Ποια είναι η αναγκαία ευθύνη του σημερινού ανθρώπου και πολίτη, για να αντιμετωπίσει τα αδιέξοδα;Πολλοί θεωρούν ότι αυτή η ευθύνη περιγράφεται κυρίως ή μοναδικά σε επίπεδο μικροκοινωνικό, δηλαδή σχεδόν εξαντλείται στην κοινωνική αλληλεγγύη. Η κοινωνική αλληλεγγύη είναι αναγκαίο μέρος της ευθύνης, αλλά θα έπρεπε να είναι τόσο αυτονόητη ώστε να μη μας απασχολεί πλέον ως κάτι που πρέπει να κάνουμε, δηλαδή να είναι ήδη πραγματωμένη και να στρεφόμαστε σε άλλα αίτια της κρίσης, πιο σύνθετα και βαθύτερα.
Όταν αντιμετωπίζουμε μία οποιαδήποτε μείζονα κρίση μόνον με τέτοιο μικροκοινωνικό τρόπο, είναι σαν να έχουμε αποφασίσει να παραμείνουμε μέσα στην κρίση, χωρίς να την αντιμετωπίζουμε στο πεδίο των αιτίων της, και να προσπαθούμε απλώς να απαλύνουμε την οδύνη σαν αποτέλεσμά της. Σκεπτόμαστε ότι, εφ’ όσον μια τέτοια κοινωνική ανιδιοτέλεια ήταν πάντα ζητούμενο, το να την εκφράζουμε τώρα δείχνει υπέρβαση του εαυτού μας και ότι κάνουμε το μέγιστο δυνατό.
Είναι όμως έτσι; Είναι αυτός ο υπεύθυνος πολίτης; Ο καλοσυνάτος άνθρωπος που στην ώρα της κρίσης περιθάλπει κάποιους συνανθρώπους του, μοιράζοντας ελπίδες αλλά χωρίς οράματα, χωρίς θεμελιωμένη γνώση για τα αίτια, χωρίς θέληση να τα θεραπεύσει και χωρίς διάθεση να συμμετάσχει στη διαμόρφωση του μέλλοντος, απλώς ελπίζοντας πως αλληλοβοηθούμενοι θα επιβιώσουμε για να ζήσουμε μετά από μια θαυματοποιό συγκυρία που θα εξαφανίσει τους κινδύνους που μας απειλούν; Αυτή είναι μεγάλη ειρωνεία για τον υπεύθυνο πολίτη.
Απαιτείται το μέγιστο και εμείς μένουμε ικανοποιημένοι ανώριμα με το ελάχιστο. Θέλουμε όμως πραγματικά να είμαστε υπεύθυνοι άνθρωποι;
Η υπευθυνότητα προϋποθέτει ύπαρξη και άλλων ανθρώπων που σαν σύνολο απαρτίζουν μεγάλες κοινωνίες, τα κράτη. Στα κράτη ο άνθρωπος είναι πια πολίτης. Ποια είναι η έννοια του υπεύθυνου πολίτη;
Να είναι ενεργός και σωστός πολίτης -βέβαια οι λέξεις έχουν τόσο τυποποιηθεί που έχασαν πια το νόημά τους διαστρεβλωμένο σε μια παθητική υπακοή. Φυσικά, η υπαρκτή πολιτική πάντοτε εμπόδιζε τους πολίτες να αναλάβουν ευθύνες στο πολιτικό γίγνεσθαι, για να μη συμμετέχουν στην άσκηση και στον έλεγχο της εξουσίας. Όμως και οι “πολίτες” πάντα επιθυμούσαν διακαώς τον εφησυχασμό στην ατομική τους ζωή, επαφιέμενοι σε έναν φορέα εξουσίας που θα τους απάλλασσε από το συγκεκριμένο βάρος της συμμετοχής στα κοινά.
Πάντως, ενεργός είναι ο πολίτης που ενδιαφέρεται και δρα για τα κοινά και σωστός εκείνος που η δράση του και το κίνητρό του είναι για το όφελος όλων συμπεριλαμβανομένου και του εαυτού του. Ο κάθε πολίτης είναι τρόπον τινά εκπρόσωπος των δικαίων όλων των άλλων. Μια τέτοια προοπτική δεν πηγάζει από κάποιο συναίσθημα ή συμφωνία μεταξύ των ανθρώπων, αλλά από μία προσήλωση στις μεγάλες αξίες. Αυτή η προσήλωση δεν είναι μία ψυχρή κατανόηση της ανάγκης, μία θεωρητική ιδιορρυθμία, αλλά ακριβώς η αναγνώριση της ενυπάρχουσας αξίας στον καθένα και στο καθετί. Γι’ αυτό η υπευθυνότητα του πολίτη είναι ένα θεμελιώδες σημείο για την αληθινή δημοκρατία.
