Η ΚΟΙΛΙΑ ΤΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΩΝ -ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΔΙΑΙΤΗΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ

Υπάρχει ένα ζήτημα που με ενδιαφέρει

πάρα πολύ και από το οποίο εξαρτάται 

η ΄΄σωτηρία ΄της ανθρωπότητας΄΄ πολύ

περισσότερο παρά οποιαδήποτε 

παλιά θεολογική επινόηση:

το ζήτημα της διατροφής 

Φρίντριχ Νίτσε Ecce Homo

΄΄Ο άνθρωπος είναι ότι τρώει΄΄ λέει ο Φόιρεμπαχ ή ΄΄η πείνα και η αγάπη΄΄στηρίζουν το κόσμο,όπως γράφει ο ποιητής Σίλλερ.Το σώμα και το πνεύμα είναι άρρηκτα δεμένα.Αποτελούν το ένα φυσική απόληξη του άλλου, παρά την αρχαία και μεσαιωνική πλάνη δυισμού.Στις παραπάνω φράσεις θεμελιώνει το ΄΄κίτρινο δοκίμιο΄΄ ο Γάλλος φιλόσοφος Μισέλ Ονφρέ διάσημος για το βιβλίο του ΄΄Περί αθείας΄΄ …Το εν λόγω έργο είναι μια πρόσκληση στο συμπόσιο  και στην κουζίνα περιβόητων φιλοσόφων που επηρέασαν βαθύτατα την ιστορία σκέψης.Κατά τον Γάλλο  συγγραφέα,οι θεωρίες και ο τρόπος σκέψης τους ,είτε συνδέεται είτε και αντιβαίνει  με καθαυτή ζωή τους.Ας καθίσουμε όμως στο τραπέζι για απολαύσουμε τα λουκούλεια  ή φειδωλά γεύματα των γνωστών μας στοχαστών

 

Ο ηδονιστής ,υλιστής Μισέλ Ονφρέ διαβλέπει πίσω από τις τροφικές επιλογές των μεγάλων αυτών ανδρών μια αντανάκλαση της σκέψης τους,εγχείρημα που τείνει σε εκτροχιασμό ή απλούστευση .΄΄Η γεύση είναι ένα μέσο πρόσβασης στην υποκειμενικότητα ,είναι μια από τις δεσμίδες που συγκλίνουν προς την ατομική πραγματικότητα,ένα θραύσμα που έχει την μνήμη του όλου και που ενημερώνει για τον τρόπο που το υποκείμενο αντιλαμβάνεται τον κόσμο.Κάθε ον προσδίδει στο βρόμικο,στο γλυκό ,στο πικρό ένα συμβολικό στοιχείο και το προσδιορίζει ως ξεχωριστό σύμβολο΄΄

 

Το ταξίδι στην ΄΄κοιλιά των σοφών΄΄ξεκινάει με μια γλαφυρή αυτοβιογραφική εισαγωγή του πολυγραφέσταστου συγγραφέα και της σχέσης του με το γαστρονομικό σύμπαν Στην πρώτη νιότη γεύτηκε τους ρόδινους  ,γλυκούς καρπούς της φύσης ,φρούτα με  αιθέριες μυρωδιές και τρυφερές απολαύσεις ,σύμβολα της αδάμαστης,άγριας ομορφιάς της ελευθερίας.Μετέπειτα στο οικοτροφείο έμαθε την ΄΄ιδιαιτερότητα ΄΄των γαστρονομικών επιλογών καθώς ΄΄δεν υπάρχει ουδέτερη τροφή΄΄Ακόμα και η τυποποίηση της ναρκωτικής απόλαυσης προσλαμβάνεται με διαφορετικό τρόπο από τον οισοφάγο ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του υποκειμένου.Συνεχίζοντας,στην εφηβεία ανακαλύπτει τα σάντουιτς όσο και την δύναμη της ποσότητας που υποσκελίζει την ποιότητα.Στα φοιτητικά του χρόνια ,παρέες και χοροί ,ξενύχτια και μεθύσια,πρωταγωνιστικό ρόλο παίρνει  ο ”μεθυστικός΄΄ χώρος τους Κονιάκ.Τέλος,τα μακρινά ταξίδια, άνοιξαν τον ΄΄γαστρονομικό ΄΄ορίζοντα εκλεκτικών,ποιοτικών γευστικών ηδονών,ενώ στο νοσοκομείο έμαθε από πρώτο χέρι την σκληροτράχηλη ΄΄δίαιτα΄΄που αποτέλεσε και αφορμή του πονήματος

 

Ο Ονφρέ δίνει  περιπαικτικό,σκωπτικό  τίτλο στο δοκιμίου του ΄΄Διαιτηθική΄΄ ,το τραπέζι των φιλοσόφων .Ευχαρίστηση ή δυσφορία,ανορεξία ή δυσπεψία,κρεατοφάγοι και  χορτοφάγοι ,οινοπότες ή μη  φιλόσοφοι γίνονται συνδαιτήμονες του.Μπορεί να ηχεί ιλαρό και κωμικό ,όμως πέρα από την επιφάνεια,εν είδει επιδορπίου μετά τα λιτά ή αδά  γεύματα των φιλοσόφων,ακούγεται περιληπτικά,η ιστορία διατύπωσης των διανοημάτων τους

 

Πρώτος προσκεκλημένος του ο δικός μας Διογένης ο Κυνικός ,που ΄΄μας υπενθυμίζει ότι δεν μπορούμε να μετατρέψουμε τη φύση σε κατευθυντήρια αρχή αν δεν κατανοήσουμε την τροφή με συνετή τρόπο..Κραδαίνοντας ένας χταπόδι με όλη την δύναμη του ,ξαναμίλησε για την κυνική απαίτηση της απλότητας,την άρνηση της επεξεργασίας,της περιπλοκότητας του πολιτισμό.Η διαχρονικά εμβληματική μορφή του είναι ενσάρκωση της ΄΄ένοχης συνείδησης του πολιτισμού΄΄.Καθαρός απόγονος του εκφυλισμού της ΄΄γκρεμισμένης Αθήνας΄΄ μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο ,πρέσβευε την έκπτωση ,την βρωμιά των ηθών προτάσσοντας έναν τρόπο ζωής βασισμένο στην απλότητα ,την λιτότητα ,την αυτάρκεια και την ελευθερία..

 

Δεύτερος σταθμός μας ο Ελβετός φιλόσοφος Ρουσσώ.Στα ίδια χνάρια με τον Διογένη ,ο πατέρας του Διαφωτισμού και,παραγνωρίζοντας στυγνά την άβυσσο που κατοικεί στον άνθρωπο,προτείνει επιστροφή στην Φύση.Ο ΄΄ευγενής άγριος΄΄ του Ρουσσώ είναι ο φυσικός ,αγνός άνθρωπος που μολύνθηκε από την λάσπη του πολιτισμού και τις ατομικής ιδιοκτησίας.Το φαντασιακό είδωλο του ελβετού φιλοσόφου και θιασώτη του Σπαρτιατικού μοντέλου ,γεννήθηκε μες στα ποτάμια γάλατος,χορταρικών και φρούτων,καθώς ήταν φανατικός λάτρης τους.Απέφευγε -με τις παρενέργειες στην φιλοσοφία του-το κρέας ,ενώ γεύονταν στο γάλα την παρθένα αγνότητα της Μητέρας και Θεάς Φύσης

 

Κάντ ή ηθικός αιθυλισμός ΄΄ Αυτόν τον ευρηματικό τίτλο -λογοπαίγνιου-δίνει ο συγγραφέας στο κεφάλαιο για τον Γερμανό πατέρα του Νεο-ιδεαλισμού.Ο στρυφνός,δογματικός ηθικολόγος του Καινιξμπέργκ (σημερινού Κάλινγκραντ που ανήκει στην Ρωσία),συγγραφέας των ΄΄Κριτική του Καθαρού Λόγου΄΄ ΄΄Κριτική του Πρακτικού Λόγου΄΄ ΄΄Τα θεμέλια της μεταφυσικής των ηθών΄΄ κτλπ δεν ξεφεύγει από το μαχαιροπίρουνο κριτικής του.Ο 30χρονος Κάντ εγκλωβισμένος στην πύρινη συνήθεια,ώστε οι πολίτες του Καινιξμπέργκ να ρυθμίζουν τα ρολόγια τους ανάλογα με τις συνήθειες του,ήταν ενθουσιώδης εραστής του κρασιού.Αν και έτρωγε μια φορά την μέρα ήθελε πάντα συνδαιτήμονες.Επιδίωκε την συζήτηση και την πνευματική τροφή ,ενώ δεν παρέλειπε ένα ποτηράκι κρασί ως συνοδευτικό του γεύματος .Η ηθική επίταξη όλων είναι αποτέλεσμα της σιδερένιας διαιτητικής πειθαρχίας.Λιπόσαρκος ,λιωμένος σαν πηλό ,στα 80 του τελειώνει αθόρυβα την ασκητική ζωή.Λίγα χρόνια πριν είχε γράψει ΄΄Η τέχνη παράτασης της ζωής μας οδηγεί απλά να γινόμαστε ανεκτοί από τους ζωντανούς,κατάσταση που δεν είναι και η πιο ευχάριστη΄΄..Μάλλον θα υπέφεραν λιγότερο οι σημερινοί φοιτητές αν ο φιλόσοφος γευόταν την μαγεία της ζωής,ρίχνοντας και λίγο έξω

 

Ακολουθεί ,ο Φουριέ ουτοπιστής αναρχικός που ονειρευόταν μια κοινωνία στην οποία η Λαιμαργία όλων θα μετατοπιζόταν σε ένα συγκεκριμένο αγαθό.Στην πολιτεία του,οι γαστρονομικές απολαύσεις όπως και οι σεξουαλικές,αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο της ελευθερίας των επιλογών των πολιτών,θυμίζοντας εν πολλοίς Ντε Σάντ.Ο Φουριε έκανε πρόδηλη την αλληλοεπίδραση των σωματικών απολαύσεων με την πνευματική ζωή.Η ευτυχία περνάει από τον οισοφάγο και γι αυτό αποτελεί προτεραιότητα για την σύσταση του οράματος του.

 

Παρακάτω γευματίζουμε με τον Νίτσε ,τον πρώτο που έριξε την φιλοσοφία στον άνθρωπο με τα πάθη και τις αδυναμίες,οράματα και επιθυμίες .Μίλησε ως πρώιμος ψυχολόγος για την τέχνη της ζωής,όπως αυτή διαγράφεται μέσα από τις ανεπαίσθητες λεπτομέρειες και ιδιοσυγκρασίες των ατόμων.Στο ΄”Ίδε ο άνθρωπος ”δίνει  τις συμβουλές του για ορθή διαιτητική.Στο κείμενο ,όπως και σε άλλα,άσκησε δριμεία κριτική στην βαριά ,βάρβαρη Γερμανικής Κουζίνα.ενώ εκθείασε την λεπτότητα αυτής του Πιεμόντε.Λάτρεις των ταξιδιών στην Ευρώπη,του περπατήματος ,της φύσης και της τροφικής ποικιλίας ,προτρέπει τον άνθρωπο να αλλάξει.Πολέμιος του Αλκοολ,υποστηρίζοντας σε ένα βιβλίο του ότι εξαιτίας του φθείρεται η Γερμανική νεολαία των στοχαστών καθώς και του καφέ.Όμως ο ίδιος απολάμβανε μεγάλα ποτήρια τσαγιού όσο και μέχρι ένα ποτήρι μπύρας κατά την διάρκεια των γευμάτων .Δίνοντας αξία στο φαγητό ,υιοθέτησε το μέτρο μεταξύ χορτοφαγίας και κρεατοφαγίας ,ενώ ο ίδιος ανεπιτυχώς προσπάθησε κατά καιρό να ακολουθήσει την πρώτη.Όμως ,όπως στο έργο ,αυτοαναιρείται μες στην ζωή .Ο Ονφρέ,αν και ξεφεύγει αρκετά όταν κριτικάρει τον Νίτσε για την  ποταπή αγάπη του για τα λουκάνικα,τον θαυμάζει άλλο τόσο, αφού πάνω στην φιλοσοφία του συνθέτει την γαστρονομική μελωδία.

Στο παρακάτω σταθμό,συναντάμε τον Μαρινέτι,πατέρα του Φουτουρισμού.Ο Ιταλός καλλιτέχνης ,όπως και ο φασισμός ,καταδικάζει  στεγνά τα ΄΄ζυμαρικά΄΄,το εθνικό πιάτο της πατρίδας του.Βλέπει σε αυτά,την πτώση των ομοεθνών του.Η αγάπη για τον φαγητό ΄΄τρέφει΄΄την τέχνη του. Οραματίζεται ευφάνταστες «μπουκιές» που να συμπυκνώνουν κάποιο μήνυμα, επινοεί απίθανες συνταγές με ποιητικές ονομασίες και απρόσμενα γευστικά ζευγαρώματα. Η λατρεία του εξωφρενικού, ως στοιχείο μιας αχαλίνωτης νεωτερικότητας.

 

Και τώρα το μεθύσι.Ο Ονφρέ έχει χορτάσει και έχει πιει αρκετά.Το τελευταίο κεφάλαιο απεικονίζει της συνέπειες οίησης ενός μεθυσμένου.Στο στόχαστρο ,ο Σάρτρ.Ο μεγάλος Γάλλος υπαρξιστής φιλόσοφος παρουσιάζεται βρόμικος,απωθητικός. Ένας κάβουρας,οπως τον αποκαλεί .Είναι γνωστή η απέχθεια του Σαρτρ για τα οστρακοειδή.Στην Ναυτία,ο Ροκαντέν νιώθει αναγούλα όταν επισκέπτεται το ενυδρείο.Στις ΄΄Λέξεις ΄΄, αυτοβιογραφία του Σάρτρ γραμμένη από τον ίδιο, διαφαίνεται η αποστροφή του γι αυτά από νεαρή ηλικία ,ενώ στο θεατρικό ΄΄Έγκλειστοι της Αλτόνας΄΄ .Στο έργο ο έγκλειστος στο πατάρι ,σχιζοφρενής Φράνς βλέπει οράματα με καβούρια που περιδιαβαίνουν το δωμάτιο.Ο ίδιος ο Σάρτρ φορούσε μαύρα γάντια ,κατα τον Ονφρέ,για να καλύψει την μαυρίλα,λόγω συνειδητής ακαθαρσίας,των χεριών του.Δεν έκανε μπάνιο,όπως μας λέει ,έτρωγε όποτε να ναι ,έπινε τον άμπακο ,και κάπνιζε με μανία.Στο τσιγάρο ο Σάρτρ βλέπει μια τελετουργία και θεατρικοποίηση της κίνησης που δίνει την απόλαυσης ως πράξη και όχι ως γεύση αυτή καθαυτή.(Πληροφορία για τους καπνιστές).Ο ίδιος μάλιστα ζήτησε και μεσκαλίνη ,ναρκωτική,παραισθησιογόνα ουσία για να διαπιστώσει την επιρροή ουσιών στην δημιουργική σύλληψη.Όπως μας πληροφορεί η Μποβουάρ κατά την ΄΄κατάληψη ΄΄ο συγγραφέας οραματίστηκε -τι άλλο- οστρακοειδή ,χταπόδια και καβούρια.Η μοναδική αξιόλογη διαπίστωση του Ονφρέ στο συγκεκριμένο κεφάλαιο είναι η ψυχαναλυτική ερμηνεία της απέχθειας του.Ο Σάρτρ γνώρισε τον κόσμο με το μίσος και την αποστροφή(΄΄η κόλαση είναι οι άλλοι΄΄ από μικρός ώστε να θέλει σαν κάβουρας να εξοριστεί,να κινηθεί προς τα πίσω ξεφεύγοντας από αυτήν.Μηδενισμός ,λιποταξία,ηττοπάθεια ,απόλυτος αντικατοπτρισμός των βρόμικων ”επιλογών ΄΄ που συνιστούν τον άνθρωπο 

 

Συμπέρασμα: Αν και το πρώτο πιάτο ήταν απολαυστικό,προοικονομώντας ένα ευχάριστο,πλούσιο γεύμα,ο Ονφρέ έφαγε λίγο παραπάνω.Η ζωώδης ενέργεια που παράγει ένα γεύμα ,όταν αυτή δεν ακολουθείται από πέψη,προκαλεί δυσκοίλια.Στο λόγο, αυτή παρουσιάζεται με αναμεμειγμένη προπέτεια και λοιδορία.Δεν αντιλέγουμε,ότι η σκέψη περνάει πρώτα από την κοιλιά αλλά η ισοπεδωτική και ντετερμινιστική θέση είναι δείγμα παράλειψης άλλων καίριων παραγόντων.Το κείμενο εκτροχιάζεται σε ανεκδοτολογία ,κίτρινη φυλλάδα με θέμα τιτάνες του πνεύματος.Οι φιλοσοφικές απόψεις Διογένη και Ρουσσώ απορρέουν ή καταλήγουν στον τρόπο ζωής του,όμως η μονόπλευρη θέση είναι εσφαλμένη.Μπορεί η χορτοφαγία να χρωματίζει την αγνή ,καθαρή ,ειρηνική ,ρομαντική ζωή ,όμως και ο Χίτλερ ήταν χορτοφάγος…

 

Το προνομιούχο ερέθισμα της γραφής, είναι -μεταξύ άλλων- και το ξετύλιγμα του κουβαριού της μνήμης. Ανασκαλεύω από αυτήν την, περί γαστρονομίας, άποψη ενός μεγάλου πνεύματος του 19ου αιώνα, του Ονορέ Μπαλζάκ,εθισμένου στο καφέ όσο και στην καλή πολυποίκιλη κουζίνα .Απόσπασμα απο τον εξάδερφο Πονς σελ 25,που αντηχεί ως τίτλος τέλος του ταξιδιού στην κοιλιά των φιλοσόφων.

΄΄Η πέψη ,χρησιμοποιώντας τις ανθρώπινες δυνάμεις ,δημιουργεί μία εσωτερική πάλη που για τους γαστρολάτρες ,ισοδυναμεί με τις ανώτερες απολαύσεις του έρωτα.Αισθάνεται κανείς τόσο μεγάλη ανάπτυξη της ζωικής ενέργειας ,ώστε ο εγκέφαλος εκμηδενίζεται ,προς όφελος του τοποθετημένου στο δεύτερο διάφραγμα  δεύτερου εγκεφάλου.Και η μέθη έρχεται με την τέλεια ακινησία όλων των δυνάμεων .Οι βοές ,χωνεύοντας  έναν ταύρο ,είναι τόσο μεθυσμένοι,ώστε κάθονται και τους σηκώνουν .Πάνω από τα σαράντα  ποιος άνθρωπος τολμά να εργαστεί; 

Γι’αυτό όλοι οι μεγάλοι άνδρες υπήρξαν λιτοδίαιτοι 

Κατά την ανάρρωση τους από βαριά αρρώστια ,οι ασθενείς ,στους οποίους δίνουν φειδωλά τροφή ,μπορούν συχνά να παρατηρήσουν το είδος γαστρικής μέθης που προκαλείται ακόμα και από ένα πλατάρι κοτόπουλο!”