Κατά τον Πλούταρχο του Χαιρωνέα, μύστη, ιερέα και επόπτη του Δελφικού ιερού, το «γνώθι σ' αυτόν» προερχόταν από τον ίδιο το Θεό Απόλλωνα και ήταν γραμμένο σε πολλά σημεία στα Δελφικά ιερά. Παραλήφθηκε στην συνέχεια από τους σοφούς και θιασώτες μυστηριακών οργανώσεων και προβαλλόταν ως πρωταρχικός όρος αυτοσυνειδησίας, αυτοκάθαρσης, προσπάθειας πνευματικής ανόδου και ηθικής τελειοποιήσεως.
Η φιλοσοφία και η σύγχρονη ψυχολογία ασχολήθηκαν με το θέμα της ανάγκης να γνωρίσει ο άνθρωπος τον εαυτό του. Ο Ηράκλειτος ήταν ο πρώτος από τους φιλοσόφους που έθεσαν την αυτογνωσία στο κέντρο της φιλοσοφίας, μάλιστα είχε εκφράσει την ιδέα της αυτογνωσίας, όταν είχε πει πως «ερεύνησε τον εαυτό του κι έμαθε τα πάντα από τον εαυτό του».
Με τον Καντ η αυτογνωσία, ορίστηκε ως η ύψιστη αρχή της αυτονομίας του ανθρώπου φέρνοντας την φιλοσοφία του Ηράκλειτου και στην σύγχρονη φιλοσοφική σκέψη.
Ο Πορφύριος, στο βιβλίο του “περί του γνῶθι σ' αυτόν” αναρωτιέται για το νόημα και την προέλευση αυτής της επιγραφής. Ο Διογένης Λαέρτιος στο έργο του “Βίοι Φιλοσόφων” γράφει για τον Θαλή τον Μιλήσιο τα εξής: “Δικό του είναι το Γνώθι σ' αυτόν, που ο Αντισθένης στις Διαδοχές του λέει πως ήταν της Φημονόης (πρώτη προμάντιδα του Δελφικού Μαντείου), που όμως το ιδιοποιήθηκε ο Χίλων.”
Στο έργο του Προμηθεὺς Δεσμώτης – ο Αἰσχύλος χρησιμοποίει “γίγνωσκε σαυτὸν”
“γίγνωσκε σαυτὸν καὶ μεθάρμοσαι τρόπους
νέους, νέος γὰρ καὶ τύραννος ἐν Θεοῖς.”
Τον εαυτό σου γνώρισε κι άλλαξε τρόπους
σύμφωνους με τους νέους καιρούς, αφού και νέος
άρχοντας μέσα στους Θεούς ορίζει τώρα.
Ωστόσο, σύγχρονοι συγγραφείς θεωρούν ότι τα τρία παραγγέλματα ήταν πιθανότατα δημοφιλείς παροιμίες, που αργότερα αποδόθηκαν σε συγκεκριμένους σοφούς.
Ο Χέγκελ βλέπει το “γνῶθι σ' αυτόν” ως σημάδι μιας σημαντικής στροφής στην ιστορία του πνεύματος.
Και το περίφημο κοινωνικό συμβόλαιο του Ρουσό σ’ αυτήν την αυτονομία στηρίζεται.
Επίσης και το δικαίωμα του ανθρώπου στην ελεύθερη διαμόρφωση του «σχεδίου ζωής» είναι από τα βασικά θέματα της φιλοσοφίας του Rawls, που θεωρείται στην εποχή μας ο μεγάλος συνεχιστής των θεωριών του «κοινωνικού συμβολαίου».
Αναμφισβήτητα σε όλα αυτά υπάρχει αντίλογος και κριτική, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η αυτογνωσία και η αυτονομία της βούλησης του ανθρώπου δεν παραμένουν οι ύψιστες αρχές και τα θεμέλια της ελευθερίας του.
Στην εποχή μας, σ’ έναν άλλο σύγχρονο ναό, στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ το 1980, με την έναρξη του ακαδημαϊκού έτους, ένας μεγάλος της επιστήμης, ο Daniel Bell, αρχίζοντας τα μαθήματά του, μετά από ένα τυπικό χαιρετισμό και καλωσόρισμα των νέων φοιτητών του είπε: «The first thing one has to know is how to sell himself»
Ειλικρινά είναι όνειρο ζωής ν’ ακούμε αυτόν τον καθηγητή της κοινωνιολογίας, ισάξιο του Talcot Parsons, του κορυφαίου αυτού κοινωνιολόγου του 20ού αιώνα. Όμως ο Daniel Bell ήταν από τότε κάτι παραπάνω. Η επιστημονική σκέψη του είχε ανοίξει νέους δρόμους στην Κοινωνιολογία και την Πολιτική Επιστήμη, ιδιαίτερα με τα προφητικά βιβλία του «Το τέλος της ιδεολογίας» (The End of Ideology, 1965) και το βιβλίο του «Ο ερχομός της Μεταβιομηχανικής Κοινωνίας» (The Coming of Post-Industrial Society,του 1973).
Οι πρωτοποριακές αυτές θέσεις τους επαληθεύθηκαν από τις εξελίξεις που ακολούθησαν στον πολιτικό – ιδεολογικό τομέα, αλλά και στην οργάνωση της οικονομίας. Συνδέονται άμεσα με τις μορφές οργάνωσης της παραγωγής, βιομηχανικής μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες του περασμένου αιώνα και μεταβιομηχανικής σήμερα. Αυτοί ακριβώς οι τύποι οργάνωσης της οικονομικής κατά βάση παραγωγής δεν άφησαν έξω από την επίδρασή τους την σύγχρονη φιλοσοφική σκέψη, τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς, αλλά και τον ίδιο τον άνθρωπο και τις σύγχρονες κοινωνίες.
Κύριο οργανωτικό γνώρισμα αυτής της νέας εξέλιξης υπήρξε η ανατροπή της γενικευμένης γραφειοκρατικής δομής. Και το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης, άλλωστε, οφείλεται σ’ αυτή την εξέλιξη, στις νέες μορφές επικοινωνίας, που έθεσαν, σε μεγάλο βαθμό, στο περιθώριο την έννοια του χώρου, ως σταθερού σημείου αναφοράς, τον οποίον αντικατέστησαν με «αόρατα» κέντρα εξουσίας και δύναμης, οικονομικής και πολιτικής, που δίκαια ταυτίζονται με λαβύρινθους.
Σ’ αυτό ακριβώς το πνεύμα και η φιλοσοφική σκέψη, αδυνατώντας να βρει σταθερούς άξονες, μιλάει για μεταμοντέρνα περίοδο, ή μετανεωτερική εποχή (postmodern era), που στο βάθος εκφράζει κυρίως την υποχώρηση, αν όχι την διάλυση των μεγάλων φιλοσοφικών μύθων του παρελθόντος.
Σ’ αυτό το πλαίσιο, που απλά σκιαγραφήθηκε, η κατά κυριολεκτικά αξιωματικό τρόπο συμβουλή του Daniel Bell, μπορεί να αντιπαρατεθεί στο αρχαίο απόφθεγμα του «γνώθι σ' αυτόν». Κατ’ αρχήν ο αγγλικός όρος «sell» έχει και άλλες έννοιες πέραν από την έννοια του πουλώ = ανταλλάσσω κατά κανόνα με χρήμα.
Σημαίνει, επίσης, «προωθώ», «πρακτορεύω». Αλλά και «αποδοχή», «κερδίζω την αποδοχή».
Και αυτήν ακριβώς την έννοια της επίτευξης της αποδοχής της προσωπικότητάς μας από τους άλλους, είχε η παραίνεση αυτού του δασκάλου προς τους φοιτητές του. Και το πώς κερδίζεται η αποδοχή, και η αναγνώριση της προσωπικότητάς μας, είναι ένα τεράστιο θέμα.
Ασφαλώς, κάθε εποχή έχει τα δικά της πρότυπα και κανόνες αποδοχής. Πρότυπα που εκφράζουν συμπεριφορές, τύπους εξωτερικής εμφάνισης. Και όσο προχωρούμε προς τα πίσω, τόσο περισσότερο τυποποιημένες μορφές συμπεριφοράς και εξωτερικής εμφάνισης συναντούμε. Πρότυπα που πέρασαν στον άνθρωπο κάθε κοινωνίας, μέσα από τις δομές κοινωνικοποίησής του. Ο «τζέντλεμαν», η «κυρία», η «δεσποινίς», ο «νέος», ο «ηλικιωμένος» και η «ηλικιωμένη». Από την δεκαετία του ’80, όπως φαίνεται από έρευνες, η «youth culture» έχει περάσει σε όλους ανεξαιρέτως, με πολλές επιπτώσεις: Επαναστατικότητα, γελοιοποίηση, παλιμπαιδισμός;
Η επανάσταση των μαζών, του Ortega y Gasset, (The Revolt of the Masses) του 1936, ήταν από τα πιο προφητικά βιβλία της νέας εποχής, που άρχιζε μόλις τότε να διαφαίνεται στον ορίζοντα. Σήμερα αυτό πλέον είναι μια πραγματικότητα. Όχι μόνο στους δρόμους, αλλά και σε δημόσιους χώρους, σε χώρους θεάματος που άλλοτε «έβαζες τα καλά σου για να πας». Σήμερα, ακόμα κι’ εκεί, εμφανίζονται με το μπλου τζιν, και μάλιστα ξεσκισμένο. Και αυτό όχι από την σκληρή χειρωνακτική εργασία, αλλά είναι «μοντελάκι», που πουλιέται πανάκριβα και μάλιστα σε καταστήματα πολυτελείας. Πού να φαντάζονταν οι εργάτες των ορυχείων, του λιμανιού ή του δρόμου ότι το τραχύ ντύσιμό τους θα γίνονταν μόδα!
Όσο για τις γυναίκες, εδώ το θέμα είναι ακόμα σοβαρότερο. Το «whore look» έγινε μόδα! Και διαμαρτύρονται όταν υπάρχει κατακραυγή από συντηρητικά κέντρα. Και η αντίδραση παίρνει μεγάλη δημοσιότητα! Και αυτοί οι τύποι ένδυσης είναι συνήθεις ακόμη και σε δημόσιες υπηρεσίες στην χώρα μας. Θεωρείται ένδειξη ελευθερίας. Απουσία καταπίεσης! Καμιά υπαλληλική δεοντολογία. Δεν αναφερόμαστε στους «χαρτογιακάδες» και τις «ποδιές» του παρελθόντος, που κατέπνιγαν την προσωπικότητα. Και, δυστυχώς, την εξωτερική αυτή εμφάνιση συνοδεύει και μια ανάλογη συμπεριφορά, που ευτελίζει κάθε έννοια ευγένειας και σεβασμού προς τον άλλον και προς τον εαυτό.
Αντίθετα με το αρχαίο ρητό που είχε μια παθητική έννοια, η συμβουλή του Bell είναι ενεργητική. Δεν είχε καμιά σχέση με κήρυγμα θρησκευτικό, ηθικό, καθωσπρεπισμού ή σεμνοτυφίας. Δεν ήταν παραίνεση συντηρητισμού. Ήταν βαθιά κοινωνιολογική. Ήταν ουσιαστικά μία παρότρυνση προς νέους επιστήμονες να διαμορφώσουν αξίες και πρότυπα συμπεριφοράς αντάξια της επιστημονικής τους κατάρτισης και παιδείας, τα οποία θα τους επιτρέψουν να επιδιώξουν, επίσης αντάξια, την θέση τους στην κοινωνία. Εδώ μπαίνουμε στο μεγάλο πρόβλημα.
Σε ποια κοινωνία; Με ποιόν Εταίρο θα συναλλαγώ;
Αυτό που υπάρχει γύρω μου και μου ζητά να ενταχθώ είναι η ΑΓΟΡΑ, ο μεγάλος εργοδότης. Με τα μέσα που διαθέτει και κυρίως τα ΜΜΕ, πνίγει προσωπικότητες και όνειρα. Διαπερνά ή ακόμα ακυρώνει θεσμικούς κανόνες-πλαίσια. Επιβάλλει τους δικούς της κανόνες συναλλαγής. Αλλά και όταν η εκπαίδευση (κι όχι παιδεία) που έλαβα ήταν ανεπαρκής, επειδή όχι μόνο δεν μου έδωσε πρότυπα, αλλά με έσπρωξε σε μια αγοραία συναλλαγή, πόση αξία μπορεί να έχει η μεγάλη αυτή παραίνεση του Daniel Bell. Ιδιαίτερα σήμερα, στην εποχή της μεγάλης οικονομικής κρίσης και κρίσης αξιών, που βιώνουμε ως χώρα αλλά και ως Ευρώπη, όπου η ανεργία πλήττει κυρίως τους νέους; Σ’ αυτό το πλαίσιο ποιά είναι η ευθύνη όλων μας: πολιτείας, γονιών, δασκάλων, πολιτικών ηγεσιών, εκπροσώπων του πολιτισμού; Και οι δύο αυτές σοφές παραινέσεις, η αρχαία και η νεώτερη πρέπει να συγκεραστούν. Και οι δύο είναι ουσιώδεις για το σημερινό άνθρωπο.
Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι ακόμα και την εποχή της αρχαίας Ελλάδας, όπου ο Φιλοσοφικός τρόπος σκέψης βρισκόταν στο αποκορύφωμά του, κάποιος που θα εισερχόταν στον ναό του Θεού Απόλλωνα στους Δελφούς, παρόλο που θα ερχόταν υποχρεωτικά σε επαφή με το Γνώθι Σ' αυτόν δεν ήταν δεδομένο ότι θα έδειχνε την απαιτούμενη προσοχή, όπως συνέβη χαρακτηριστικά με την περίπτωση του Ευθύδημου.
Θα πρέπει λοιπόν να κατανοήσουμε, ότι ο άνθρωπος εκείνος που θα αισθανθεί την ανάγκη να βελτιώσει την καθημερινότητά του και να ακολουθήσει μία κατάλληλη εξελικτική πορεία στην ζωή του, τέτοια που θα τον οδηγήσει στην αυτογνωσία, έχει κάθε δικαίωμα και δυνατότητα να το κάνει ανεξαρτήτως εποχής και χρόνου.
Αρκεί να πάρουμε την ζωή μας στα χέρια μας και να προσπαθήσουμε με όλη την δύναμη της ψυχής μας να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι!
Να γίνουμε η καλύτερη εκδοχή του εαυτού μας.
Όπως σχολίασε το κείμενο αυτό μια φίλη στο fb: «Σήμερα αυτό που έχει αξία είναι αυτό το οποίο προβάλλουμε ως εικόνα για τον εαυτό μας να ανταποκρίνεται όσο το δυνατόν περισσότερο στην πραγματικότητα. Αυτό που προβάλλουμε, αυτό να είμαστε. Τότε μόνο είμαστε αυθεντικοί και αληθινοί προς τον εαυτό μας και τα πιστεύω μας. Τότε μόνο μπορούμε να ισχυριστούμε ότι δεν χάσαμε πολύτιμο χρόνο στην ζωή μας και καταφέραμε να προσεγγίσουμε την αυτοπραγμάτωση, με την έννοια της επιτυχίας ως μοχλού αμφίδρομης αλληλεγγύης και ουσιαστικής προσφοράς κι αλληλεπίδρασης στο περιβάλλον μας.»
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου