Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας: ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ - ΚΑΙΝΕΑΣ

ΚΑΙΝΕΑΣ

(φύλο, από κορίτσι σε αγόρι)

 

Στον πυρήνα της ιστορίας του Καινέα είναι η μεταμόρφωσή του σε άνδρα από γυναίκα που ήταν όταν γεννήθηκε με το όνομα Καινίς.

 

Η Καινή είχε πατέρα τον Λαπίθη Έλατο και μητέρα την Ιππέα. Την ερωτεύτηκε ο θεός Ποσειδώνας που ξεγελάστηκε από την κόρη, όταν εκείνη του ζήτησε να της κάνει μια χάρη προτού δοθεί στον θεό της θάλασσας. Εκείνος δέχτηκε αλλά εκείνη του ζήτησε να τη μεταμορφώσει σε άνδρα αντρειωμένο, άτρωτο σε κάθε φονικό όπλο. Και πράγματι, στην Ιλιάδα ο Νέστορας τον συγκαταλέγει σε εκείνους τους άνδρες που συνάντησε στη ζωή του και ήταν πολύ αξιότεροι* από τον Αχιλλέα και τον Αγαμέμνονα. Ο Καινέας πολέμησε εναντίον των Κενταύρων, σκότωσε πέντε, αλλά παινεύτηκε για τα κατορθώματά του, πιστεύοντας ότι πια γινόταν αθάνατος, άτρομος ακόμη και απέναντι στους θεούς. Ζήτησε λοιπόν από τον λαό του να προσκυνάει το κοντάρι του, που το έστησε στην αγορά, και όχι τους θεούς. Όμως οι θεοί βρήκαν τρόπο να τον εξοντώσουν:

 

όταν εκείνοι [οι Κένταυροι] κορμούς πεύκων και ελάτων του έριχναν, ενώ αυτός κρατιόταν όρθιος και με μπηγμένα στο χώμα τα γόνατα, κατερχόμενος έτσι ζωντανός στα βάθη της γης, όπου είναι τα άντρα των νεκρών (Ορφέως Αργοναυτικά, 173-175 ).

 

Η κατάβασή του αυτή, όπως και άλλων (π.χ. Τροφώνιος, Αμφιάραος), καταδεικνύει ίσως παλαιά χθόνια θεότητα, ενώ η πολεμική πλευρά του τον φέρνει κοντά στον θεό Άρη, και μάλιστα ως μια υπόστασή του. Όμως η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει κανένας γνωστός τόπος λατρείας του Καινέα. Επιπλέον, σε αρκετούς μύθους δείχνονται άνθρωποι που ευνοούνται από τους θεούς, όμως αλαζονικά ξεχνούν τη θνητή φύση τους και αποτολμούν υπερβάσεις ορίων. Την ιστορία του Καινέα αξιοποίησε ο Πλάτων, για να δείξει τι θα έπρεπε να πάθει ένας στρατιώτης που ρίχνει τα όπλα του, προκειμένου να σωθεί (Πλάτων, Νόμοι 944e**).

------------------------------

*Ο Καινέας στην Ιλιάδα

 

Και ακούσετέ με, ότ' είσθε σεις κι οι δυο νεότεροί μου,

ότι με άνδρες έσμιξα πολύ καλύτερούς σας,

σ' άλλους καιρούς και αυτοί ποσώς δεν μ' εκαταφρονούσαν.

Άνδρες δεν είδα ή θα ιδώ ποτέ μου ωσάν εκείνους,

Πειρίθοον και Δρύαντα, καλόν λαών ποιμένα,

Καινέα και Εξάδιον, Πολύφημον τον θείον

και ακόμα τον ισόθεον Θησέα τον Αιγείδην,

ωσάν αυτούς ανίκητοι θνητοί δεν γεννηθήκαν,

σφόδρ' ανδρειωμένοι εμάχονταν με σφόδρ' ανδρειωμένους,

μ' άγρια θεριά βουνίσια, και, ω θαύμα, τ' αφανίσαν·

(Ιλ. Α 262-268)

 

**Το παράδειγμα του Καινέα στους Νόμους του Πλάτωνα

 

Ποια ποινή όμως αξίζει σ' αυτόν που τράπηκε σε φυγή παρατώντας τα όπλα που είχε για την προστασία του; Δυστυχώς, είναι δύσκολο για έναν άνθρωπο να κάνει αυτό που λέγεται ότι έκανε κάποτε ο θεός στον Καινέα τον Θεσσαλό, τον οποίο μετάβαλλε από γυναίκα σε άνδρα. Η πιο κατάλληλη τιμωρία για ένα στρατιώτη που πετά τα όπλα του παρασυρμένος από το αίσθημα της αυτοσυντήρησης θα ήταν το αντίθετο, να γίνει δηλαδή από άνδρας γυναίκα. Για να του δώσουμε την ευκαιρία να ζήσει με ασφάλεια μέσα στην ντροπή της δειλίας του, θα θεσπίσουμε τον παρακάτω νόμο: Αν κάποιος καταδικαστεί για επονείδιστη εγκατάλειψη των όπλων του στον πόλεμο, κανένας στρατηγός ή αξιωματικός δεν πρέπει να τον μεταχειριστεί ξανά ως στρατιώτη ή να του αναθέσει οποιαδήποτε υπηρεσία. Αν το κάνει, θα λογοδοτήσει στον ελεγκτή που θα τον καταδικάσει να πληρώσει πρόστιμο χιλίων δραχμών, εφόσον ανήκει στην ανώτερη τάξη, πεντακοσίων στη δεύτερη, τριακοσίων στην τρίτη και εκατό στην τέταρτη. Αυτός που θα καταδικαστεί για δειλία, πέρα από τον αποκλεισμό του από τη στρατιωτική υπηρεσία, θα καταβάλει επίσης τα ίδια ποσά με τον παραπάνω αξιωματικό.

(Πλ., Νόμοι 944e)