Ανθολόγιο Αττικής Πεζογραφίας

ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΙΚΟΣ

ΙΣΟΚΡ 7.71–76

(ΙΣΟΚΡ 7. Πίστις: §20–76): 

Παραινέσεις για μίμηση των προγόνων

[71] Τάχ’ οὖν ἄν τις θαυμάσειεν, τί βουλόμενος ἀντὶ τῆς
πολιτείας τῆς οὕτω πολλὰ καὶ καλὰ διαπεπραγμένης ἑτέραν
ὑμᾶς πείθω μεταλαβεῖν, καὶ τίνος ἕνεκα νῦν μὲν οὕτω
καλῶς ἐγκεκωμίακα τὴν δημοκρατίαν, ὅταν δὲ τύχω, πάλιν
μεταβαλὼν ἐπιτιμῶ καὶ κατηγορῶ τῶν καθεστώτων.
[72] ἐγὼ δὲ καὶ τῶν ἰδιωτῶν τοὺς ὀλίγα μὲν κατορ-
θοῦντας, πολλὰ δ’ ἐξαμαρτάνοντας μέμφομαι καὶ νομίζω
φαυλοτέρους εἶναι τοῦ δέοντος, καὶ πρός γε τούτοις τοὺς
γεγονότας ἐκ καλῶν κἀγαθῶν ἀνδρῶν, καὶ μικρῷ μὲν ὄντας
ἐπιεικεστέρους τῶν ὑπερβαλλόντων ταῖς πονηρίαις, πολὺ
δὲ χείρους τῶν πατέρων, λοιδορῶ, καὶ συμβουλεύσαιμ’ ἂν
αὐτοῖς παύσασθαι τοιούτοις οὖσιν. [73] τὴν αὐτὴν οὖν
γνώμην ἔχω καὶ περὶ τῶν κοινῶν· ἡγοῦμαι γὰρ δεῖν ἡμᾶς
οὐ μέγα φρονεῖν, οὐδ’ ἀγαπᾶν εἰ κακοδαιμονησάντων καὶ
μανέντων ἀνθρώπων νομιμώτεροι γεγόναμεν, ἀλλὰ πολὺ
μᾶλλον ἀγανακτεῖν καὶ βαρέως φέρειν εἰ χείρους τῶν
προγόνων τυγχάνοιμεν ὄντες· πρὸς γὰρ τὴν ἐκείνων
ἀρετήν, ἀλλ’ οὐ πρὸς τὴν τῶν τριάκοντα πονηρίαν ἁμιλλη-
τέον ἡμῖν ἐστιν, ἄλλως τε καὶ προσῆκον ἡμῖν βελτίστοις
ἁπάντων ἀνθρώπων εἶναι.

[74] Καὶ τοῦτον εἴρηκα τὸν λόγον οὐ νῦν πρῶτον,
ἀλλὰ πολλάκις ἤδη καὶ πρὸς πολλούς. ἐπίσταμαι γὰρ
ἐν μὲν τοῖς ἄλλοις τόποις φύσεις ἐγγιγνομένας καρπῶν
καὶ δένδρων καὶ ζῴων ἰδίας ἐν ἑκάστοις καὶ πολὺ τῶν
ἄλλων διαφερούσας, τὴν δ’ ἡμετέραν χώραν ἄνδρας
φέρειν καὶ τρέφειν δυναμένην οὐ μόνον πρὸς τὰς τέχνας
καὶ τὰς πράξεις καὶ τοὺς λόγους εὐφυεστάτους, ἀλλὰ
καὶ πρὸς ἀνδρίαν καὶ πρὸς ἀρετὴν πολὺ διαφέροντας.

[75] Τεκμαίρεσθαι δὲ δίκαιόν ἐστι τοῖς τε παλαιοῖς
ἀγῶσιν, οὓς ἐποιήσαντο πρὸς Ἀμαζόνας καὶ Θρᾷκας καὶ
Πελοποννησίους ἅπαντας, καὶ τοῖς κινδύνοις τοῖς περὶ τὰ
Περσικὰ γενομένοις, ἐν οἷς καὶ μόνοι καὶ μετὰ Πελοπον-
νησίων, καὶ πεζομαχοῦντες καὶ ναυμαχοῦντες, νικήσαντες
τοὺς βαρβάρους ἀριστείων ἠξιώθησαν· ὧν οὐδὲν ἂν ἔπρα-
ξαν, εἰ μὴ πολὺ τὴν φύσιν διήνεγκαν.

[76] Καὶ μηδεὶς οἰέσθω ταύτην τὴν εὐλογίαν ἡμῖν
προσήκειν τοῖς νῦν πολιτευομένοις, ἀλλὰ πολὺ τοὐναντίον.
εἰσὶν γὰρ οἱ τοιοῦτοι τῶν λόγων ἔπαινος μὲν τῶν ἀξίους
σφᾶς αὐτοὺς τῆς τῶν προγόνων ἀρετῆς παρεχόντων,
κατηγορία δὲ τῶν τὰς εὐγενείας ταῖς αὑτῶν ῥᾳθυμίαις
καὶ κακίαις καταισχυνόντων. ὅπερ ἡμεῖς ποιοῦμεν·
εἰρήσεται γὰρ τἀληθές. τοιαύτης γὰρ ἡμῖν τῆς φύσεως
ὑπαρχούσης, οὐ διεφυλάξαμεν αὐτήν, ἀλλ’ ἐμπεπτώκαμεν
εἰς ἄνοιαν καὶ ταραχὴν καὶ πονηρῶν πραγμάτων ἐπιθυμίαν.

***

Θα μπορούσε ίσως κανείς να διατυπώση την απορία: τι τέλος πάντων επιδιώκω όταν, αντί για το πολίτευμα αυτό που κατώρθωσε να παρουσιάση τόσα πολλά και ωραία έργα, αγωνίζωμαι να σας πείσω να ζητήσετε άλλο, και γιατί τάχα τώρα εξυμνώ τόσο θερμά τη δημοκρατία, ενώ όταν παρουσιασθή περίσταση, αλλάζω γνώμη και παίρνω στάση εχθρική για το σημερινό καθεστώς;

Εγώ όμως ακόμη και τούς ιδιώτας εκείνους που κατορθώνουν λίγα πράγματα στη ζωή τους, ενώ κάνουν πολλά σφάλματα, δεν τους υπολήπτομαι καθόλου και νομίζω μάλιστα ότι είναι περισσότερο απ' όσο συγχωρείται φαύλοι. Προς τούτοις εκείνους που έχουν γεννηθή από ευγενείς και γενναίους άνδρας και που είναι λίγο μόνο καλύτεροι από τους υπερβολικά πονηρούς και πάρα πολύ κατώτεροι από τον πατέρα τους, αυτούς τους λογαριάζω ακόμη λιγώτερο και θα τους συμβούλευα να πάψουν να είναι τέτοιοι. Την ίδια γνώμη ακριβώς έχω και για την εκτίμηση των κοινών πραγμάτων. Νομίζω δηλαδή πως δεν πρέπει να καμαρώνουμε ούτε και να θεωρούμε ικανοποιητικό το ότι έχουμε φανή νομιμώτεροι από ανθρώπους χρεωκοπημένους και μανιακούς, αλλά πολύ περισσότερο πρέπει ν' αγανακτούμε και να στενοχωρούμεθα που είμαστε πολύ κατώτεροι από τους προγόνους μας. Είναι λοιπόν ανάγκη να συναγωνισθούμε τους προγόνους στην αρετή και όχι τους τριάκοντα τυράννους στην πονηρία, γιατί νομίζω πως είναι επιβεβλημένο σε μας να ξεπεράσουμε στην αρετή κάθε προηγούμενο παράδειγμα.

Αυτές τις σκέψεις μου δεν τις εκθέτω τώρα για πρώτη φορά, αλλά πολλές φορές μέχρι σήμερα και σε πολλούς ανθρώπους, γιατί ξέρω καλά, ότι σε κάθε τόπο ευδοκιμούν δένδρα και καρποί και γεννώνται ζώα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά πολύ διαφορετικά από τους άλλους τόπους, η δε χώρα μας έχει τη δύναμη να παρουσιάζη και να αναδεικνύη άνδρας όχι μόνο στις τέχνες και στα κατορθώματα και στη ρητορική δεινότητα πάρα πολύ ξεχωριστούς, αλλά και στην ανδρεία και στην αρετή πάρα πολύ διαφορετικούς από τους άνδρας άλλων χωρών. Αυτό μάλιστα μπορεί εύκολα κανείς να το συμπεράνη και από τους παλαιούς αγώνες που έκαμαν οι πρόγονοί μας προς τας Αμαζόνας και τους Θράκας και όλους τους Πελοποννησίους, αλλά και από τους μεγάλους Περσικούς πολέμους. Σ' αυτούς και μόνοι τους και μαζί με τους Πελοποννησίους και σε πεζικούς αγώνες και σε ναυμαχίες κατετρόπωσαν τους βαρβάρους και εκρίθησαν άξιοι της ηγεμονίας μεταξύ όλων των Ελλήνων. Απ' όλα αυτά τίποτε ασφαλώς δεν θα είχαν κατορθώσει, αν δεν είχαν πραγματικά φύση όλως διόλου ξεχωριστή.

Ας μη νομίση όμως κανείς ότι οι έπαινοι αυτοί ταιριάζουν και στους σημερινούς πολιτικούς. Κάθε άλλο. Τέτοια λόγια είναι ύμνος για κείνους που εφάνηκαν άξιοι στ' αλήθεια της αρετής των προγόνων, κατηγορία για τους άλλους που εντρόπιασαν τη λαμπρή καταγωγή τους με την οκνηρία της σκέψεως και την κακία, όπως ακριβώς συμβαίνει και με μας, γιατί πρέπει να λέη κανείς την αλήθεια. Γιατί αν και η φύση μας υπήρξε τόσον εκλεκτή, δεν την εκαλλιεργήσαμε, αλλά την αφήσαμε να καταπέση σε ακρισία και ταραχή και επιθυμία πονηρών πραγμάτων.