Η εκούσια κοινωνική απομόνωση βελτιώνει τη δημιουργικότητα, την πνευματική υγεία και τις ηγετικές ικανότητες

Κάποιοι από εμάς -παρότι εκτιμούν τους συνανθρώπους τους- δεν πετάνε την σκούφια τους με κάθε ευκαιρία κοινωνικοποίησης, ενώ χαίρονται στα κρυφά όταν τα πλάνα αλλάζουν και οι προγραμματισμένες έξοδοι ακυρώνονται.

Εν ολίγοις, είναι αρκετοί όσοι ταυτίζονται με όσα λέει η συγγραφέας Anneli Rufus στο βιβλίο της Party of One: The Loners’ Manifesto  (Ένα άτομο: Το Μανιφέστο του Μοναχικού):

«Όταν οι γονείς στις τηλεοπτικές εκπομπές τιμωρούσαν τα παιδιά τους με το να τα στέλνουν στο δωμάτιο τους, δεν το καταλάβαινα. Το δωμάτιό μου το αγαπούσα. Το να βρίσκομαι πίσω από μια κλειδωμένη πόρτα ήταν ευλογία. Για μένα τιμωρία σήμαινε να με αναγκάσουν να παίζω επιτραπέζια με τον ξάδελφο μου τον Λούι».

Οι ακοινώνητες τάσεις, όπως αυτές που εκφράζει η Rufus, δεν θεωρούνται ιδανικές. Υπάρχει πληθώρα ερευνών που καταδεικνύουν τις βλαπτικές συνέπειες της κοινωνικής απομόνωσης, η οποία θεωρείται μάλιστα σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας στις χώρες με ταχέως γηράσκοντα πληθυσμό.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το Βασιλικό Κολέγιο Γενικών Ιατρών έχει αναφέρει πως η μοναξιά ενέχει εξίσου υψηλό κίνδυνο για πρόωρο θάνατο με τον διαβήτη. Οι ισχυροί κοινωνικοί δεσμοί είναι σημαντικοί για την γνωσιακή λειτουργία, την κίνηση και ένα λειτουργικό ανοσοποιητικό σύστημα.

Το γεγονός αυτό έχει αποδειχθεί έπειτα από μελέτη ακραίων περιπτώσεων κοινωνικής απομόνωσης: ανθρώπους σε αιχμαλωσία, παιδιά σε ορφανοτροφεία, όπου τα κακοποιούν, και φυλακισμένους σε κελί απομόνωσης.

Αυτές όμως είναι σοβαρές περιπτώσεις ακούσιας μοναξιάς. Όσοι απλά απολαμβάνουν την μοναχικότητά τους, σύμφωνα με νέα στοιχεία, απολαμβάνουν και θετικές συνέπειές της που αφορούν την εργασιακή τους ζωή και τη συναισθηματική τους ευεξία.

Το σημαντικότερο θετικό πλεονέκτημα της μοναχικότητας είναι μάλλον η αυξημένη και βελτιωμένη δημιουργικότητα. Ο Gregory Feist από το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Σαν Χοσέ της Καλιφόρνια ερευνά την ψυχολογία της δημιουργικότητας και την έχει ορίσει ως δραστηριότητα που ενέχει δύο καίρια στοιχεία: την πρωτοτυπία και τη χρησιμότητα.

Έχει καταλήξει πως στοιχεία της προσωπικότητας που συνήθως συνδέονται με τη δημιουργικότητα είναι το να είναι κανείς ανοιχτός σε νέες απόψεις και εμπειρίες, η εμπιστοσύνη στον ίδιο μας τον εαυτό και τις ικανότητες του και η αυτονομία (που συχνά εμπεριέχει «αδιαφορία για τους κοινωνικούς κανόνες» και μια «προτίμηση στο να είναι κανείς μόνος του»).

Η έρευνα του Feist μεταξύ καλλιτεχνών και επιστημόνων έδειξε πως ένα από τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά των δημιουργικών ανθρώπων είναι πως ενδιαφέρονται λιγότερο για κοινωνικοποίηση.

Μία αιτία γι’ αυτό είναι πως τα συγκεκριμένα άτομα περνάνε πολύ χρόνο μόνα, εργαζόμενα πάνω στο αντικείμενο τους.

Επιπλέον πολλοί καλλιτέχνες προσπαθούν να κατανοήσουν τον εσωτερικό τους κόσμο και να εκφράσουν εσώτερες, προσωπικές εμπειρίες προκειμένου να τις διατυπώσουν και να τους προσδώσουν νόημα μέσω της τέχνης τους.

Η μοναξιά καλλιεργεί την ικανότητα να συλλογίζεσαι και να παρατηρείς, χαρακτηριστικά απαραίτητα για τη δημιουργική διαδικασία.

Η Julie Bowker, ψυχολόγος από το Πανεπιστήμιο του Μπάφαλο που ερευνά την κοινωνική απομόνωση, δικαίωσε τις θέσεις αυτές. Η κοινωνική απομόνωση συνήθως κατηγοριοποιείται ως εξής: αιδημοσύνη που προκαλείται από φόβο ή άγχος, αποφυγή εξαιτίας απέχθειας της κοινωνικοποίησης και ακοινωνησία εξαιτίας της προτίμησης για μοναχικότητα.

Η Bowker και οι συνάδελφοι της δημοσίευσαν μια εργασία που για πρώτη φορά υποδεικνύει πως ένας από αυτούς τους τύπους κοινωνικής απομόνωσης πιθανά να έχει θετικές συνέπειες και πως η δημιουργικότητα συνδέεται ιδιαίτερα με την ακοινωνησία. Ένα άλλο εύρημά τους ήταν ότι η ακοινωνησία δεν συνδέεται με την επιθετικότητα ενώ η αιδημοσύνη και η αποφυγή συσχετίζονται με αυτήν.

Ο λόγος που η εργασία τους είναι σημαντική είναι πως υποδεικνύει ότι η ακοινωνησία όχι μόνο δεν βλάπτει, αλλά μπορεί να είναι και ευεργετική. Οι ακοινώνητοι, σύμφωνα με την Bowker, «έχουν όσες κοινωνικές επαφές χρειάζονται. Προτιμούν να είναι μόνοι, αλλά δεν έχουν πρόβλημα να συναναστρέφονται με άλλους».

Φυσικά σημειώνονται διαφορές ανά φύλο και πολιτισμικό υπόβαθρο. Για παράδειγμα μία έρευνα έχει υποδείξει πως τα ακοινώνητα παιδιά στην Κίνα αντιμετωπίζουν περισσότερα διαπροσωπικά και εκπαιδευτικά προβλήματα σε σύγκριση με τα ακοινώνητα παιδιά στη Δύση. Η Bowker ωστόσο δηλώνει πως οι διαφορές αυτές μειώνονται καθώς ο κόσμος γίνεται πιο παγκοσμιοποιημένος.

Παρά τις διακυμάνσεις αυτές, φαίνεται πως η μοναξιά είναι σημαντική και για άλλες διεργασίες, πέραν της δημιουργικότητας.

Γενικά θεωρούμε πως οι ηγέτες πρέπει να είναι εξωστρεφείς και κοινωνικοί. Αυτό όμως εξαρτάται και από τις προσωπικότητες των ανθρώπων που καθοδηγούν. Μία μελέτη του 2011 έδειξε πως στα καταστήματα μιας μεγάλης αλυσίδας πιτσαρίας, όπου οι υπάλληλοι ήταν πιο εσωστρεφείς, τα εξωστρεφή αφεντικά συνδέονταν με υψηλότερα κέρδη.

Ωστόσο σε υποκαταστήματα όπου οι υπάλληλοι ήταν πιο εξωστρεφείς και κοινωνικοί, οι εσωστρεφείς μάνατζερ ήταν πιο αποδοτικοί. Μία εξήγηση γι’ αυτό είναι πως υπάρχουν λιγότερες πιθανότητες να νιώσουν απειλή από τις ισχυρές προσωπικότητες και τις προτάσεις τους οι εσωστρεφείς. Επίσης ακούνε τους άλλους περισσότερο.

Ήδη από την αρχαιότητα οι λαοί συνέδεαν την απομόνωση με την πνευματική συγκέντρωση. Εξάλλου οι πολιτισμοί όπου υπήρχε ως έννοια ο ερημιτισμός στις θρησκευτικές τους παραδόσεις, τον συνέδεαν με τη φώτιση.

Πρόσφατες έρευνες μας εξηγούν καλύτερα το γιατί. Ένα πλεονέκτημα της ακοινωνησίας είναι η κατάσταση της ενεργού πνευματικής ανάπαυσης του εγκεφάλου, που ευνοείται από την ησυχία που συνοδεύει το να είναι κάποιος μόνος του.

Όταν κάποιος άλλος είναι παρών, ο εγκέφαλος μας αναγκαστικά απασχολείται από την ύπαρξη του. Ακόμα κι αν αυτή είναι μια θετική διάσπαση, δεν παύει να είναι διάσπαση της προσοχής του.

Η ονειροπόληση χωρίς κάτι να μας αποσπά, ενεργοποιεί το δίκτυο βασικής λειτουργίας του εγκεφάλου. Μεταξύ άλλων λειτουργιών, το δίκτυο βασικής λειτουργίας βοηθά στην εδραίωση της μνήμης και στην κατανόηση των αισθημάτων των άλλων.

Το να επιτρέψουμε στον εγκέφαλό μας να ονειροπολήσει απερίσπαστα βοηθά μακροπρόθεσμα τη συγκέντρωση και ενισχύει την αίσθηση του εαυτού μας και των άλλων.

Παραδόξως δηλαδή, οι περίοδοι μοναξιάς μάς βοηθούν να κοινωνικοποιηθούμε καλύτερα όταν επιστρέψουμε στη διαδικασία αυτή. Και η περιστασιακή απουσία συγκέντρωσης αυξάνει την ικανότητα αυτή μακροπρόθεσμα.

Ακόμα μία υπέρμαχος της σκεπτόμενης και παραγωγικής μοναχικότητας είναι η Susan Cain, συγγραφέας του βιβλίου Quiet: The Power of Introverts in a World That Can’t Stop Talking (Σιωπή: Η Δύναμη των Εσωστρεφών σε Έναν Κόσμο Που Διαρκώς Μιλάει) και ιδρύτρια της Quiet Revolution, μιας εταιρείας που προωθεί σιωπηρούς και φιλικούς προς την εσωστρέφεια χώρους εργασίας.

«Σήμερα έχουμε την τάση να θεωρούμε πως η δημιουργικότητα προκύπτει από μια επιβεβλημένα εξωστρεφή διαδικασία, ενώ στην πραγματικότητα απαιτείται διαρκής προσοχή και βαθιά συγκέντρωση»λέει η Cain, «επίσης, οι άνθρωποι είναι σφουγγάρια, κοινωνικά όντα που όταν περιβάλλονται από άλλους σχεδόν αυτόματα επηρεάζονται από τις απόψεις και την αισθητική τους. Προκειμένου να χαράξουμε στ’ αλήθεια την προσωπική μας πορεία και να αρθρώσουμε το δικό μας όραμα, πρέπει να είμαστε πρόθυμοι να απομονωθούμε, τουλάχιστον για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα».

Βέβαια το όριο μεταξύ της ευεργετικής μοναχικότητας και της επικίνδυνης απομόνωσης μπορεί να γίνει δυσδιάκριτο. «Σχεδόν τα πάντα μπορούν να λειτουργήσουν θετικά ή αρνητικά, εξαρτάται από το πόσο ακραίες συμπεριφορές υιοθετούνται» λέει ο Feist τονίζοντας πως διαταραχή σημαίνει δυσλειτουργία.

Αν κάποιος πάψει να ενδιαφέρεται για τους ανθρώπους και κόψει κάθε επαφή, τότε αυτό μπορεί να σημαίνει παθολογική αμέλεια των κοινωνικών δεσμών. Η δημιουργική ακοινωνησία όμως απέχει έτη φωτός από αυτό.

Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με τον Feist «οι άνθρωποι που δεν είναι ποτέ μόνοι αντιμετωπίζουν έναν πραγματικό κίνδυνο». Είναι αδύνατον να είσαι εσωστρεφής, να έχεις αυτογνωσία και να είσαι σε θέση να χαλαρώσεις απόλυτα, αν δεν απολαμβάνεις περιστασιακά συνθήκες μοναξιάς.

Επιπλέον, οι εσωστρεφείς τείνουν να έχουν λιγότερες αλλά ισχυρότερες φιλίες, συνθήκη που συνδέεται με μεγαλύτερη ευτυχία.

Όπως συμβαίνει με πολλά πράγματα, η ποιότητα υπερέχει της ποσότητας. Η καλλιέργεια λίγων αλλά ισχυρών σχέσεων χωρίς να νιώθει κανείς την ανάγκη να γεμίζει την ζωή του με άπειρες φωνές, φαίνεται τελικά πως είναι καλύτερη για την προσωπική ευτυχία και ολοκλήρωση.

Συνεπώς, αν η προσωπικότητα σας κλίνει προς το ακοινώνητο, μην προσπαθείτε να την αλλάξετε. Φυσικά αυτό απαιτεί κάποιο μέτρο.

Αν όμως έχετε τακτικά κοινωνικές επαφές και επιλέγετε την μοναχικότητα αντί να εξαναγκάζεστε σε μοναξιά, αν έχετε μερικούς καλούς φίλους και απολαμβάνετε την ησυχία του να είστε μόνο με τον εαυτό σας ώστε να γίνετε πιο δημιουργικοί, τότε δεν υπάρχει κανένας λόγος να προσπαθείτε να αλλάξετε την προσωπικότητα σας για να ταιριάξετε στο κοινωνικό προφίλ που οι άλλοι θα ήθελαν να έχετε.