Μεσοποταμιακή μυθολογία

Η Μυθολογία της Μεσοποταμίας είναι η γενική ονομασία που περιλαμβάνει τις μυθολογίες των Σουμερίων, των Ακκάδων, των Ασσυρίων και των Βαβυλωνίων στην ευρύτερη περιοχή μεταξύ των ποταμών Τίγρη κι Ευφράτη, στα σημερινά κράτη του Ιράκ, της Συρίας και της Τουρκίας.

Σουμεριακή μυθολογία

Οι Σουμέριοι είχαν μια πολυθεϊστική θρησκεία με ανθρωπόμορφες θεότητες, οι οποίες εκπροσωπούσαν δυνάμεις ή οντότητες του κόσμου, όπως στη μεταγενέστερη ελληνική μυθολογία. Οι θεοί αρχικά δημιούργησαν τους ανθρώπους για να τους υπηρετούν, αλλά τους ελευθέρωσαν όταν έγινε δύσκολο γι' αυτούς να τους ελέγξουν και να τους χειραγωγήσουν.

Πολλοί μύθοι των Σουμερίων είναι παρόμοιοι με ιστορίες των υπολοίπων θρησκειών της Μέσης Ανατολής. Για παράδειγμα, οι βιβλικές αναφορές για τη δημιουργία του ανθρώπου και τον κατακλυσμό του Νώε μοιάζουν πάρα πολύ με τους σουμεριακούς μύθους, παρά το γεγονός ότι οι τελευταίοι γράφτηκαν αιώνες νωρίτερα της Παλαιάς Διαθήκης και της Βίβλου. Σουμεριακές θεότητες μοιάζουν χαρακτηριστικά με θεότητες της ακκαδικής και της καναανιτικής μυθολογίας, ενώ κάποιοι μύθοι ή θεότητες μπορούν να παραλληλιστούν με αντίστοιχους της ελληνικής μυθολογίας, όπως η κάθοδος της Ινάννα στον κόσμο των νεκρών με την αρπαγή της Περσεφόνης στον Κάτω Κόσμο.

ΘεότητεςΚάθε πόλη του πολιτισμού της Μεσοποταμίας ξεκινούσε από ένα μικρό αστικό κέντρο γύρω από ένα ιερό. Κατά το πέρασμα των αιώνων, οι πόλεις αναπτύσσονταν κι εξελίσσονταν σε πόλεις-κράτη με τείχη και μεγαλύτερα ιερά και ναούς. Το μέγεθος των ναών σταδιακά αυξανόταν κι έτσι δημιουργήθηκαν τα ζιγκουράτ, τεράστιοι ναοί με πολλά επίπεδα που άγγιζαν τον ουρανό. Ίσως από τους ναούς αυτούς να προέρχεται ο εβραϊκός μύθος για τον Πύργο της Βαβέλ.

Κάθε ιερό έπαιρνε το όνομά του από μια συγκεκριμένη θεότητα. Με την ανάπτυξη του Σουμεριακού πολιτισμού, οι θεότητες των Σουμερίων αποτέλεσαν ένα πάνθεον συγκεκριμένων θεοτήτων , γνωστό ως Ανουνάκι. (Anu = Ουρανός, Na = Και, Ki = Γη). Έτσι, αντί ο Άνου να αποτελούσε το θεό των ουρανών, "ήταν" ο ουρανός. Οι ναοί των θεών αναπτύσσονταν και σταδιακά αποκτούσαν όλο και μεγαλύτερη σημασία μέσα στις πόλεις, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα σύστημα ιεραρχίας κι ο αρχιερέας να αποκαλείται Εν. Ο θεός των ανέμων λεγόταν Λιλ κι έτσι δημιουργήθηκε ο θεός Ενλίλ: οι θεοί στο εξής αποκτούσαν όλο και περισσότερα ανθρωπομορφικά χαρακτηριστικά.

