Το νικάν εαυτόν πασών νικών πρώτη και αρίστη

Eίναι στη φύση μας να ζούμε καθημερινά με αντιφατικές επιθυμίες, με παρορμήσεις, με πειρασμούς, με συγκινήσεις, με αντικρουόμενους στόχους και συχνά με διλήμματα.

Παραδείγματος χάρη, από τη μια επιθυμούμε να χάσουμε βάρος, και από την άλλη μάς τρελαίνει η ιδέα να φάμε ένα γλυκό με πολλές θερμίδες. Από τη μια το παιδί θέλει να διασκεδάσει, και από την άλλη πρέπει να διαβάσει. Επίσης, αρκετές φορές μάς βασανίζουν αρνητικές σκέψεις που μας κάνουν να αισθανόμαστε δυσάρεστα και να οδηγούμαστε σε λανθασμένες επιλογές.

Αυτοκυριαρχία σημαίνει να μη θυσιάζουμε τη λογική, τις σωστές επιλογές, συμπεριφορές και πράξεις που απαιτούνται για τη διαρκή και μακροπρόθεσμη ευημερία μας και τα σημαντικά για εμάς αποτελέσματα σε ανεξέλεγκτες παρορμήσεις, συγκινήσεις, αρνητικά πάθη ή βραχυχρόνιες απολαύσεις.

Η ρήση του Horace το εκφράζει αυτό εξαιρετικά: “Να ξέρεις να εξουσιάζεις τη διάθεσή σου, επειδή, αν δεν υπακούει, τότε διατάζει.”

Αυτοκυριαρχία σε καμία περίπτωση δε σημαίνει να ζούμε μια ζωή με συνεχείς περιορισμούς, χωρίς καθημερινές απολαύσεις, ανέσεις και ανάπαυση. Σημαίνει απλα να μην παρασυρόμαστε σε λανθασμένες επιλογές και πράξεις για τις οποίες θα μετανιώσουμε, επειδή θα έχουν αρνητικές συνέπειες για εμάς. Σημαίνει να μπορούμε να εστιάζουμε το μυαλό και την ενέργειά μας σε εκείνους τους στόχους ή στα αποτελέσματα τα οποία είναι τα πλέον σημαντικά για εμάς. Σημαίνει να μπορούμε να χρησιμοποιούμε τη λογική και να μην αφηνόμαστε σε έντονες συγκινήσεις, παρορμήσεις και στα θέλω των άλλων. Σημαίνει επίσης να διαχειριζόμαστε και να εναρμονίζουμε τους βραχυπρόθεσμους με τους μακροπρόθεσμους στόχους και τις πράξεις μας με τα επιθυμητά για εμάς αποτελέσματα. Σε τελική ανάλυση, αυτοκυριαρχία σημαίνει να μπορούμε να είμαστε ελεύθεροι από όσους και όσα θέλουν να μας βγάλουν από τον δρόμο που έχουμε επιλέξει να διαβούμε. Αυτό εννοεί ο Επίκτητος όταν ισχυρίζεται ότι «Κανένας άνθρωπος δεν είναι ελεύθερος αν δεν είναι κυρίαρχος του εαυτού του». Το ίδιο μας λέει και ο Πυθαγόρας όταν υποστηρίζει πως είναι αδύνατο να είμαστε ελεύθεροι όταν γινόμαστε δούλοι και η λογική μας κυριαρχείται από τις συγκινήσεις και τα πάθη μας, με αποτέλεσμα, όπως αναφέρει ο Horace, να μας διατάζουν αυτά.

Η βασική αρχή για την αυτοκυριαρχία είναι η αντιμέτρηση των αισθημάτων και των παρορμήσεων με τη λογική. Ο Μένανδρος υποστηρίζει πως, όταν νοσεί η ψυχή, το φάρμακο είναι ο λόγος, δηλαδή η λογική. Για να το πετύχουμε αυτό, χρειάζεται κατ’ αρχάς να απαντάμε στα παρακάτω ερωτήματα:

