Γνωστική ασυμφωνία: Πώς πείθουμε τον εαυτό μας με ψέματα

Ο όρος «γνωστική ασυμφωνία» χρησιμοποιείται για να περιγράψει την αίσθηση δυσφορίας που νιώθουμε όταν οι πεποιθήσεις μας δεν συμφωνούν με τις συμπεριφορές μας και/ή τις νέες πληροφορίες που μας παρουσιάζονται. Οι άνθρωποι τείνουν να αναζητούν τη συνοχή στις στάσεις και στην αντίληψή τους, οπότε όταν αυτό που πιστεύουμε, αμφισβητείται ή όταν αυτό που κάνουμε δεν συμφωνεί με αυτό που σκεφτόμαστε, κάτι χρειάζεται να αλλάξει, ώστε να εξαλείψουμε ή να μειώσουμε την ασυμφωνία που δημιουργείται μέσα μας.

Τι είναι η γνωστική ασυμφωνία;

Ο ψυχολόγος Leon Festinger ήταν ο πρώτος που πρότεινε μια θεωρία γνωστικής ασυμφωνίας που επικεντρωνόταν στο πώς οι άνθρωποι προσπαθούν να φτάσουν σε εσωτερική συνοχή. Ισχυρίστηκε ότι οι άνθρωποι έχουν μια εσωτερική ανάγκη να διασφαλίζουμε ότι οι πεποιθήσεις ταιριάζουν απόλυτα με τη συμπεριφορά μας. Οι αντιφατικές ή συγκρουόμενες πεποιθήσεις οδηγούν σε δυσαρμονία, κάτι που οι άνθρωποι προσπαθούν να αποφύγουν.

Στο βιβλίο του (1957), «Η θεωρία της γνωστικής ασυμφωνίας», ο Festinger εξήγησε ότι η «γνωστική ασυμφωνία μπορεί να γίνει αντιληπτή ως μια συνθήκη η οποία προκαλεί μια δραστηριότητα που κινείται προς τη μείωση της ασυμφωνίας, όπως η πείνα προκαλεί μια κίνηση προσανατολισμένη να μειώσει την ίδια την πείνα».

Παράγοντες που επηρεάζουν

Ο βαθμός ασυμφωνίας που οι άνθρωποι βιώνουν εξαρτάται από ορισμένους διαφορετικούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης της αξίας που δίνουν σε μια συγκεκριμένη πεποίθηση και στο βαθμό που οι πεποιθήσεις μας είναι αντιφατικές. Η συνολική δύναμη της ασυμφωνίας μπορεί επίσης να επηρεάζεται από διάφορους άλλους παράγοντες:

– Γνωστικά σχήματα πιο προσωπικά, όπως πεποιθήσεις για τον εαυτό μας (τείνουν να προκαλούν μεγαλύτερη ασυμφωνία)

– Η σημασία των γνώσεων (πεποιθήσεις που θεωρούμε πολύ σημαντικές και πολύτιμες, μπορούν να δημιουργήσουν μεγαλύτερη ασυμφωνία όταν αμφισβητούνται)

– Η αναλογία ανάμεσα στις ασύμφωνες σκέψεις και στις αρμονικές σκέψεις

– Όσο μεγαλύτερη είναι η δύναμη της ασυμφωνίας, τόσο μεγαλύτερη πίεση νιώθουμε για να ανακουφιστούμε από τα συναισθήματα της ανακούφισης.

Παράδειγμα

Η γνωστική ασυμφωνία εμφανίζεται σε πολλούς τομείς της ζωής μας, αλλά είναι ιδιαίτερα εμφανής σε καταστάσεις όπου η συμπεριφορά ενός ατόμου συγκρούεται με πεποιθήσεις που σχετίζονται με την προσωπική του ταυτότητα. Ένα συνηθισμένο παράδειγμα γνωστικής ασυμφωνίας εμφανίζεται στις αποφάσεις που παίρνουμε όταν αγοράζουμε κάτι. Για παράδειγμα, ένας άνδρας που θεωρεί πως πρέπει να είναι υπεύθυνος απέναντι στο περιβάλλον μόλις αγόρασε ένα νέο αμάξι που αργότερα ανακαλύπτει ότι κάνει μεγάλη κατανάλωση καυσίμων.

Η σύγκρουση

– Είναι σημαντικό για τον άνδρα να προστατεύσει το περιβάλλον

– Οδηγεί ένα αμάξι που δεν είναι φιλικό προς το περιβάλλον.

Για να μειώσει την ασυμφωνία αυτή, μπορεί να πουλήσει το αυτοκίνητο και να αγοράσει ένα άλλο φιλικότερο προς το περιβάλλον ή μπορεί να μειώσει τη σημασία της ευθύνης του απέναντι στο περιβάλλον. Στη δεύτερη επιλογή, η ασυμφωνία του μπορεί να ενισχυθεί αν ακολουθήσει σχετικές τακτικές, όπως το να χρησιμοποιεί περισσότερο τα μέσα μαζικής μεταφοράς.

Όμως, τα περισσότερα παραδείγματα δεν είναι τόσο απλά. Σε πολλές περιπτώσεις, δεν μας συμφέρει καθόλου να ακολουθήσουμε την νέα γνώση που έρχεται σε αντίθεση με τις ήδη ισχυρές μας πεποιθήσεις. Σε αυτή την περίπτωση, διαστρεβλώνουμε τη διαδικασία προς όφελός μας:

– Εστιάζουμε σε πεποιθήσεις που στηρίζουν τις δικές μας και έτσι ενδυναμώνουμε αυτές που έχουμε, ώστε να μειώσουμε τη δυσφορία της ασυμφωνίας.

– Μειώνουμε τη σημασία της πεποίθησης που έρχεται σε σύγκρουση με τη δική μας

– Αλλάζουμε το περιεχόμενο (διαστρεβλώνουμε) της πεποίθησης που προκαλεί ασυμφωνία ώστε να πετύχουμε εσωτερική συμφωνία.