Το πρόβλημα της υπευθυνότητας του ανθρώπου ως πολίτη έγκειται στο ότι η ευθύνη αυτή ανιχνεύεται σε διάφορα επίπεδα του δικού του ψυχισμού, τον οποίο όμως ο ίδιος θέλει να αφήσει ανέπαφο. Το κυρίαρχο πρότυπο της ζωής είναι απόλυτα ιδιωτικό, δεν επιδέχεται άλλους στη σφαίρα επιρροής του, εκτός αν είναι για το ίδιο αναγκαίοι. Ενώ, αντιθέτως, η προσοχή στο πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι απαιτεί αποκέντρωση από τον εαυτό όπως προσδιορίζεται ως τώρα και ένα διαφορετικό πρότυπο, ένα όραμα για τον ίδιο τον άνθρωπο πέραν των κοινωνικών ειδώλων. Χωρίς μια έναρξη τέτοια δεν είναι δυνατή μια τέτοια υπευθυνότητα.
Έτσι, ενώ τα καθημερινά πρότυπα είναι κυρίως ατομιστικά, τα υψηλότερα πρότυπα παραμένουν στα βιβλία και στις θεωρίες κατάλληλα μόνον για ήρωες που θα έλθουν να σώσουν τον κόσμο -έστω και αν στην ανάγκη και ορισμένοι καθημερινοί άνθρωποι γίνονται ήρωες, αλλά τόσο παροδικά! Σαν να υπάρχουν αυτοί που πρέπει να αναλαμβάνουν τις ευθύνες και αυτοί που θα αποτελούν τους λήπτες των δώρων. Στο τέλος, όμως, τι γίνεται;
Έρχονται κάποιοι που αναλαμβάνουν μεν τις κοινωνικές ευθύνες αλλά για χάρη του δικού τους εαυτού, η δραστηριότητά τους υποκινείται από υπέρμετρη φιλοδοξία και διαστρεβλώνουν το νόημα της ευθύνης -και ξέρουμε ότι η φιλοδοξία είναι η κυριότερη δύναμη που βγάζει έναν άνθρωπο από την αδράνειά του. Τέτοια είναι η κοινωνική ιστορία και κυρίως η πολιτική. Αυτή όμως η δραστήρια φιλοδοξία είναι μία αδράνεια ακόμη πιο βαθιά από την προηγούμενη, γιατί επιδεικνύει δραστηριότητα, για να πετύχει το αμετάτρεπτο της συνείδησης στον βαθύτερο πυρήνα της.
Δηλαδή, υπάρχει ο ιδιοτελής εαυτός που επιδιώκει κυριαρχία, μέσω της οποίας αποφεύγει να βιώσει τις ίδιες ανάγκες με τους υπολοίπους και με τον τρόπο αυτό δεν χρειάζεται να θεραπεύσει τα αίτια της κατάστασής του παραμένοντας ως έχει. Στην περίπτωση αυτή η φιλοδοξία εκτρέπει τον σκοπό του κοινωνικού ενδιαφέροντος σε ιδιωτικό σκοπό με συνέπεια τη βαθύτερη διόγκωση της αντικοινωνικής ιδιώτευσης.
Η φύση της ευθύνης είναι όχι μόνον κοινωνικο-πολιτικό ζήτημα αλλά κυρίως φιλοσοφικό και απαιτεί ιδιαίτερη ανάλυση. Αν μάλιστα αυτή η ευθύνη πρέπει να επεκταθεί σε επίπεδο παγκόσμιο, τα πράγματα γίνονται ακόμη πιο δύσκολα.
Το να μιλήσει κανείς για την ευθύνη είναι σχεδόν ανυπέρβλητο, γιατί είναι τόσο μακριά από τα ισχύοντα κοινωνικά πρότυπα που τα πάντα την αντιστρατεύονται. Ωστόσο, στις μεγάλες κρίσεις δίνονται τέτοιες νύξεις από τα ίδια τα πράγματα και από το τι θα ήθελε ο καθένας να πράξουν οι άλλοι για την ασφάλειά του, ιδιώτες, κοινωνία, έθνη και κράτη. Οι νύξεις υπάρχουν παντού και εντείνονται συνεχώς, αρκεί να θέλει κανείς να τις δει.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου