VIRGINIA SATIR: Το σύστημα αναπαράγεται από τους αρχιτέκτονες της οικογένειας, τους γονείς

Όταν ένα μωρό έρχεται στον κόσμο, δεν έχει παρελθόν, δεν έχει πείρα για να χειριστεί τον εαυτό του, δεν έχει κριτήρια για να κρίνει την αξία του. Το μωρό πρέπει να στηρίζεται στις εμπειρίες του με τους ανθρώπους και στα μηνύματά τους για την αξία του ως ατόμου. Στα πρώτα πέντε ή έξι χρόνια η αυτοεκτίμηση του παιδιού σχηματίζεται αποκλειστικά σχεδόν μέσα στην οικογένεια. Μόλις το παιδί πάει στο σχολείο, άλλες επιρροές έρχονται να το επηρεάσουν, η οικογένεια ωστόσο παραμένει βασικός παράγοντας. Εξωτερικές δυνάμεις τείνουν να ενδυναμώσουν τα συναισθήματα της αξίας ή της αναξιότητας που το παιδί έμαθε στο σπίτι: το μικρό, το γεμάτο αυτοπεποίθηση, μπορεί να ξεπεράσει πολλές αποτυχίες στο σχολείο ή με τους συνομηλίκους του. Ενώ το παιδί, που δεν εκτιμάει τον εαυτό του, μπορεί να έχει πολλές επιτυχίες και όμως να αισθάνεται την αμφιβολία για την αξία του να του τρώει τα σωθικά. Ακόμη και μια μόνο αρνητική εμπειρία μπορεί να δημιουργήσει δυσανάλογα με το γεγονός αποτελέσματα.

Η κάθε λέξη, η κάθε έκφραση του προσώπου, κάθε χειρονομία ή ενέργεια των γονιών στέλνει στο παιδί ένα μήνυμα για το πόσο αξίζει ο εαυτός του. Είναι θλιβερό πως τόσοι γονείς δε συνειδητοποιούν τα μηνύματα που στέλνουν. Μια μάνα μπορεί να πάρει το μπουκέτο που σφίγγει στο χεράκι του το τρίχρονο παιδάκι της και να πει: “Πού τα μάζεψες αυτά;”- υπονοώντας με τον τόνο της φωνής της και το χαμόγελό της: “Γλυκό μου παιδάκι, που μου έφερες λουλούδια! Πού φυτρώνουν τόσο όμορφα λουλούδια;”. Αυτό το μήνυμα ενδυναμώνει το συναίσθημα της αξίας τού εαυτού τού παιδιού. Μπορεί όμως να πει: “Τι ωραία!” και να προσθέσει με επικριτική φωνή: “Τα ‘κοψες από τον κήπο της κυρίας Ράντολ;” υπονοώντας μ’ αυτόν τον τρόπο ότι ήταν κακό που το παιδί έκλεψε. Αυτό το μήνυμα κάνει το τρίχρονο παιδί να αισθάνεται κακό, πονηρό και ανάξιο.

Τι λογής αυτοεκτίμηση η οικογένειά σου δημιουργεί στα παιδιά και ενδυναμώνει στους μεγάλους; Μπορείς ν’ αρχίσεις να το ερευνάς με το παρακάτω πείραμα.

Απόψε, αφού η οικογένεια καθίσει στο τραπέζι για το δείπνο, παρατήρησε τι συμβαίνει στα συναισθήματά σου για τον εαυτό σου, όταν τα άλλα μέλη της οικογένειας απευθύνονται σε σένα. Μερικές φράσεις τους δε θα σου συνπροκαλέσουν καμία ιδιαίτερη ανταπόκριση. Μολαταύτα θα παρατηρήσεις έκπληκτος ότι ακόμα και φράσεις όπως “δώσε μου τις πατάτες, σε παρακαλώ”, μπορεί να δημιουργήσουν συναισθήματα αξίας ή υποτίμησης του εαυτού, ανάλογα με τον τόνο της φωνής του ομιλητή, την έκφραση του προσώπου, τη στιγμή που διαλέγει να μιλήσει (το μήνυμα διέκοψε κάτι που ‘λεγες ή αγνόησε αυτό που είπες;) καθώς και από το πόσο καλά εσύ ο ίδιος αισθάνεσαι για τον εαυτό σου. Αν τα πας καλά μαζί του, μπορείς να ανακαλύψεις ότι έχεις πολλές επιλογές για τον τρόπο με τον οποίο θα απαντήσεις. Αν δεν τα πας και πολύ καλά με τον εαυτό σου όμως, ίσως να ανακαλύψεις ότι δεν έχεις και πολλές επιλογές.

Στα μισά της διάρκειας του δείπνου, άλλαξε την οπτική σου γωνία. Άκουσε αυτά που εσύ λες στους άλλους. Προσπάθησε να μπεις στη θέση τους και φαντάσου πώς θα αισθανόσουν αν κάποιος σου μίλαγε έτσι, όπως μιλάς τώρα, αυτή τη στιγμή εσύ. Θα αισθανόσουνα, για παράδειγμα, ότι αξίζεις κι ότι σ’ αγαπάνε;

Αύριο το βράδυ, εξήγησε αυτό το παιχνιδάκι και στα άλλα μέλη της οικογένειας και κάλεσέ τους να το παίξουν μαζί σου. Θα σας βοηθήσει, αν διαβάσεις αυτό το κεφάλαιο δυνατά πριν παίξετε όλη η οικογένεια. Μετά το δείπνο, μιλήστε όλοι μαζί για το τι ανακαλύψατε και τι αισθανθήκατε.

Αισθήματα αξίας μπορούν να ανθίσουν μόνο μέσα σε μια ατμόσφαιρα, στην οποία αναγνωρίζονται οι ατομικές διαφορές, εκφράζεται ανοικτά η αγάπη, τα λάθη χρησιμοποιούνται για να μάθεις, η επικοινωνία είναι ανοικτή και οι κανόνες ελαστικοί, αναπτύσσεται η υπευθυνότητα (η σύζευξη της υπόσχεσης με την πραγμάτωση) και εφαρμόζεται στην πράξη η τιμιότητα, στην ατμόσφαιρα εκείνη που βρίσκει κανείς σε μια διαπαιδαγωγούσα οικογένεια, όπου εφαρμόζονται τα παραπάνω, συνήθως τα ‘χουν καλά με τον εαυτό τους και είναι, κατά συνέπεια, συναισθηματικά, γερά στο σώμα και ικανά.

Αντίστροφα, όσα παιδιά μεγαλώνουν σε διαταραγμένες οικογένειες, αισθάνονται συχνά ανάξια, καθώς μεγαλώνουν με “παραμορφωμένη” επικοινωνία, με άκαμπτους κανόνες, κατακρίνονται για τις ατομικές διαφορές τους, τιμωρούνται για τα λάθη τους και δεν αποκτούν καμιά εμπειρία υπευθυνότητας. Αυτά τα παιδιά μεγαλώνουν με τον κίνδυνο να αναπτύξουν καταστροφικές συμπεριφορές απέναντι στον εαυτό τους ή και στους άλλους. Μεγάλο μέρος από το δυναμικό του ατόμου κρατιέται σε αδράνεια σε τέτοιες περιπτώσεις. Αν κάτι παρόμοιο έχει συμβεί και σε σας, ελπίζω πως τώρα θ’ αρχίσετε να κάνετε ό,τι είναι απαραίτητο για να απελευθερώσετε αυτήν την ενέργεια.

Οι ίδιες διαφορές αυτοεκτίμησης μπορεί να παρατηρηθούν και στα ενήλικα μέλη της οικογένειας. Όχι τόσο γιατί η οικογένεια επηρεάζει την αίσθηση του εαυτού που έχει ο ενήλικος (αν και σίγουρα συμβαίνει και αυτό) όσο γιατί οι γονείς με ανώτερη αυτοεκτίμηση είναι πιθανότερο να δημιουργήσουν διαπαιδαγωγούσες οικογένειες, ενώ γονείς με χαμηλό βαθμό αυτοεκτίμησης θα φτιάξουν πιθανότατα διαταραγμένες οικογένειες. Το σύστημα αναπαράγεται από τους αρχιτέκτονες της οικογένειας: τους γονείς.

Μετά από χρόνια δουλειάς με οικογένειες, κατάλαβα ότι δεν μπορώ πια να κατηγορώ τους γονείς, άσχετα από το πόσο ανόητα ή καταστρεπτικά φέρονται. Τους καθιστώ υπεύθυνους όμως ως προς το να δεχτούν τα αποτελέσματα των πράξεων τους και να μάθουν να συμπεριφέρονται διαφορετικά. Αυτό είναι ένα πρώτο καλό βήμα για να καλυτερέψει η κατάσταση όλης της οικογένειας.

 Βιρτζίνια Σατίρ, Πλάθοντας ανθρώπους