Η μείωση του εαυτού μας

Η ευγενής ψυχή δίνει όπως παίρνει, από το παθιασμένο και ευαίσθητο ένστικτο της ανταπόδοσης που έχει στα βάθη της.

Η έννοια «χάρις» δεν έχει inter pares [μεταξύ ίσων/ομοίων] κανένα νόημα ή καλή μυρωδιά· μπορεί να υπάρχει ένας εξαίσιος τρόπος να αφήνεις δώρα να πέφτουν από πάνω και να τα πίνεις διψασμένα σαν σταγόνες: αλλά γι’ αυτήν την τέχνη και συμπεριφορά η ευγενής ψυχή δεν έχει καμιά ικανότητα. Την εμποδίζει ο εγωισμός της: δεν της αρέσει να κοιτά «προς τα πάνω» — προτιμάει να κοιτά είτε μπροστά της, οριζόντια και αργά, ή προς τα κάτω — ξέρει πως βρίσκεται ψηλά.

 

«Μπορούμε να σεβόμαστε αληθινά μόνον εκείνον που δεν ψάχνει τον εαυτό του». — Ο Γκαίτε στον σύμβουλο Σλόσερ.

 

Έχουν μια παροιμία οι Κινέζοι που οι μητέρες τη διδάσκουν ήδη στα παιδιά τους: siao-sin «κάνε την καρδιά σου μικρή!» Αυτή είναι η χαρακτηριστική βασική τάση σε όψιμους πολιτισμούς: δεν αμφιβάλλω ότι το πρώτο πράγμα που θα παρατηρούσε ένας αρχαίος Έλληνας σε μας τους σημερινούς Ευρωπαίους θα ήταν η μείωση του εαυτού μας — μόνο και μόνο γι’ αυτό το πράγμα δεν θα ήμασταν του «γούστου» του.

Τι είναι τελικά ο κοινός χαρακτήρας; —- Οι λέξεις είναι ήχοι για έννοιες· οι έννοιες όμως είναι περισσότερο ή λιγότερο καθορισμένες εικόνες για συχνά επανερχόμενες και συνδεόμενες αισθήσεις  και ομάδες αισθήσεων. Για να καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλο, δέν αρκεί να χρησιμοποιούμε τις ίδιες λέξεις· πρέπει επίσης να χρησιμοποιούμε τις ίδιες λέξεις για το ίδιο είδος εσωτερικών βιωμάτων, πρέπει τελικά να έχουμε την εμπειρία μας από κοινού.

 

Γι’ αυτό το λόγο οι άνθρωποι ενός λαού καταλαβαίνουν ο ένας τον άλλον καλύτερα απ’ ό,τι μέλη διαφορετικών λαών, ακόμη κι όταν χρησιμοποιούν την ίδια γλώσσα· ή μάλλον, όταν άνθρωποι έχουν ζήσει επί μακρόν κάτω από όμοιες συνθήκες (κλίματος, εδάφους, κινδύνου, αναγκών, εργασίας), προκύπτει από δω μια ομάδα όπου «ο ένας καταλαβαίνει τον άλλο», ένας λαός.

Σε κάθε ψυχή της ομάδας αυτής ένας ίσος αριθμός συχνά επανερχόμενων βιωμάτων έχει κερδίσει το πάνω χέρι πάνω σ’ εκείνα που έρχονται σπανιότερα: λόγω αυτού του γεγονότος οι άνθρωποι καταλαβαίνουν ο ένας τον άλλο, γρήγορα και ολοένα και γρηγορότερα — η ιστορία της γλώσσας είναι η ιστορία μιας διαδικασίας συντόμευσης· πάνω στη βάση αυτής της γρήγορης κατανόησης οι άνθρωποι ενώνονται, σφικτά και ολοένα και πιο σφικτά. Όσο πιο μεγάλος είναι ο κίνδυνος, τόσο πιο μεγάλη είναι η ανάγκη να επιτευχθεί συμφωνία γρήγορα και εύκολα όσον αφορά αυτό που πρέπει να γίνει- το να μην παρανοεί ο ένας τον άλλο σε καταστάσεις κινδύνου είναι απόλυτη αναγκαιότητα στις ανθρώπινες σχέσεις.

Κάνει κανείς αυτή τη δοκιμή ακόμη και στην περίπτωση φιλιών ή ερωτικών υποθέσεων: τίποτε απ’ αυτά δεν έχει διάρκεια από τη στιγμή που θα ανακαλυφθεί ότι το ένα μέρος χρησιμοποιεί λέξεις που συνδέει με αισθήματα, προθέσεις, αντιλήψεις, επιθυμίες, φόβους διαφορετικούς από εκείνους με τους οποίους τις συνδέει το άλλο μέρος. (Ο φόβος για την «αιώνια παρεξήγηση»: αυτό είναι το αγαθοεργό πνεύμα που τόσο συχνά συγκρατεί πρόσωπα διαφορετικού φύλου από το να συνάπτουν βιαστικούς δεσμούς στους οποίους τους σπρώχνουν οι αισθήσεις και η καρδιά — και όχι κάποιο σοπεναουερικό «πνεύμα του είδους»!)

 

Ποιες ομάδες αισθήσεων στο εσωτερικό μιας ψυχής αφυπνίζονται, αρχίζουν να μιλούν, δίνουν διαταγές γρηγορότερα, αυτό το πράγμα αποφασίζει για όλη την ιεραρχία των αξιών της, αυτό καθορίζει τελικά τον πίνακα των αγαθών της. Οι εκτιμήσεις ενός ανθρώπου προδίδουν κάτι από τη δομή της ψυχής του, και πού βλέπει αυτή τις συνθήκες ζωής της, τις πραγματικές ανάγκες της.

Αν υποτεθεί τώρα ότι η ανάγκη συνένωνε ανέκαθεν μόνον ανθρώπους που μπορούσαν να δείξουν παρόμοιες απαιτήσεις, παρόμοια βιώματα μέσω παρόμοιων σημείων, το συμπέρασμα είναι ότι συνολικά η εύκολη ανακοινωσιμότητα της ανάγκης, δηλαδή τελικά η βίωση μόνο μέτριων και κοινών βιωμάτων, πρέπει να ήταν η πιο ισχυρή από όλες τις ισχυρές δυνάμεις που διέθετε ως σήμερα ο άνθρωπος.

 

Οι πιο όμοιοι, οι πιο συνηθισμένοι άνθρωποι είχαν και εξακολουθούν να έχουν το πλεονέκτημα, οι πιο διαλεκτοί, λεπτοί, σπάνιοι και δυσκολοκατανόητοι διατρέχουν τον κίνδυνο να μείνουν μόνοι, να υποκύψουν σε ατυχήματα μέσα στην απομόνωσή τους και σπάνια πολλαπλασιάζονται. Τρομερές αντίθετες δυνάμεις πρέπει να κληθούν για να εμποδίσουν αυτή τη φυσική, υπερβολικά/φυσική processus in simile, τη συνεχιζόμενη ανάπτυξη του ανθρώπου προς το όμοιο, το. συνηθισμένο, το μέτριο, το αγελαίο — το κοινό!

-----------

Φρίντριχ Νίτσε - Πέρα από το καλό και το κακό