• Τι ακριβώς είναι αυτό που αισθάνομαι και γιατί;
• Ποιες είναι οι αιτίες που μου δημιουργούν το αίσθημα; Είναι πραγματικοί οι λόγοι που μεκάνουν να αισθάνομαι με αυτό τον τρόπο;
• Σε τι μπορεί να με επηρεάζει αυτό το αίσθημα και ποιες συνέπειες μπορεί να έχει;
• Πότε στο παρελθόν είχα το ίδιο αίσθημα, πώς το αντιμετώπισα και ποιες συνέπειες είχε ο χειρισμός μου;
• Σε ποιον βαθμό οι επιλογές, οι συμπεριφορές και οι πράξεις μου με βάση αυτό που αισθάνομαι, την παρόρμηση ή την επιθυμία της στιγμής θα έχει αρνητικές συνέπειες στα σημαντικά επιθυμητά μου αποτελέσματα;
•  Πώς μπορώ να αντιμετωπίσω θετικά αυτό που αισθάνομαι ώστε να μην κάνω λανθασμένη επιλογή; Για παράδειγμα, να μην αποφασίσω εν θερμώ, να αλλάξω περιβάλλον, να σκεφτώ κάτι διαφορετικό, να ασχοληθώ με κάτι ευχάριστο ενδιαφέρον, να αξιοποιήσω την εμπειρία από παρόμοιες περιπτώσεις στο παρελθόν, να ζητήσω τη βοήθεια δικών μου ανθρώπων, να ξεκαθαρίσω τι αξίζει περισσότερο για μένα, να βάλω στοίχημα με τον εαυτό μου ότι μπορώ να νικώ αισθήματα, συγκινήσεις και παρορμήσεις που να με παρασύρουν σε επιλογές, συμπεριφορές και πράξεις.

Βασική αρχή για την αυτοκυριαρχία είναι να συνδυάζουμε τη λογική και τη θέλησή μας ώστε να αποστασιοποιούμαστε και να απορρίπτουμε ό,τι και αν είναι αυτό που μας αποπροσανατολιζει και μας δημιουργεί προσκόμματα στον δρόμο που έχουμε επιλέξει να ακολουθήσουμε.

Μια συνήθης παγίδα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε σε σχέση με την αυτοκυριαρχία είναι οι αρνητικές σκέψεις και τα αίτια που τις προκαλούν. Αυτές προκύπτουν από τον αρνητικό τρόπο με τον οποίο ερμηνεύουμε τα ερεθίσματα του περιβάλλοντός μας. Όταν συλλάβουμε μια πληροφορία ή ένα ερέθισμα από το περιβάλλον μας, ο εγκέφαλός μας το επεξεργάζεται και το ερμηνεύει με βάση το τι σημαίνει αυτό για εμάς ή τους άλλους. Ανάλογα με το πώς το ερμηνεύουμε, επηρεάζονται τα αισθήματα και οι σκέψεις μας. Αρκετοί άνθρωποι συχνά ερμηνεύουμε τα ερεθίσματα του περιβάλλοντός μας με αρνητικό τρόπο (π.χ., φόβο, απαισιοδοξία, καχυποψία, κακοπιστία) ως προς το περιεχόμενο, τα αίτια και τις συνέπειές τους. Λόγου χάρη, το γεγονός ότι ο σύζυγος ξέχασε να δώσει την αντιβίωση στο παιδί μπορεί η σύζυγος να το ερμηνεύσει ως αδιαφορία για την οικογένεια και ως πιθανή ένδειξη επιθυμίας διαζυγίου.

Πάνω σε αυτό το ζήτημα έχουν αναπτυχθεί μερικές χρήσιμες ιδέες υπό τον όρο «Νευρογλωσσικός Προγραμματισμός», που θα άξιζε να αναζητήσετε.

Βασική ιδέα εδώ είναι να σκεφτόμαστε πώς σκεφτόμαστε. Δηλαδή να συνειδητοποιούμε τις αρνητικές σκέψεις που κάνουμε, το αν οι λόγοι για τους οποίους τις κάνουμε είναι βάσιμοι και να αλλάξουμε τη σκέψη φέρνοντας στο μυαλό μας θετικές εικόνες ή να ξεφεύγουμε από τις αρνητικές σκεπτόμενοι άλλα πράγματα. Ο F. Nietzsche εκφράζει αυτή την αναγκαιότητα με την εξής ρήση: “Αν κοιτάξεις επί πολλή ώρα την άβυσσο, στο τέλος θα κοιτάζει και η άβυσσος εσένα”.

Εκτός των παραπάνω, ένας άλλος, συχνά αποτελεσματικός τρόπος για να ενισχύουμε την αυτοκυριαρχία μας είναι να σκεφτόμαστε και να βλέπουμε τη μεγάλη εικόνα, δηλαδή το πώς θέλουμε να είμαστε και να αισθανόμαστε ιδανικά στο μέλλον, ποια είναι τα σημαντικά πράγματα και οι μακροπρόθεσμοι στόχοι μας. Αυτή η ενόραση ενισχύει τη θέλησή μας για τα επιθυμητά αποτελέσματα και τη δύναμή μας να αντιμετωπίζουμε ό,τι μας βγάζει από τον δρόμο προς αυτά.