Ιστορία της Υπερπροσωπικής ψυχολογίας

Ο 20ος αιώνας σίγουρα ήταν ο αιώνας που έθεσε τις βάσεις για την επιστήμη της ψυχολογίας. Πρώτα ο Φρόυντ και η ψυναναλυτική σχολή προσπάθησαν να κατανοήσουν την ανθρώπινη σκέψη μέσω της θεωρίας της λίμπιντο και της θεωρίας των νευρώσεων. Στη συνέχεια το επόμενο ''κύμα'' της ψυχολογίας ήταν ο συμπεριφορισμός που έδωσε έμφαση στην ανθρώπινη συμπεριφορά και κατέδειξε το πόσο ισχυρή επίδραση έχει το περιβάλλον στην ανθρώπινη προσωπικότητα και το χαρακτήρα.

Το τρίτο ''κύμα'' ήρθε με τον ουμανισμό του Κάρλ Ρότζερς που αφήνοντας πίσω τον δογματισμό, τον πεσιμισμό της ψυχανάλυσης και την ''στέγνη'' ανάλυση της συμπεριφοράς προσέγγισε τον άνθρωπο με αποδοχή, ενσυναίσθηση και κατανόηση.

Ουμανιστική σχολή ψυχολογίας

Ένα σημείο σημαντικό στην εξέλιξη της ουμανιστικής σχολής ήταν οι θεωρίες του Αμερικανού ψυχολόγου Άμπραχαμ Μάσλοου σχετικά με τις εμπειρίες κορύφωσης (peak experiences) και η θεωρία της πυραμίδας των ανθρώπινων αναγκών που οδηγεί στην αυτοολοκλήρωση (self actualization).

Με τις θεωρίες του Μάσλοου, το πεδίο της ψυχολογίας μετακινήθηκε από την αποκλειστική μελέτη ατόμων με ψυχολογικά προβλήματα γύρω από άτομα με υψηλό βαθμό αυτόλοκληρωσης - υψηλής λειτουργικότητας καθώς και στην μελέτη των εναλακτικών καταστάσεων συνείδησης και ειδικά των εμπειριών κορυφής (peak experiences).

Ωστόσο, στα τέλη της δεκαετίας του 1960 στην Καλιφόρνια των Η.Π.Α ο Μάσλοου και άλλοι ουμανιστές ψυχολόγοι όπως ο Τσαρλς Ταρτ, Τονυ Σουτεζ, Σταν Γκροφ, Κεν Ουιλμπερ κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι και η ουμανιστική προσέγγιση (παρόλη την πρόοδο της), αλλά εν γένει και η ψυχολογία εν τω συνόλω, δεν συμπεριλαμβάνει στο γνωστικό και ερευνητικό πεδίο της σημαντικά κομμάτια της ανθρώπινης εμπειρίας όπως την πνευματικότητα, θρησκευτικές εμπειρίες, τις καταστάσεις εναλλακτικής συνείδησης, φαινόμενα εξωαισθητηριακής αντίληψης, εκστατικές καταστάσεις συνείδησης, εμπειρίες πέρα απο το εγώ, τον χώρο και τον χρόνο, εμπειρίες με αρχέτυπα, το τραύμα της γέννας και την περιγεννητική περίοδο και άλλες μη συνηθισμένες εμπειρίες.

Υπερπροσωπική ψυχολογία

Οι προαναφερθέντες ψυχολόγοι έθεσαν τις βάσεις της υπερπροσωπικής ψυχολογίας ίδρυσαν την πρώτη υπερπροσωπική επιστημονική εταιρία και εκδόσαν το πρώτο επιστημονικό περιοδικό της Υπερπροσωπικής ψυχολογίας τη δεκαετία 1970 στις Η.Π.Α.

Με αυτές τις ''κινήσεις επισημοποιήσης'' οι εμπειρίες υπερπροσωπικού τύπου τέθηκαν υπό έρευνα με επιστημονική μεθοδολογία και πλέον η ύπαρξη και η αξία τους δεν μπορούσαν να αγνοηθούν απο την επιστημονική κοινότητα που μέχρι τότε θεωρούσε ότι δεν μπορούσε να εξηγήσει είτε σαν σύμπτωμα ψυχοπαθολογίας είτε σαν φαντασιώσεις.

Προγενέστεροι ερευνητές της υπερπροσοπικής σχολής ψυχολογίας

Σαφώς πρίν την επίσημη δημιουργία της Υπερπροσωπικής σχολή της Ψυχολογίας, όπως ήταν αναμενόμενο και άλλοι ψυχολόγοι είχαν παρόμοιες ανησυχίες.

Ο Ουίλιαμ Τζέημς Αμερικάνος, ψυχολόγος των αρχών του περασμένου αιώνα, αναφέρθηκε στα έργα του στις εναλλακτικές καταστάσεις συνείδησης και μέσω πειραμάτων και παρατηρήσεών του, επινόησε τον ορισμό της υπερπροσωπικής εμπειρίας.

Τα επόμενα χρόνια, ο Κάρλ Γιούνγκ, ασχολήθηκε εκτενώς με τα υπερπροσωπικά ψυχικά φαινόμενα, δημιούργησε την θεωρία του συλλογικού ασυνειδήτου, την θεωρία των αρχετύπων, την θεωρία της συγχρονικότητας και επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον στον μυστικισμό, τον αλχημισμό, στις ανατολικές φιλοσοφίες και τα παραφυσικά φαινόμενα.

Ένας άλλος μαθητής του Φρόυντ, ο Ασσαντζίολι ψυχολόγος εξ Ιταλίας προσπάθησε και αυτός να επεκτείνει τα όρια της ανθρώπινης συνείδησης-προσωπικότητας πέρα απο τα περιορισμένα φροϋδικά όρια και αναγνώρισε την σημαντική σημασία της πνευματικότητας για την ανάπτυξη του ατόμου καθώς και την σημασία της ενδο-εξερεύνησης και αυτογνωσίας.

Ορισμός και κατηγορίες υπερπροσωπικών εμπειριών

Λόγω του σχετικά φαινομενολογικού - υποκειμενικού χαρακτήρα αλλά και της ποικιλίας των διαφορετικών εμπειριών μπορεί να προκληθεί κάποια σύγχυση καθώς η υπερπροσωπική ψυχολογία μελετά θέματα, φιλοσοφικά, και θρησκευτικά ακόμα φτάνοντας ως τον χώρο της υπερφυσικής και παραψυχολογίας.

Ο πρωτοπόρος ψυχίατρος Στανισλάβ Γκρόφ προσπάθησε να δώσει έναν ορισμό του τι είναι μια υπερπροσωπική εμπειρία:

The experiences that originate on this level (transpersonal) involve transcendence of our usual boundaries (our body and ego) and of the limitations of three-dimensional space and linear time that restrict our perception of the world in the ordinary state of consciousness. (Stanιslav Grof, Psychology of the future)

Η υπερπροσωπική ψυχολογία διαθέτοντας ένα πολύ μεγαλύτερο εύρος φαινομένων προς έρευνα θεωρεί ότι η ανθρώπινη συνείδηση δεν περιορίζεται μόνο στις διεργασίες του εγκεφάλου στην συνηθισμένη κατάσταση λειτουργίας του αλλά ότι μπορεί να κάμψει τους χωροχρονικούς, φυσικούς περιορισμούς και να κινηθεί σε πολύ ευρύτερα πεδία όπως οι εναλλακτικές καταστάσεις συνείδησης, το συλλογικό ασυνείδητο, φυλετικές και περιγεννητικές αναμνήσεις, ψυχοειδή φαινόμενα κ.α.

Κατηγορίες υπερπροσωπικών εμπειριών

Ο Στανισλάβ Γκρόφ προσπάθησε να ομαδοποιήσει τις υπερπροσωπικές εμπειρίες σε 3 κατηγορίες για την καλύτερη κατανόηση και οργάνωση τους:

• Εμπειρίες πέρα απο το εγώ και το δεδομένο χωροχρονικό σημείο (εμπειρίες ένωσης και ταύτισης με άλλους ανθρώπους, ζώα, φυτά, ένωση με τη γή ή το σύμπαν, ένωση με το θείο, προγονικές μνήμες, περιγεννητικές εμπειρίες κ.α)
• Εμπειρίες βασισμένες στο συλλογικό ασυνείδητο και επαφή αρχετυπικές μορφές
• Ψυχοειδή φαινόμενα, δηλαδή φαινόμενα που κάμπτουν τους υφισταμένους και γνωστούς νόμους της φυσικής (παραφυσικά φαινόμενα)

Εντάσσοντας και αυτές τις εμπειρίες η υπερπροσωπική ψυχολογία δίνει μια διευρυμένη οπτική και επεκτείνει την χαρτογραφία της ανθρώπινης συνείδησης.

Λόγω της σημαντικής υποκειμενικότητας των εμπειριών αυτών και της δυσκολίας τεκμηριώσεώς τους με ποσοστικά δεδομένα και αποτελέσματα η υπερπροσωπική ψυχολογία κατηγορήθηκε πολλές φορές σαν μη επιστημονική.

Ψυχομετρικά εργαλεία υπερπροσωπικής ψυχολογίας

Ωστόσο τα τελευταία χρόνια διάφοροι ψυχολόγοι προσπάθησαν να ποσοτικοποιήσουν αυτές τις εμπειριές μέσω της κατασκευής διάφορων επιστημονικά έγκυρων ψυχομετρικών εργαλείων-ερωτηματολογίων όπως τα:

• 5D-ASC: Questionnaire for the assessment of altered states of consciousness,
• Psychometric assessment of the Hallucinogen Rating Scale,
• States of Consciousness Questionnaire
• Pahnke-Richards Mystical Experience Questionnaire.

Πλέον ένα άτομο που έχει κάποια εμπειρία υπερπροσωπικής φύσης και συγκεκριμένα εναλλακτικής καταστάσεως συνείδηση, μέσω αυτών των ερωτηματολογίων, μπορεί να ποσοτικοποιήσει την εμπειρία του-της, να βρεθούν ομοιότητες, διαφορές μεταξύ διαφόρων εμπειριών, ανάλυση των σημαντικών μεταβλητών-παραγόντων, ποσοτική ανάλυση των αποτελεσμάτων κτλ.

Έτσι προκύπτει ένας συγκερασμός των υπερβατικών εμπειριών (που μέχρι πρότινος θεωρούνταν στην καλύτερη περίπτωση σαν φαντασιώσεις) και των αυστηρών μεθοδολογιών της μοντέρνας ψυχολογικής έρευνας.

Μια άλλη οπτική υπερπροσωπικών εμπειριών

Πέρα απο την επιστημονική έρευνα και τις ποσοτικές μετρήσεις θα ήταν χρήσιμο να δούμε τις υπερπροσωπικές εμπειρίες και με μια άλλη οπτική. Αν κάποιος μελετήσει τις θρησκευτικές, πνευματικές παραδόσεις της ανθρωπότητας θα διαπιστώσει ότι αυτές βρίθουν απο υπερπροσωπικά μοτίβα.

Οι θρησκευτικές παραδόσεις είναι γεμάτες με ιστορίες που ξεπερνούν τον χωροχρόνο και την φυσική μας πραγματικότητα.

Και αν φαίνονται όλα αυτά μακρινά και ξένα αναλογιστείτε ότι και η παράδοση και ιστορία του Χριστιανισμού βρίθει από υπερπροσωπικές, υπερβατικές, μυστικιστικές εμπειρίες όπως: τα διάφορα θαύματα των Αγίων, η Αποκάλυψη του Ιωάννη, εμπειρίες επαφής με πνευματικά όντα (Χριστός, Παναγία, Άγγελοι), ένωση με το Θείο και άλλες ψευδοεμπειρίες.

Οι υπερπροσωπικές εμπειρίες πλουτίζουν την ανθρώπινη παράδοση - πολιτισμό και χωρίς αυτές ο κόσμος μας θα ήταν πολύ φτωχότερος. Τώρα με όλη αυτή την πρόοδο στην υπερπροσωπική ψυχολογία είναι απαραίτητο να ξαναδούμε αυτά τα φαινόμενα όχι σαν έκφραση ψυχοπαθολογίας αλλά σαν φαινόμενα που αξίζει να διερευνηθούν και να χρησιμοποιηθούν για το όφελος της ανθρωπότητας συνολικά.