Οι θεωρίες ψυχολογίας για τη δόμηση της ταυτότητας
Όλα αυτά επηρεάζουν τους τρόπους που συμπεριφερόμαστε, τις επιλογές που κάνουμε και την αυτοπεποίθησή μας. Οι παλιότερες θεωρίες ψυχολογίας σχετικά με την ανάπτυξη του ανθρώπου υποστήριζαν ότι η δόμηση της ταυτότητας ολοκληρώνεται με το τέλος της εφηβείας.
Στη συνέχεια ο ψυχολόγος- ψυχαναλυτής Ε. Εrikson διαμόρφωσε τη δική του θεωρία για την ανάπτυξη, σύμφωνα με την οποία η διαμόρφωση της ταυτότητας του ατόμου περνά μέσα από διάφορα στάδια σε όλη τη διάρκεια της ζωής και βασίζεται στην έμφυτη ανάγκη μας να σχετιζόμαστε με τους άλλους και να αισθανόμαστε ότι μας αγαπούν και μας σέβονται.
Κάθε στάδιο χαρακτηρίζεται από μία κρίση ταυτότητας, δηλαδή μια ψυχολογική πρόκληση η οποία αν επιλυθεί επιτυχώς οδηγεί το άτομο να γίνει πιο παραγωγικό και ικανοποιημένο με τη ζωή του.
Οι πιο σύγχρονες θεωρίες για την ανάπτυξη του ανθρώπου συμφωνούν ότι η δόμηση της ταυτότητας συνεχίζεται και κατά την ενήλικη ζωή, όμως την προσεγγίζουν ως μια διαδικασία πειραματισμού παρά ως μία κρίσιμη κατάσταση.
Έτσι κάθε άτομο δοκιμάζει διάφορες εναλλακτικές πορείες ζωής και αυτή η διαδικασία τελικά οδηγεί στην επιλογή που νιώθει ότι του ταιριάζει περισσότερο. Σύμφωνα με την Προσέγγιση της δια βίου ανάπτυξης, η ανάπτυξη του ανθρώπου (κοινωνική, συναισθηματική, γνωστική) συνεχίζεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής και γίνεται αντιληπτή ως πολυδιάστατη, εύπλαστη και επηρεαζόμενη από πολλούς παράγοντες που αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους.
Αυτό σημαίνει ότι όλες οι ηλικιακές περίοδοι ασκούν σημαντική επίδρασή στην πορεία της ζωής και έτσι τα γεγονότα που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια κάθε περιόδου, μπορούν να έχουν ισάξιες επιπτώσεις στη μελλοντική αλλαγή του ατόμου σε κάθε τομέα της προσωπικότητάς του.
Η αναδυόμενη ενηλικίωση
Ο Αμερικανός Καθηγητής Ψυχολογίας Jeffrey J. Arnett, στις αρχές της δεκαετίας του 2000, πρότεινε τον όρο αναδυόμενη ενηλικίωση, με σκοπό να περιγράψει ένα νέο αναπτυξιακό στάδιο που αφορά τις ηλικίες 18 έως 29 ετών.
Οι σύγχρονες έρευνες δείχνουν ότι τις τελευταίες δεκαετίες η μετάβαση από την εφηβεία στην ενήλικη ζωή έχει παραταθεί χρονικά σε σχέση με το παρελθόν, κυρίως λόγω των οικονομικών, κοινωνικών και δημογραφικών μεταβολών που συμβαίνουν παγκοσμίως.
Επίσης σε αυτό συνέβαλλαν η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, οι διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες και απαιτήσεις της αγοράς εργασίας αλλά και η οικονομική κρίση και το αυξημένο ποσοστό ανεργίας.
Όλα τα παραπάνω δημιουργούν απαιτήσεις για υψηλού επιπέδου εκπαίδευση ή με μεγαλύτερη χρονική διάρκεια και πολλές φορές συνδέονται με πιο αργή είσοδο στην αγορά εργασίας, μεταβάσεις από το ένα εργασιακό περιβάλλον σε άλλο και μετάθεση της δημιουργίας οικογένειας σε πιο μεγάλη ηλικία σε σχέση με το παρελθόν. Έτσι το χρονικό διάστημα από το τέλος της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης μέχρι την πλήρη είσοδο στην ενήλικη κατάσταση αναγνωρίζεται πλέον ως μια ιδιαίτερη περίοδος της ζωής και αποτελεί ένα νέο πεδίο έρευνας.
Η αναδυόμενη ενηλικίωση περιλαμβάνει τα εξής αναπτυξιακά γνωρίσματα:
α) Διερεύνηση της ταυτότητας στα πεδία των σχέσεων, της εργασίας και της ιδεολογίας,
β) Ενεργό πειραματισμό και αναζήτηση δυνατοτήτων και πιθανών επιλογών,
γ) Αστάθεια οφειλόμενη στο πλήθος των αλλαγών που συμβαίνουν στις σχέσεις ή στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον
δ) Αυξημένη εστίαση στον εαυτό με στόχο την αυτεπάρκεια και την αυτογνωσία, ε) Αίσθημα ενδιάμεσου, δηλαδή το νεαρό άτομο νιώθει “κάπου ανάμεσα” στην εφηβεία και στην ενήλικη ζωή.
Τι έδειξε σχετική έρευνα
Σε σχετική έρευνα που διεξάχθηκε το διάστημα 2017- 2020 και αφορούσε φοιτητές ηλικίας 18- 25 ετών, ανέδειξε ότι το αίσθημα του ενδιάμεσου, αφορά κυρίως:
- την οικονομική και συναισθηματική εξάρτηση από τους γονείς,
- τη διαμονή μαζί τους,
- την ανεργία,
- τη μεγάλη χρονική διάρκεια των σπουδών,
- τις εναλλαγές ωριμότητας και ανωριμότητας,
- την απροθυμία για ενηλικίωση,
- την επιθυμία για διατήρηση της «παιδικότητας»,
- την αναζήτηση της ταυτότητας
- την αίσθηση ότι διανύουν ένα μεταβατικό στάδιο.
Η ενηλικίωση λοιπόν αποτελεί μια μακρόχρονη διαδικασία. Τα άτομα που έχουν ήδη περάσει από την περίοδο της αναδυόμενης ενηλικίωσης και διανύουν τη δεκαετία των 30 κουβαλούν ήδη εμπειρίες που έχουν συμβάλλει στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους και μπορεί να επηρεάζουν την προσωπική τους εξέλιξη ή να λειτουργούν ως αφετηρία για αναστοχασμό και αλλαγή. Έτσι οι νεαροί ενήλικες βιώνουν έντονα τη διαδικασία διερεύνησης της ταυτότητας τους, έχουν ανάγκη τον πειραματισμό και τη δυνατότητα για επιλογές, ενώ μπορεί να εκδηλώνουν αυξημένη εστίαση στον εαυτό τους και να διακατέχονται από ένα αίσθημα αστάθειας και ανασφάλειας λόγω των μεταβάσεων και των αλλαγών που αντιμετωπίζουν σε διάφορους τομείς της ζωής τους.
Μέσω των ποικίλων καταστάσεων που βιώνει στην καθημερινότητά του ο νεαρός ενήλικας οδηγείται σε νέες αναζητήσεις και επαναπροσδιορίζει την ταυτότητα του.
Η αίσθηση του εαυτού δεν είναι κάτι στατικό, αλλά εξελίσσεται και μεταβάλλεται συνεχώς.
Δημιουργείται μέσω των αλληλεπιδράσεων μας με τους άλλους και το περιβάλλον μας γενικότερα, ενώ η εξέλιξη μας οδηγεί και στον αντίστοιχο αναστοχασμό για το ποιοι είμαστε και τι θέλουμε. Κάθε άνθρωπος δομεί την ταυτότητά του μέσω αυτών των αλληλεπιδράσεων, μέσω της απόδοσης νοήματος στις εμπειρίες του και κατασκευάζει την προσωπική του ιστορία ζωής, η οποία βρίσκεται υπό συνεχή εξέλιξη και αναθεώρηση. Κατ’ επέκταση, η αντίληψη της πραγματικότητας δεν είναι αντικειμενική, αλλά κάθε άτομο κατασκευάζει και εσωτερικεύει μια υποκειμενική αναπαράστασή της σύμφωνα με τις δικές του εμπειρίες.
Ορισμένες σύγχρονες έρευνες σχετικές με το πώς οι νεαροί ενήλικες αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και παίρνουν σημαντικές αποφάσεις για τη ζωή τους (όπως η επιλογή σταδιοδρομίας) αναδεικνύουν τέσσερις καταστάσεις σχετικές με τη διαμόρφωση της ταυτότητας:
1. Διάχυση ταυτότητας: Το άτομο δεν νιώθει ακόμα έτοιμο να κάνει ξεκάθαρες επιλογές και πειραματίζεται με διάφορες καταστάσεις σχετικά με το θέμα για το οποίο πρέπει να λάβει μια απόφαση. Αν αυτό το στάδιο διαρκέσει για πολύ καιρό μπορεί να οδηγήσει σε στάση απάθειας.
2. Δοτή ταυτότητα: Το άτομο υιοθετεί τις θέσεις, τους στόχους, τις προσδοκίες και αξίες άλλων ανθρώπων (συχνά των γονέων), χωρίς να εξετάζει τις συνέπειες για το μέλλον του ή κατά πόσο του ταιριάζουν.
3. Αναστολή ταυτότητας: Το άτομο υιοθετεί μια στάση αναμονής, δηλαδή δεν παίρνει ακόμα κάποια οριστική απόφαση, συνεχίζει όμως να διερευνά διάφορες καταστάσεις ώστε να κάνει αργότερα τις επιλογές του.
4. Επίτευξη ταυτότητας: Το τρίτο στάδιο καταλήγει θετικά όταν το άτομο λάβει αποφάσεις σχετικά με τους στόχους του και αυτά που επιλέγει για τη ζωή του και έτσι διαμορφώνει μια ξεκάθαρη εικόνα για το ποιος είναι και τι έχει νόημα για τον εαυτό του. (Eggen & Kauchak, 2017)
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου