ΑΡΙΣΤ Ρητ 1388a31–1388b30
Ολοκλήρωση του λόγου περὶ παθῶν: η ζηλοτυπία
Φτάνοντας στο τελευταίο από τα πάθη , τα οποία στοχεύει να διεγείρει ή να κατευνάσει ένας ρήτορας (βλ. σχετικά και ΑΡΙΣΤ Ρητ 1380b35–1382a19), ο Αριστοτέλης –μετά την οργή, την πραότητα, την αγάπη και το μίσος, τον φόβο και το θάρρος, την ντροπή, την ευσπλαχνία, τον οίκτο, την αγανάκτηση– πραγματεύεται τη ζηλοτυπία (ζῆλον).
Πῶς δὲ ἔχοντες ζηλοῦσι καὶ τὰ ποῖα καὶ ἐπὶ τίσιν, ἐνθένδ’
ἐστὶ δῆλον· εἰ γάρ ἐστιν ζῆλος λύπη τις ἐπὶ φαινομένῃ
παρουσίᾳ ἀγαθῶν ἐντίμων καὶ ἐνδεχομένων αὐτῷ λαβεῖν περὶ
τοὺς ὁμοίους τῇ φύσει, οὐχ ὅτι ἄλλῳ ἀλλ’ ὅτι οὐχὶ καὶ αὑτῷ
(35) ἔστιν (διὸ καὶ ἐπιεικές ἐστιν ὁ ζῆλος καὶ ἐπιεικῶν, τὸ δὲ
φθονεῖν φαῦλον καὶ φαύλων· ὁ μὲν γὰρ αὑτὸν παρασκευάζει
διὰ τὸν ζῆλον τυγχάνειν τῶν ἀγαθῶν, ὁ δὲ τὸν πλησίον μὴ
ἔχειν διὰ τὸν φθόνον· ἀνάγκη δὴ ζηλωτικοὺς μὲν εἶναι τοὺς
[1388b] ἀξιοῦντας αὑτοὺς ἀγαθῶν ὧν μὴ ἔχουσιν, <ἐνδεχομένων αὐ-
τοῖς λαβεῖν>· οὐδεὶς γὰρ ἀξιοῖ τὰ φαινόμενα ἀδύνατα (διὸ οἱ
νέοι καὶ οἱ μεγαλόψυχοι τοιοῦτοι). καὶ οἷς ὑπάρχει τοιαῦτα
ἀγαθὰ ἃ τῶν ἐντίμων ἄξιά ἐστιν ἀνδρῶν· ἔστι δὲ ταῦτα
(5) πλοῦτος καὶ πολυφιλία καὶ ἀρχαὶ καὶ ὅσα τοιαῦτα· ὡς γὰρ
προσῆκον αὐτοῖς ἀγαθοῖς εἶναι, οἷα προσήκει τοῖς ἀγαθῶς
ἔχουσι, ζηλοῦσι τὰ τοιαῦτα τῶν ἀγαθῶν. καὶ οὓς οἱ ἄλλοι
ἀξιοῦσιν. καὶ ὧν πρόγονοι ἢ συγγενεῖς ἢ οἰκεῖοι ἢ τὸ ἔθνος ἢ
ἡ πόλις ἔντιμοι, ζηλωτικοὶ περὶ ταῦτα· οἰκεῖα γὰρ οἴονται
(10) αὑτοῖς εἶναι, καὶ ἄξιοι <εἶναι> τούτων. εἰ δ’ ἐστὶν ζηλωτὰ τὰ
ἔντιμα ἀγαθά, ἀνάγκη τάς τε ἀρετὰς εἶναι τοιαύτας, καὶ ὅσα τοῖς
ἄλλοις ὠφέλιμα καὶ εὐεργετικά (τιμῶσι γὰρ τοὺς εὐεργετοῦν-
τας καὶ τοὺς ἀγαθούς), καὶ ὅσων ἀγαθῶν ἀπόλαυσις τοῖς πλη-
σίον ἔστιν, οἷον πλοῦτος καὶ κάλλος μᾶλλον ὑγιείας. φανερὸν
(15) δὲ καὶ οἱ ζηλωτοὶ τίνες· οἱ γὰρ ταῦτα καὶ τὰ τοιαῦτα κεκτη-
μένοι ζηλωτοί· ἔστι δὲ ταῦτα τὰ εἰρημένα, οἷον ἀνδρεία
σοφία ἀρχή (οἱ γὰρ ἄρχοντες πολλοὺς δύνανται εὖ ποιεῖν),
στρατηγοί, ῥήτορες, πάντες οἱ τὰ τοιαῦτα δυνάμενοι. καὶ οἷς
πολλοὶ ὅμοιοι βούλονται εἶναι, ἢ πολλοὶ γνώριμοι, ἢ φίλοι
(20) πολλοί, ἢ οὓς πολλοὶ θαυμάζουσιν, ἢ οὓς αὐτοὶ θαυμάζουσιν.
καὶ ὧν ἔπαινοι καὶ ἐγκώμια λέγονται ἢ ὑπὸ ποιητῶν ἢ ὑπὸ λογο-
γράφων. καταφρονοῦσιν δὲ τῶν ἐναντίων· ἐναντίον γὰρ ζήλῳ
καταφρόνησίς ἐστι, καὶ τῷ ζηλοῦν τὸ καταφρονεῖν. ἀνάγκη
δὲ τοὺς οὕτως ἔχοντας ὥστε ζηλῶσαί τινας ἢ ζηλοῦσθαι
(25) καταφρονητικοὺς εἶναι τούτων τε καὶ ἐπὶ τούτοις ὅσοι τὰ
ἐναντία κακὰ ἔχουσι τῶν ἀγαθῶν τῶν ζηλωτῶν· διὸ πολλάκις
καταφρονοῦσιν τῶν εὐτυχούντων, ὅταν ἄνευ τῶν ἐντίμων ἀγα-
θῶν ὑπάρχῃ αὐτοῖς ἡ τύχη.
δι’ ὧν μὲν οὖν τὰ πάθη ἐγγίγνεται καὶ διαλύεται, ἐξ ὧν αἱ
(30) πίστεις γίγνονται περὶ αὐτῶν, εἴρηται.
***
Σε ποια γενικότερη κατάσταση βρίσκονται οι άνθρωποι που αισθάνονται ζηλοτυπία, τι λογής πράγματα την προκαλούν και κάτω από ποιες συνθήκες, όλα αυτά θα γίνουν φανερά στη συνέχεια. Γιατί αν η ζηλοτυπία είναι η λύπη που αισθάνεται κανείς όταν βλέπει ότι άλλοι άνθρωποι, όμοιοί του εκ φύσεως, έχουν αποχτήσει κάποια μεγάλης ―κατά την κοινή παραδοχή― αξίας αγαθά, που είναι δυνατό να τα αποκτήσει και αυτός ― λύπη όχι γιατί τα αγαθά αυτά τα έχει κάποιος άλλος, αλλά γιατί δεν τα έχει και ο ίδιος (35) (γιαυτό, άλλωστε, και η ζηλοτυπία είναι καλό πράγμα και χαρακτηρίζει τους καλούς ανθρώπους, ενώ ο φθόνος δεν είναι καλό πράγμα και χαρακτηρίζει ανθρώπους κατώτερης αξίας: στην πρώτη περίπτωση το άτομο κοιτάζει, με τη ζηλοτυπία του, να αποκτήσει τα αγαθά αυτά, ενώ στη δεύτερη περίπτωση το άτομο κοιτάζει, εξαιτίας του φθόνου του, να μην τα έχει ο άλλος), οδηγούμαστε στο υποχρεωτικό συμπέρασμα ότι ζηλοτυπία αισθάνονται [1388b] αυτοί που θεωρούν ότι τους αξίζουν κάποια αγαθά που δεν τα έχουν, <που μπορούν όμως να τα αποκτήσουν>· γιατί κανένας δεν επιδιώκει για τον εαυτό του πράγματα που μοιάζουν αδύνατα. Αυτός είναι ο λόγος που είναι ζηλότυποι οι νέοι και οι μεγαλόψυχοι. Επίσης αυτοί που έχουν τα αγαθά που αξίζουν σε σπουδαίους και τιμημένους ανθρώπους· τέτοια αγαθά είναι (5) ο πλούτος, οι πολλοί φίλοι, τα δημόσια αξιώματα κτό.· γιατί, καθώς θεωρούν πως είναι χρέος τους να είναι αγαθοί, οι άνθρωποι διεκδικούν για τον εαυτό τους αυτού του είδους τα αγαθά, επειδή αυτά θα ήταν σωστό να ανήκουν στους αγαθούς. Επίσης αυτοί που οι άλλοι άνθρωποι τους θεωρούν άξιους γι' αυτά τα αγαθά. Επίσης αυτοί που οι πρόγονοί τους, οι συγγενείς τους, οι δικοί τους άνθρωποι, το έθνος ή η πόλη τους τιμήθηκαν για κάποια πράγματα, αισθάνονται ζηλοτυπία ενσχέσει με αυτά τα πράγματα· γιατί πιστεύουν ότι αυτά τους ανήκουν (10) και ότι οι ίδιοι είναι άξιοι γι' αυτά. Αν, τώρα, αντικείμενο ζηλοτυπίας είναι τα μεγάλης ―κατά την κοινή παραδοχή― αξίας αγαθά, δεν μπορεί παρά τέτοια να είναι και οι αρετές, καθώς και καθετί που είναι ωφέλιμο και ευεργετικό στους άλλους· γιατί οι άνθρωποι τιμούν τους ενάρετους ανθρώπους και αυτούς που κάνουν ευεργεσίες. Αντικείμενο ζηλοτυπίας είναι και τα αγαθά που στην ευχαρίστηση που προκαλούν μπορούν να έχουνσυμμετοχή και οι πλησίον· τέτοια είναι ο πλούτος και η ομορφιά μάλλον παρά η υγεία.(15) Είναι επίσης φανερό ποια είναι τα πρόσωπα που προκαλούν τη ζηλοτυπία: είναι τα πρόσωπα που έχουν αυτά και τα παρόμοια αγαθά, τα αγαθά δηλαδή που αναφέραμε, π.χ. ανδρεία, σοφία, δημόσια αξιώματα· γιατί αυτοί που έχουν δημόσιο αξίωμα, οι στρατηγοί ας πούμε, οι πολιτικοί και όλοι αυτοί που διαθέτουν μια τέτοια δύναμη, μπορούν να ευεργετούν πολύν κόσμο. Επίσης αυτοί που πολλοί άνθρωποι θέλουν να τους μοιάσουν, ή επιθυμούν τη γνωριμία ή τη φιλία τους. (20) Επίσης αυτοί που τους θαυμάζουν πολλοί ή που τους θαυμάζουν οι ίδιοι. Επίσης αυτοί που τους επαινούν και τους εγκωμιάζουν ποιητές ή πεζογράφοι. Αυτούς που έχουν τις αντίθετες ιδιότητες οι άνθρωποι τους περιφρονούν γιατί η περιφρόνηση είναι το αντίθετο της ζηλοτυπίας, και το να αισθάνεται κανείς περιφρόνηση είναι το αντίθετο του να αισθάνεται ζηλοτυπία. Αυτοί που βρίσκονται σε τέτοια κατάσταση ώστε να αισθάνονται ή να προκαλούν τη ζηλοτυπία των άλλων δεν μπορεί παρά (25) να περιφρονούν αυτούς που έχουν τις κακές ιδιότητες οι οποίες είναι αντίθετες των καλών εκείνων ιδιοτήτων που προκαλούν τη ζηλοτυπία ― και εξαιτίας αυτών των κακών ιδιοτήτων. Αυτός είναι και ο λόγος που πολλές φορές οι άνθρωποι περιφρονούν τους ευνοημένους από την τύχη, που η καλή τους όμως αυτή τύχη δεν συνοδεύεται από τα μεγάλης ―κατά την κοινή παραδοχή― αξίας αγαθά.
(30) Είπαμε ό,τι είχαμε να πούμε για το θέμα «με ποια μέσα διεγείρονται τα πάθη και με ποια μέσα διαλύονται ― μέσα που αποτελούν τις πηγές από τις οποίες αντλείται το σχετικό αποδεικτικό υλικό».
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου