Συντροφιά με το Τραύμα

Γεγονότα που συμβαίνουν είτε σε παιδική ηλικία είτε σε ενήλικη, μας τραυματίζουν ψυχικά και μας συνοδεύουν στην πορεία της ζωής. Εμείς οι ίδιοι περιφέρουμε τα τραύματά μας, σαν Αγιοβασίληδες με δώρα, ελπίζοντας πως ένα διαφορετικό περιβάλλον ή μία νέα ανθρώπινη σχέση θα μας γιατρεύσει από αυτά.

Στην πραγματικότητα όμως έχουμε συντροφιά το τραύμα και δεν επιθυμούμε την επούλωσή του. Οι άνθρωποι μαθαίνουν να ζουν πλάι-πλάι με αυτό που τους πλήγωσε και αρνούνται να το αποχωριστούν.

Τι είναι τραύμα

Το ψυχικό τραύμα αφορά μία κατάσταση υπερβολικών διεγέρσεων, οι οποίες ξεπερνούν την ικανότητα του ατόμου να τις ελέγξει και να τις επεξεργαστεί ψυχικά.

Η τραυματική εμπειρία φαίνεται ότι διαθέτει μια εσωτερική δυναμική, ικανή να επιδρά ακόμη και μετά από πολλά χρόνια.

Η ψυχαναλυτική έρευνα έχει συνδέσει το ιστορικό σοβαρών ψυχικών τραυματισμών στην παιδική ηλικία, ως ένα σημαντικό παράγοντα στην εμφάνιση πολλών ψυχοπαθολογικών διαταραχών, όπως οι σοβαρές διαταραχές προσωπικότητας (οριακή, ναρκισσιστική, αντικοινωνική), οι ψυχώσεις, κ.α.

Καταναγκασμός του τραύματος

Με τον όρο καταναγκασμό του τραύματος νοείται η διαδικασία επανάληψης του τραύματος αναζητώντας την αναδημιουργία της τραυματικής κατάστασης.

Το άτομο αγνοεί ότι επαναλαμβάνει την τραυματική κατάσταση, δεν αντιλαμβάνεται ότι αυτήν την κατάσταση την έχει βιώσει στο παρελθόν αλλά και για ποιον λόγο την επαναλαμβάνει.

Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι μετά από ένα τραύμα ή γενικότερα μετά από μια τραυματική κατάσταση το άτομο επαναλαμβάνει την τραυματική ψυχική εμπειρία χωρίς να γνωρίζει ότι την επαναλαμβάνει.

Αισθάνεται ότι οι πράξεις του, αφορούν γεγονότα και ζητήματα του εδώ και τώρα.

«Ο ασθενής επαναλαμβάνει όχι στη μνήμη του αλλά στη συμπεριφορά του, χωρίς να γνωρίζει αυτό που επαναλαμβάνει.» (Freud, S 1914)

Το άτομο επιλέγει ασυνείδητα να επαναλάβει παρελθοντικές, επώδυνες σχέσεις, που δεν μπόρεσε να ερμηνεύσει και να βρει τρόπο να δικαιολογήσει.

Θεωρεί ότι μέσα από κάθε νέα τέτοιου είδους σχέση θα μπορέσει να βρει απαντήσεις ή τρόπους αντιμετώπισης. Και καταλήγει να βρίσκεται σε ένα αδιέξοδο όπου αναρωτιέται για ποιο λόγο ελκύει πάντα τους ίδιους ανθρώπους ή τις ίδιες καταστάσεις.

Παραδείγματα

Ένα παιδί που μεγάλωσε σε ένα απορριπτικό και αδιάφορο περιβάλλον είναι πιθανό να επιλέξει και στην ενήλικη ζωή άτομα που δε θα του δίνουν ιδιαίτερη σημασία και θα αδιαφορούν, στην προσπάθειά του να εξηγήσει γιατί δέχθηκε τέτοιου είδους συμπεριφορές από το περιβάλλον του και τι θα μπορούσε το ίδιο να κάνει ώστε να αλλάξει την κατάσταση.

Μια γυναίκα που μεγάλωσε με μια συναισθηματικά αδιάφορη μητέρα («νεκρή μητέρα» κατά Green), είναι πιθανό να συναντά την αδιαφορία και την εγκατάλειψη των συντρόφων της.

Ένας άνδρας που δεχόταν την διαρκή υποτίμηση του ναρκισσιστή πατέρα του, μπορεί να συναντά τον εξευτελισμό και την απαξίωση των «αφεντικών» του. Με παρόμοιο και αντίστοιχο ασυνείδητο τρόπο μπορεί και ένας «ενήλικας-θύτης» να διαιωνίζει την δική του ιστορία κακοποίησης (που βίωσε ως παιδί) μέσα όμως από την αμυντική του ταύτιση με τον «κυρίαρχο», δηλαδή μέσω του αμυντικού μηχανισμού της «ταύτισης με τον επιτιθέμενο» (Klein Melanie).

Με απλά λόγια, θα λέγαμε ότι στην περίπτωση αυτή το θύμα αμύνεται μέσα από την ασυνείδητη ταύτιση με τον θύτη του. Έτσι, ο φόβος του μειώνεται μέσα από την υιοθέτηση του ρόλου του «δυνατού», εκείνου που μπορεί να επιβάλλεται ή να επιβιώνει. Το ψυχικό τραύμα αντί να πενθείται και να γιατρεύεται, επαναλαμβάνεται και διαιωνίζεται.

Εργοδότες που εκμεταλλεύονται και εκφοβίζουν τους υπαλλήλους τους, καθηγητές που κόβουν τα φτερά των φοιτητών τους, ερωτοχτυπημένοι που εξιδανικεύουν τους συντρόφους τους, άνθρωποι δημιουργικοί που αναζητούν την επιβράβευση και την αποδοχή σε σαδιστικούς άρχοντες….

Θύτες και θύματα μοιάζουν να παρασύρονται, αργά ή γρήγορα, σε μια παθολογική σχέση φόβου, ελέγχου και εξάρτησης που έχει έναν και μοναδικό ασυνείδητο στόχο: την από κοινού διαμαρτυρία μέσω της επανάληψης του Τραυματικού. Όταν η σιωπή σπάσει μέσω του συνειδητού και τολμηρού πλέον λόγου και όταν οι ασυνείδητες (μα οδυνηρές) εκδραματίσεις νοηματοδοτηθούν, τότε ενδέχεται και ο καταναγκασμός της επανάληψης μέσω της κακοποίησης να γνωρίσει ένα τέλος.

Σταδιακά, η πορεία του τραύματος χάνει την πυξίδα της μέσα στο χρόνο, την πραγματικότητα και την λογική ζητώντας (ωστόσο) γιατρειά και στέλνοντας κάθε τόσο μηνύματα στο σώμα μας, σε συμβολικά όνειρα μας, στις ερωτικές μας σχέσεις, σε συμπτώματα (π.χ. κρίσεις πανικού), σε αρρώστιες, στις εξαρτήσεις μας.»

Γιατί συμβαίνει;

Η γνωστή άποψη του Φρόιντ, ότι κάτι που συνιστά δυσφορία για ένα μέρος του ψυχικού οργάνου μπορεί παράλληλα να είναι απόλαυση για κάποιο άλλο, είναι η βάση πάνω στην οποία εισάγεται η έννοια του καταναγκασμού της επανάληψης (Freud, 1920).

Οι Μπάραντζερ και συνεργάτες (Baranger, M. et al, 1988) χαρακτηρίζουν τον καταναγκασμό της επανάληψης ως τη συνεχή επανάληψη της τραυματικής κατάστασης, σε μία παράδοξη απόπειρα ελέγχου του άγχους. Έτσι, το υποκείμενο παράγει ένα χαμηλότερης έντασης άγχος, ανεκτό για τον ψυχισμό, κυρίως γιατί πρόκειται για άγχος που παράγεται υπό τον έλεγχο του Εγώ.

Διαγενεακό Τραύμα

Παρατηρείται μία δυναμική στο τραυματικό συμβάν, που μπορεί να διαπεράσει το φράγμα του χρόνου. Τα αποτελέσματα του τραύματος μεταδίδονται από τη μία στην επόμενη γενιά, μέσω ασυνείδητων μηχανισμών (π.χ. ασυνείδητων ταυτίσεων), οδηγώντας έτσι τα άτομα που εμπλέκονται σε ένα φαύλο κύκλο μη επίλυσης του τραύματος.

Η μεταβίβαση του τραύματος από γενεά σε γενεά, μπορεί να πραγματοποιηθεί σε προσωπικό ή και σε συλλογικό επίπεδο.

Η συλλογική μεταβίβαση του τραύματος μελετήθηκε για πρώτη φορά στους απογόνους των επιζώντων του Ολοκαυτώματος και παραδείγματα έχουμε από τον Εμφύλιο Πόλεμο (1945 -1949), λέξεις και φράσεις του οποίου χρησιμοποιούνται σήμερα στην πολιτική ζωή της χώρας.

Σύμφωνα, δε με τους Γάλλους ψυχαναλυτές Abraham και Torrok (1984), το ψυχικό τραύμα μπορεί να μεταδοθεί απευθείας από το ασυνείδητο της μητέρας σε αυτό του παιδιού, χωρίς να προηγείται κανένα είδος λεκτικής επικοινωνίας.

Επίλογος

Στόχος είναι να δοκιμάσουμε να βιώσουμε σήμερα εκ νέου τα τραύματα του χθες, με έναν άλλο τρόπο.

Να ξαναδιαβάσουμε τη ζωή μας μέσα από μια διαφορετική ματιά. Να μην αφήσουμε όλα αυτά να κινούνται σαν θυμωμένα παράπονα που υπογραμμίζουν αυτό που συνεχώς δεν κατανοούμε: την Αγάπη των άλλων, που δεν μας φτάνει.