Πρόκειται ουσιαστικά για ένα πολύπλοκο και διαπολιτισμικά καθολικό φαινόμενο που επηρεάζει τόσο τις εσωτερικές διεργασίες του ατόμου, όσο και τις εξωτερικές εκφράσεις αυτού και το οποίο στερείται έναν κοινά παραδεκτό ορισμό.
Ωστόσο, κρίνεται σκόπιμο να σημειωθεί ότι η αίσθηση της εσωτερικής ικανοποίησης από τις αρνητικές εμπειρίες των άλλων είναι ευρέως διαδεδομένη με τον γερμανικό όρο «schadenfreude», που είναι συνδυασμός των λέξεων «schaden = ζημιά, βλάβη» και «freude = χαρά», λόγω απουσίας ενός ακριβούς εννοιολογικού ισοδύναμου σε πολλές άλλες γλώσσες. Στην ελληνική γλώσσα συχνά αποδίδεται με τον όρο «χαιρεκακία».
Σημαντικός αριθμός μελετών έχει διεξαχθεί σε μια προσπάθεια κατανόησης της πραγματικής φύσης της περίπλοκης αυτής συναισθηματικής κατάστασης. Οι Wang et al. (2019) προτείνουν ότι το εν λόγω συναίσθημα αποτελείται από τρία διακριτά και αλληλένδετα μεταξύ τους στοιχεία, όπως επιθετικότητα, αντιπαλότητα και δικαιοσύνη, καθένα από τα οποία έχει διαφορετική αναπτυξιακή προέλευση και συσχέτιση με την προσωπικότητα, ενώ σύμφωνα με τους Feather et al. (2013) υφίσταται σύνδεση με τη γνωστική αξιολόγηση ότι το άτομο είναι «άξιο» της αποτυχίας, της ατυχίας ή των δυσκολιών, καθιστώντας το συναίσθημα αυτό ακόμη πιο περίπλοκο.
Η επιθετικότητα πηγάζει από την πρώιμη αίσθηση της κοινωνικής ταυτότητας του ατόμου κατά τη βρεφική ηλικία, ενώ η αντιπαλότητα προέρχεται από την ανησυχία του ατόμου για κοινωνική σύγκριση και η οποία θα πρέπει να υπερνικηθεί προκειμένου να αναπτυχθεί ένα γνήσιο αίσθημα δικαιοσύνης.
Η εν λόγω διατύπωση υποδηλώνει ότι η αντιπαλότητα είναι άμεσα συνυφασμένη με την αυτοεκτίμηση και αυτοαξιολόγηση του ατόμου. Συνεπώς, ένα άτομο μπορεί να αισθανθεί καλύτερα για τον εαυτό του υποβαθμίζοντας συνειδητά ή ασυνείδητα τα επιτεύγματα και τις ικανότητες των άλλων. Τέλος, η δικαιοσύνη απορρέει από την ανησυχία του ατόμου για κοινωνική δικαιοσύνη και εμφανίζεται κατά τη μέση παιδική ηλικία.
Επιπλέον, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ορισμένα άτομα ενδέχεται να αισθανθούν ντροπή ή ενοχή μετά τη βίωση της εν λόγω συναισθηματικής κατάστασης, ενώ τον πυρήνα αυτής φαίνεται πως καταλαμβάνει η απανθρωποποίηση. Ερεθίσματα, όπως είναι οι συγκρούσεις μεταξύ των ομάδων, δύναται να οδηγήσουν στην εμφάνιση του φαινομένου αυτού.
Οι ψυχολογικές ρίζες του φαινομένου
Η προκληθείσα από τις αρνητικές εμπειρίες των άλλων αίσθηση εσωτερικής ικανοποίησης έχει συνδεθεί με διάφορες ψυχολογικές θεωρίες και συναισθηματικές διεργασίες.
Αίσθηση δικαιοσύνης και ηθικής:
Σύμφωνα με τη «Θεωρία της Αξιοκρατίας», το εν λόγω φαινόμενο ερμηνεύεται ως ένα συναίσθημα βασισμένο στην ανησυχία του ατόμου για κοινωνική δικαιοσύνη και στην αίσθηση ότι κάποιο άλλο άτομο που θεωρείται άδικο, ανήθικο ή αλαζονικό ήρθε αντιμέτωπο με το αρνητικό αποτέλεσμα που του άξιζε.
Ζήλια και φθόνος:
Η ζήλια και ο φθόνος αποτελούν από τα πιο θεμελιώδη αρνητικά συναισθήματα και τα οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τη προκληθείσα από τις αρνητικές εμπειρίες των άλλων αίσθηση εσωτερικής ικανοποίησης.
Όταν ένα άτομο βιώνει το συναίσθημα της ζήλιας, συχνά αντιλαμβάνεται τα επιτεύγματα των άλλων ως ένδειξη προσωπικής αδυναμίας, γεγονός που οδηγεί σε συναισθηματική δυσφορία ή άγχος ως αποτέλεσμα της έλλειψης ή της επιθυμίας απόκτησης αυτών. Με άλλα λόγια, η ζήλια περιλαμβάνει την τάση του ατόμου να βλέπει τις επιτυχίες των άλλων ως αντανάκλαση των δικών του ανεπαρκειών.
Από την άλλη, το συναίσθημα του φθόνου πηγάζει από την κοινωνική σύγκριση που αναφέρεται στην τάση του ατόμου να αξιολογεί τον εαυτό του σε σύγκριση με τους άλλους. Συνεπώς, η ατυχία, η αποτυχία ή οι δυσκολίες των άλλων δύναται να ενισχύσουν την αυτοεκτίμηση του ατόμου που φθονεί και να προσφέρουν ψυχολογική ανακούφιση, μετριάζοντας τα συναισθήματα ανεπάρκειας.
Ανταγωνισμός:
Ο ανταγωνισμός αναφέρεται στην τάση του ατόμου για επιτυχία ή υπεροχή και γίνεται έντονος σε περιβάλλοντα που ενθαρρύνουν τη σύγκριση μεταξύ των ατόμων. Τα ανταγωνιστικά άτομα μπορεί να απολαμβάνουν την ατυχία, την αποτυχία ή τις δυσκολίες των άλλων και να επικεντρώνονται στην ανάδειξη των δικών τους επιτευγμάτων ή των επιτευγμάτων της ομάδας στην οποία ανήκουν.
Ενσυναίσθηση:
Η ενσυναίσθηση αποτελεί μια βασική πτυχή της συναισθηματικής νοημοσύνης και είναι άμεσα συνυφασμένη με τη ψυχική ευεξία, τις υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις και τη κοινωνική αμοιβαιότητα. Ωστόσο, η έλλειψη ενσυναίσθησης δύναται να οδηγήσει στην ανάδυση του φαινομένου αυτού, δεδομένης της δυσκολίας του ατόμου να κατανοήσει ή να αναγνωρίσει τη συναισθηματική κατάσταση των άλλων.
Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμο να σημειωθεί ότι ορισμένα άτομα ενδέχεται να βιώσουν προσωρινή απώλεια της ενσυναίσθησης, όμως αυτά που παρουσιάζουν «σκοτεινά χαρακτηριστικά» προσωπικότητας είναι είτε λιγότερο ικανά, είτε λιγότερο παρακινημένα να βάλουν τον εαυτό τους στη θέση του άλλου.
Τα «σκοτεινά χαρακτηριστικά» προσωπικότητας αναφέρονται στη λεγόμενη «σκοτεινή τριάδα προσωπικότητας» που αποτελείται από χαρακτηριστικά που σχετίζονται με συμπεριφορές που παραβιάζουν κανόνες και αξίες. Δηλαδή, τον ναρκισσισμό, τον μακιαβελισμό και την ψυχοπάθεια. Επίσης, στα άτομα με «σκοτεινά χαρακτηριστικά» προσωπικότητας, το αίσθημα χαράς που απορρέει από τις αρνητικές εμπειρίες των άλλων εκφράζεται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό.
Οι συνέπειες του φαινομένου
Αν και η αίσθηση της εσωτερικής ικανοποίησης από τις αρνητικές εμπειρίες των άλλων αποτελεί μια ταχεία και ασυνείδητη αντίδραση, ενδέχεται να έχει ποικίλες κοινωνικές και ψυχολογικές συνέπειες στη ζωή του ατόμου που τη βιώνει.
Επιπτώσεις στις διαπροσωπικές σχέσεις: Το συνεχές αίσθημα χαράς από την ατυχία, την αποτυχία ή τις δυσκολίες των άλλων μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια εμπιστοσύνης, την αποδυνάμωση των κοινωνικών σχέσεων και τις διαπροσωπικές συγκρούσεις, καθώς μπορεί να εκλειφθεί από τους άλλους ως ανταγωνισμός ή έλλεψη ενσυναίσθησης.
Ψυχική και συναισθηματική ευεξία: Η υπερβολική εμπειρία της πολύπλοκης αυτής συναισθηματικής κατάστασης είναι πιθανό να οδηγήσει στην ανάδυση αρνητικών συναισθημάτων, όπως πικρία, ανασφάλεια και δυσαρέσκεια. Επίσης, μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο στην ανάπτυξη μιας θετικής εικόνας του εαυτού.
Ηθικές αξίες: Το εν λόγω συναίσθημα θεωρείται κοινωνικά μη αποδεκτό, καθώς έρχεται σε σύγκρουση με ηθικές αξίες, όπως καλοσύνη, συμπόνια και ενσυναίσθηση. Εκτός αυτού, πιθανή καθίσταται μια γνωστική ασυμφωνία ως αποτέλεσμα του συναισθήματος της ντροπής ή της ενοχής μετά τη βίωση της συναισθηματικής αυτής κατάστασης.
Αποτελεσματική διαχείριση του φαινομένου
Παρόλο που το αίσθημα χαράς που απορρέει από τις αρνητικές εμπειρίες των άλλων είναι ένα φυσιολογικό ανθρώπινο συναίσθημα, η ένταση και η συχνότητα εμφάνισης αυτού θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί μέσω της αυτογνωσίας και της συναισθηματικής νοημοσύνης. Έτσι, ένας αποτελεσματικός τρόπος διαχείρισης αυτού είναι η καλλιέργεια της ενσυναίσθησης που θα μπορούσε να επιτευχθεί με τη προσπάθεια κατανόησης των δυσκολιών των άλλων, οι οποίες θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως κίνητρο προκειμένου το άτομο να διδαχθεί από τα πιθανά λάθη των άλλων.
Σημαντική καταδεικνύεται και η επικέντρωση του ατόμου στη προσωπική ανάπτυξη και στην αυτοβελτίωση, ενώ η άσκηση της ευγνωμοσύνης βοηθάει στον εντοπισμό των δυνατών του σημείων.
Συμπερασματικά, το schadenfreude είναι ένα πολύπλοκο φαινόμενο που επηρεάζει την ανθρώπινη συμπεριφορά. Παρόλο που αντιμετωπίζεται με αρνητικό τρόπο, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι το εν λόγω φαινόμενο έχει τις ρίζες του στην εξελικτική ψυχολογία και στη κοινωνική σύγκριση. Η κατανόηση της πολύπλοκης αυτής συναισθηματικής κατάστασης και συγκεκριμένα των λόγων για τους οποίους συμβαίνει και των πιθανών συνεπειών που επιφέρει στη ζωή του ατόμου που το βιώνει μπορεί να συμβάλλει στην αποτελεσματική διαχείρισή του.
Επίσης, το φαινόμενο αυτό ενδέχεται να συμβάλλει στην καλλιέργεια της ενσυναίσθησης, καθώς και στη προσωπική ανάπτυξη και αυτογνωσία του ατόμου. Ενθαρρύνοντας την αποτελεσματική διαχείριση αυτού, μπορούμε να μειώσουμε τα αρνητικά συναισθήματα και να βελτιώσουμε τόσο τη ψυχική και συναισθηματική μας ευεξία, όσο και τις διαπροσωπικές μας σχέσεις.
Τέλος, η πλήρης εξάλειψη του φαινομένου από την ανθρώπινη φύση δεν καθίσταται δυνατή, όμως είναι εφικτό να αγκαλιάσουμε τη πολυπλοκότητα αυτού και να τη μεταβάλλουμε σε μια ευκαιρία για προσωπική ανάπτυξη.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου