται ζοφερό.
Η εφηβεία και τα γενικότερα χαρακτηριστικά των νέων. Βρίσκονται σε μια φάση αναζήτησης ταυτότητας και ανάγκης για ανεξαρτητοποίηση που τους οδηγεί συχνά στον αντικομφορμισμό.
Συμβιβασμοί ναι, μαζοποίηση όχι
Καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα πως ενώ ο κομφορμισμός σε λογικά πλαίσια πηγαίνει μπροστά την κοινωνία μας και το άτομο, σε υπερβολικό βαθμό αποτελεί τροχοπέδη για την ανάπτυξη. Η λύση, όπως και για πολλά προβλήματα, είναι η ύπαρξη κριτικής σκέψης, κοινής λογικής αλλά και θάρρους για να υποστηρίξουμε τη γνώμη μας και να πάμε κόντρα στο ρεύμα αν έχουμε τις αποδείξεις πως έχουμε δίκιο.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου