Ο ρόλος της Σκέψης στην Ζωή

«Το αγαθό, το απόλυτο αγαθό, πραγματοποιείται αιώνια στον κόσμο, και το εξαγόμενο είναι ότι έχει ήδη πραγματοποιηθεί, και δεν έχει ανάγκη να μας αναμένει για να πραγματοποιηθεί» G. Hegel

Στην καθημερινή ζωή, δύσκολα θα βρούμε έναν άνθρωπο που να διαθέτει πολλές από τις ώρες του για σκέψεις οι οποίες δεν προορίζονται άμεσα για δράση. Η συμπεριφορά του ανθρώπου καθορίζεται σχεδόν αποκλειστικά από σκέψεις για τις σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους, για την εργασία του, για την ικανοποίηση των πιο άμεσων αναγκών του και για την επίλυση των καθημερινών προβλημάτων που προκαλούνται από τη συμβίωση και από τις κινήσεις που του επιβάλλουν οι σκέψεις του.

Επόμενο είναι ο άνθρωπος, να σκέφτεται κυριολεκτικά προσγειωμένα και να αδιαφορεί για τις σκέψεις που δεν φαίνονται να χρειάζονται για να κινηθεί, για να επιβιώσει και για να επιλύσει τα καθημερινά προβλήματα. Η σκέψη προσαρμόζεται στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος (φυσικού, οικογενειακού, εργασιακού, κοινωνικού…) και χρειάζεται κυρίως για να ρυθμίζει την εξωτερική συμπεριφορά. Τι ρόλο, λοιπόν, μπορεί να παίζουν οι φιλοσοφικές σκέψεις μέσα στο κεφάλι του φυσιολογικού ανθρώπου της καθημερινής δράσης;

Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο «αφιλοσόφητος» άνθρωπος εκφράζει με επίγνωση την πλήρη αδιαφορία του για τη φιλοσοφία, την άγνοιά του και την απόρριψη της χρησιμότητας της σκέψης, όταν αυτή δεν επικεντρώνεται στις προοπτικές της καθημερινής δράσης και στην ικανοποίηση των κοινών αναγκών. Εάν λοιπόν, ισχυριστούμε, ότι ο πιο επιπόλαιος, ο πιο αγράμματος και ο πιο δραστήριος άνθρωπος πιστεύει σε φιλοσοφικές και εξωπραγματικές θεωρίες, αυτός ο ισχυρισμός πόσο λογικός είναι;

Μία από τις μεγαλύτερες πλάνες που πρέπει να ξεπεραστούν στην ιστορία δεν προέρχεται από τη θρησκεία αλλά από τη λογική του «προσγειωμένου» ανθρώπου: Είναι η κυρίαρχη άποψη ΓΙΑ ΤΟ ΡΟΛΟ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΡΑΞΗΣ ΣΤΗ ΖΩΗ. ΚΑΘΕ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΕΧΕΙ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΚΕΦΑΛΙ ΤΟΥ ΜΙΑ ΕΠΙΠΟΛΑΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ Η ΕΠΙΠΟΛΑΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΖΩΟ ΠΟΥ ΑΡΧΙΖΕΙ ΝΑ ΣΚΕΦΤΕΤΑΙ.

Η «φιλοσοφία» του «προσγειωμένου» ανθρώπου δεν προέκυψε από συνειδητή ή επίμονη προσπάθεια αναζήτησης, με το ενδιαφέρον του και από τη συστηματική καταγραφή των σκέψεών του. Από τη στιγμή, που η συμπεριφορά ενός ζώου σταματάει να ρυθμίζεται και να προσδιορίζεται αποκλειστικά από τις πληροφορίες των αισθητηρίων οργάνων του, αναπόφευκτα η νόηση κάνει σκέψεις που διαστρεβλώνουν την αντίληψη της περιβάλλουσας πραγματικότητας, όπως την εμφάνιζαν πιο άμεσα οι αισθήσεις.

Σχεδόν όλες οι δραστηριότητες του ανθρώπου και η διάθεσή του δημιουργούνται και επηρεάζονται διαρκώς από τις πληροφορίες της μνήμης του και από τις σκέψεις του πάνω στις πληροφορίες αυτές. Και όχι μόνο αυτό, αλλά ως το σημείο να συμπεριφέρεται και να ενεργεί περισσότερο επηρεασμένος από το έσω του παρά από εκείνα, τα οποία αντιλαμβάνεται πραγματικά έξω του. Η σκέψη αναπόφευκτα εισαγάγει το σφάλμα, τη φαντασία, τη μεροληψία, τη βιαστική βεβαιότητα, την ασυνέπεια, τον παραλογισμό, μέχρι του σημείου να μην υπολογίζονται τα πραγματικά δεδομένα των αισθητηρίων οργάνων και να μη ξεχωρίζουμε τι προήλθε πραγματικά από την εμπειρία μας.

Έτσι, μαζί με τις λογικές σκέψεις και μαζί με την πραγματική εμπειρία, διαμορφώνονται και συντηρούνται απόψεις, οι οποίες δεν θεμελιώνονται στην εμπειρία ή δεν προήλθαν από τη δική μας προσωπική εμπειρία. Αντιθέτως, στη σκέψη σχηματίζονται απόψεις, οι οποίες συγκρούονται με την εμπειρία, απόψεις οι οποίες δεν μπορούν να αποδειχτούν αλλά εμείς τις πιστεύουμε, απόψεις τις οποίες δεχτήκαμε επιπόλαια και τις οποίες επιθυμούμε να τις κάνουμε «αλήθειες» και απόψεις που ενισχύονται από την εμπειρία, ενώ πρόκειται για πλάνες, όπως είναι οι αυταπάτες των αισθήσεων.

Δεν πρόκειται για μερικές ιδιαίτερες περιπτώσεις πλάνης και λάθους, αλλά για διαρκές και καθημερινό φαινόμενο να αντιλαμβανόμαστε και να σκεφτόμαστε λάθος για τα πράγματα. Η ίδια η σκέψη είναι μία νοητική διαδικασία, με την οποία αναφερόμαστε στα πράγματα, με τη μεσολάβηση συμβόλων και μνημονικών αναπαραστάσεων. Η ίδια η σκέψη και η ανάμνηση δεν είναι τα πράγματα. Η καθαρότητα της γνώσης και η ελαχιστοποίηση του λάθους υπάρχουν μόνο στη διατυπωμένη (εγγράφως ή ηλεκτρονικά) επιστημονική γνώση.

Ο «αφιλοσόφητος, προσγειωμένος και ώριμος» άνθρωπος με την επιπόλαια και μεροληπτική σκέψη κάνει πλήθος λαθών, που τελικά αυτός ο ίδιος ξεφεύγει από την πραγματικότητα και δυστυχώς εισπράττει τις συνέπειες. Τα λάθη, τα κενά γνώσης και τα άλματά του φανερώνονται σαν χιονοστιβάδα από την καθημερινή χρήση της γλώσσας, όταν αυτός ομιλεί και επάνω στην προσπάθειά του να συνεννοηθεί.

Ακούστε τώρα πόσο αστείος γίνεται ο «προσγειωμένος και ώριμος» άνθρωπος, χωρίς να το αντιλαμβάνεται: Όταν του παρατηρήσουμε ένα εκφραστικό λάθος και όταν του ζητήσουμε να εκφραστεί πιο ολοκληρωμένα και να μας βοηθήσει να καταλάβουμε καλύτερα τι θέλει αυτός να μας πει, τότε να τι μπορεί να μας πει κάπως εκνευρισμένος: «άφησε τα πολλά λόγια», «δεν μπορώ τις φιλοσοφίες», «άφησε τις θεωρίες», «αφού το είπα καθαρά», «δεν θέλεις να καταλάβεις» … και στο τέλος μπορεί να «πέσει » και ξύλο !

Έλεγαν οι παλαιότεροι: «Άνθρωπος αγράμματος, ξύλο απελέκητο». Συμπληρώστε ότι ο μορφωμένος άνθρωπος μπορεί να σκέφτεται περισσότερο και να χειρίζεται πιο εύστροφα τη γλώσσα, όμως πολύ εύκολα γίνεται παρανοϊκός και μπορεί να κάνει περισσότερα λάθη. Παραφράζοντας μπορούμε να πούμε «άνθρωπος μορφωμένος, άσχημα και αδέξια πελεκημένο ξύλο»

Δεν είναι θεωρία: Ο «αφιλοσόφητος, προσγειωμένος και ώριμος» άνθρωπος δεν είναι τόσο κοντά στην πραγματικότητα όσο νομίζει ότι γνωρίζει και αντιλαμβάνεται. Εκλαμβάνει σαν μοναδική πραγματικότητα τις περιστασιακές καταστάσεις και σχέσεις στην προσπάθειά του να επιβιώσει και να μεταδώσει τις αξίες του και ακριβώς γι αυτό το λόγο εξαναγκάζεται σε Δράση. Η πραγματικότητα, το ολοκληρωμένο Σύμπαν για τα επιμέρους πράγματα και για τους ζωντανούς οργανισμούς Απουσιάζει.

Η μόνη πραγματικότητα που τους απομένει είναι η δική τους σχετική και περαστική ύπαρξη και το κοινό περιβάλλον που τα επηρεάζει πιο άμεσα. Είναι φυσιολογικό, ένα σκεπτόμενο ζώο να επικεντρώνει την προσοχή και τη σκέψη του στα αισθητά πράγματα και να επιδιώκει την εξασφάλισή του. Όμως το φυσιολογικό δεν ενισχύει τη φιλοσοφία του, την εγωκεντρική λογική του και τις σχετικές αξίες του.

Η εμπειρία και η λογική σκέψη δεν ενισχύουν τις απόψεις του επιπόλαιου και αφιλοσόφητου ανθρώπου, όπως είναι οι απόψεις για τη μυϊκή δύναμη, την οικονομική δύναμη, τη στρατιωτική δύναμη, την επέκταση της χώρας, η καθαρότητα της φυλής, η διατήρηση της αυτοκρατορίας, η διατήρηση της κομματικής εξουσίας, η επιβίωση του έθνους, η συνέχεια της οικογενειακής παράδοσης, η επιβίωση της εταιρείας, η διαιώνιση του είδους, η εξάπλωση της θρησκείας κ.λπ.

Αντιθέτως, η φυσιολογική κατάσταση της «προσγειωμένης ζωής» επιβεβαιώνει την ατέλεια του ανθρώπου, την άγνοιά του, το αδιέξοδό του, τη μικρότητά του, τη διαστρεβλωμένη άποψη του για τον κόσμο και τη αρχέγονη πίστη των φιλοσόφων για τη σύγκρουση του ανθρώπου με το Θεό και του ίδιου του Θεού με τον Εαυτό του.

Δυστυχώς, ο μεροληπτικός και αφιλοσόφητος άνθρωπος δεν αντιλαμβάνεται, ότι με τις λανθασμένες και τις ανεπαρκείς απόψεις του, με τον τρόπο ζωής του και με τη συμπεριφορά του έρχεται σε σύγκρουση με τις σχετικές αξίες του, για τις οποίες μάχεται, υπερασπίζεται, αντιδράει και από τις οποίες αντλεί το νόημα της ζωής του και σε τελική ανάλυση, αυτός ο ίδιος τιμωρεί τον εαυτό του.

Αντιφάσκει στις σκέψεις του και αυτός ο ίδιος εμποδίζει και αποτρέπει να πραγματοποιηθούν ή να διατηρηθούν τα όνειρά του, αντιθέτως ευνοεί τις αντίπαλες επιδιώξεις, υποσκάπτει τα θεμέλια του πολιτισμού του ή στο τέλος ξεπουλάει τις αξίες του (παραδόσεις, έθιμα, πεποιθήσεις, ηθικές αρχές, ανθρώπινες σχέσεις, θρησκευτικές ιδέες, πολιτικές ιδέες κ.λπ.)

Έτσι, σε γενικές γραμμές, μία από τις πιο μεγάλες αυταπάτες του αφιλοσόφητου ανθρώπου, αν όχι η μεγαλύτερη, είναι η βεβαιότητά του ότι δεν πρέπει να υπάρχουν ατέλειες και προβλήματα και ότι η ζωή θα ήταν καλύτερη χωρίς αυτά ! Με αυτή τη βεβαιότητα ο άνθρωπος υπάρχει και προσδοκάει την πλήρη ικανοποίηση, την ευτυχία, χωρίς να σκέφτεται αν αυτό μπορεί να γίνει γενικά, αν μπορεί να ευτυχίσει οποιοσδήποτε και αν τέτοια ζωή χωρίς ατέλειες θα μπορούσε να εμφανιστεί στο Σύμπαν.

Μάλιστα, αυτή η αυταπάτη αποτελεί αξίωμα στο χώρο της επιστήμης της ψυχολογίας, ενώ αναγνωρίζεται και αμφισβητείται από τη θρησκεία ! Μεθυσμένος ο ώριμος άνθρωπος από τα όνειρά του, τη σχετικότητα των επιπόλαιων αξιών και τη μεροληπτική λογική του θα του θυμίζουν πάντα τα μικρά παιδιά, οι τρελοί, τα ζώα και πιο σοβαρά η ιστορία. Τη «φιλοσοφία» του επιπόλαιου και παρασυρμένου ανθρώπου μπορούμε να τη συνοψίσουμε σε λίγες σειρές.

Όταν σκεφτούμε λίγο πως η σκέψη επηρεάζει διαρκώς τη συμπεριφορά μας και πως αντιστρόφως, οι πληροφορίες που λαμβάνουμε από τα αισθητήρια όργανα χρησιμοποιούνται (με ή χωρίς επίγνωση) για το σχηματισμό απόψεων και σκέψεων, εύκολα μπορούμε να καταλήξουμε σε παρατηρήσεις, που όχι μόνο δεν είναι τυχαίες και “φιλοσοφικές”, αλλά αποτελούν επιστημονικά συμπεράσματα που δεν μπορεί κανένας να απορρίψει.

Όπως για παράδειγμα, την παρατήρηση που έγινε εκτενέστερα σε αυτή τη σελίδα (για τη φιλοσοφία του «αφιλοσόφητου») και αποτελεί κεντρική άποψη για τη θεμελίωση της Ηθικής ως επιστήμης, τη βρήκα τυχαία σε ένα βιβλίο του Θρ. Βλησίδη (1886 – 1964), ενός Πανεπιστημιακού καθηγητή με σπάνια ιστορική γνώση από τη Φιλοσοφία:

«Γενικώς δυνάμεθα να είπωμεν, ότι κάθε Άνθρωπος, και ο απλοϊκώτερος και ο μάλλον αγράμματος ακόμη, έχει την Κοσμοθεωρίαν του. Διότι και αυτός σχηματίζει ταύτην από τας εντυπώσεις του, από τα αισθήματα και τα συναισθήματά του, από τας απλάς ψυχολογικάς εννοίας και κρίσεις του και γενικώς από όλον τον εσωτερικόν του κόσμον, χωρίς άλλας ερεύνας και επιστημονικάς ή ορθολογικάς εν γένει αναλύσεις. Αλλά και έκαστος διανοούμενος είτε φυσιοδίφης είναι ούτος, είτε φιλόσοφος, είτε θεολόγος κλπ. Σχηματίζει μίαν Κοσμοθεωρίαν ανάλογον προς τας γνώσεις εκείνας, εις τας οποίας ρίπτει περισσότερον το κέντρον του βάρους»

Δεν είναι αρκετό να διαπιστώνουμε ότι κάποια πράγματα είναι καλά γνωστά, να αποτελούν μέρος της διδακτικής ύλης των σπουδαστών και να τα βρίσκουμε στο συγγραφικό έργο πολλών άλλων στοχαστών. Διαπιστώσεις, ιδιαίτερα όπως αυτή για το μόνιμο ρόλο της σκέψης στο σύνολο της ανθρώπινης συμπεριφοράς, της ζωής και στις ανθρώπινες σχέσεις, θα έπρεπε ν’ αποτελούσαν αξιώματα για την οργάνωση της κοινωνίας και τη λειτουργία του Κράτους και να βρίσκονται στο επίκεντρο των σκέψεων και των προσπαθειών που γίνονται για την επίλυση ενός πλήθους κοινωνικών προβλημάτων.

Άνθρωποι χωρίς στόχους και φιλοδοξίες, χωρίς κάποιο ταλέντο ή ανώριμοι επιδεικνύουν, ακόμα και σήμερα, τις σεξουαλικές και τις μυϊκές επιδόσεις τους για να ξεπεράσουν το αίσθημα κατωτερότητας και την υπαρξιακή ανασφάλειά τους. Αυτή είναι η «φιλοσοφία» τους για τον προορισμό της ζωής και του κόσμου. Οι πιο έξυπνοι και οι μεγαλύτεροι σε ηλικία έχουν αντιληφθεί το ρόλο του χρήματος για το ξεπέρασμα της ίδιας υπαρξιακής ανασφάλειας και συνδυάζουν την επίτευξη κερδοφόρων στόχων.

Βλακεία: Ο περιορισμός της σκέψης και της γνώσης (άγνοια), η βεβαιότητα με ελλιπή γνώση (ευπιστία, επιπολαιότητα), η έλλειψη επίγνωσης και αυτογνωσίας, η μεροληπτική σκέψη και λογική, η προσκόλληση στα επιμέρους υλικά πράγματα (υλισμός), η θεοποίηση φθαρτών, προσωρινών και σχετικών πραγμάτων (ειδωλολατρία, προσωπολατρία, σχετικές αξίες), η αδιαφορία και η άγνοια για όσα δεν βρίσκονται μέσα στα δεδομένα των αισθήσεων (ασυνειδησία, αναισθησία) και η συμπεριφορά που προκαλείται με αυτή την άγνοια, την πλάνη και τη μεροληψία (εγωκεντρισμός).

Η εσωτερική αρχή της αδικίας που προκαλείται με την εξωτερίκευση. Η βλακεία είναι μεταδοτική, όπως το γέλιο. Δείκτης ευφυΐας με διαγνωστικά τεστ είναι όπως το μέγεθος της μυϊκής δύναμης μετρημένο σε όργανα. Οι δείκτες δεν εξασφαλίζουν ότι οι δυνάμεις μας θα εφαρμοστούν τη στιγμή που θα χρειαστούν ούτε με τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Η βλακεία χρειάζεται για να αποκτάει νόημα η ζωή, για να αναλώνεται η έμβια ύπαρξη σε ανούσιες σχέσεις, για να νομίζει ότι η πραγματικότητα είναι εκείνη που εξυπηρετεί τους σκοπούς της και για να πιστεύει πως κάνει κάτι σημαντικό. Η βλακεία δίνει νόημα στην Ιστορία…

Αφού, η τρομερή επιπολαιότητα του ανθρώπου, οι αυταπάτες του και η ανόητη συμπεριφορά δεν μπορούν να διωχτούν ποινικά και πρέπει να τα ανεχόμαστε, η καταγραφή των ιδιαίτερων περιπτώσεων από τη βλακεία του ανθρώπου ας αποτελέσει μία καταγγελία των σκεπτόμενων, των συγκρατημένων και των αδικημένων προς τον ιστορικό του μακρινού μέλλοντος!

Αυτό που καθιστά τους πολιτικούς και τους αρχηγούς πιο υπεύθυνους για τα χάλια της κοινωνίας και πρέπει να προκαλεί μεγάλη αγανάκτηση είναι η ανοχή και η χρησιμοποίηση των ελαττωμάτων του ανθρώπου για τα δικά τους σχέδια και τις προσωπικές φιλοδοξίες τους.