Άνου, θεός των ουρανώνΣτη σουμεριακή μυθολογία, κι αργότερα στους Ασσύριους και τους Βαβυλώνιους, ο Άνου ή Αν ήταν θεός του ουρανού και των αστερισμών, άρχοντας των θεών, των πνευμάτων και των δαιμόνων. Ο Άνου θεωρείτο ότι είχε την εξουσία να δικάσει όσους είχαν διαπράξει εγκλήματα. Ήταν πατέρας των Ανουνάκι. Στην τέχνη απεικονίζεται συνήθως σαν τσακάλι.
Ο Άνου ήταν ο γηραιότερος θεός στο πάνθεον της σουμεριακής μυθολογίας, ενώ αποτελούσε Τριάδα μαζί με τον Ενλίλ, θεό του ουρανού, και τον Ένκι, θεό των υδάτων. Ο Άνου συσχετίζεται συχνά με την πόλη Ουρούκ, την αντίστοιχη βιβλική Ερέχ και, κατά συνέπεια, πιστεύεται ότι αποτελούσε το αρχικό κέντρο λατρείας του. Η θεότητα Ινάννα-Ιστάρ, που επίσης λατρευόταν στην Ουρούκ, πολλές φορές θεωρούνταν σύντροφός του γι' αυτό το λόγο.

Ενλίλ, θεός των ανέμων και των καταιγίδωνΣτους αρχαίους σουμεριακούς και βαβυλωνιακούς μύθους, ο Ενλίλ είναι ο θεός των ανέμων και των καταιγίδων. Ο Ενλίλ είναι ο επιφανέστερος του πάνθεου των λαών της Μεσοποταμίας και μερικές φορές αναφέρεται ως Κουρ-Γκαλ, που σημαίνει μεγάλο βουνό. Γεννήθηκε από την ένωση του ουρανού και της γης, του Άνου και της Κι. Έτσι τους χώρισε μεταξύ τους κι απέκτησε το δικό του κομμάτι, τη γη.

Σύζυγός του είναι η Νινλίλ, με την οποία απέκτησε πέντε παιδιά: το Νάννα, το Νεργκάλ, το Νινούρτα (ή Νινγκίρσου) και τη Νισάμπα. Ο Ενλίλ έχει στην κατοχή του τις Πινακίδες του Πεπρωμένου, έχοντας έτσι εξουσία σε ολόκληρο τον κόσμο. Κάποιες φορές είναι στοργικός προς την ανθρωπότητα, αλλά μπορεί να γίνει μοχθηρός και να τιμωρήσει τους ανθρώπους, όπως τότε που έστειλε το μεγάλο κατακλυσμό που αφάνισε όλους τους ανθρώπους από προσώπου γης, εκτός από τον Ουτναπιστίμ.

Ο Ενλίλ απεικονίζεται να φοράει ένα στέμμα με κέρατα, σύμβολο της εξουσίας του, ενώ ο πιο μεγαλοπρεπής ναός του βρισκόταν στην πόλη Νιπούρ, της οποίας ήταν και προστάτης θεός.

Ένκι, θεός των υδάτων και της γόνιμης γης Στη σουμεριακή μυθολογία, ο Ένκι είναι ο θεός των υδάτων, αλλά και ο σοφός θεός της δημιουργίας, του πνεύματος και της ιατρικής που μπορούσε να αναστήσει τους νεκρούς. Αποτελούσε την πηγή όλης της απόκρυφης και μαγικής γνώσης της ζωής και της αθανασίας. Με τη Νινχουρσάγκ απέκτησαν μια κόρη, τη Νινσάρ.

Ο Ένκι ήταν προστάτης της σουμεριακής πόλης Ερίντου. Έλεγχε επίσης τις "εξουσίες" και τους "νόμους" του κόσμου, μέχρι που τις έκλεψε η Ινάννα και τις μετέφερε στην πόλη της, την Ουρούκ. Ο Ένκι εφήυρε για χάρη των ανθρώπων τον πολιτισμό κι έπειτα τους άφησε να ακολουθήσουν τη μοίρα τους. Επέβαλε την τάξη στον κόσμο: γέμισε τους ποταμούς με ψάρια, κι έμαθε τη γεωργία στους ανθρώπους.

Νινχουρσάγκ, θεά της γηςΣτη Σουμεριακή μυθολογία, η Νινχουρσάγκ ήταν η θεότητα της γης, η Θεά Μητέρα που συνήθως εμφανίζεται ως αδερφή του Ενλίλ. Το όνομά της σημαίνει Κυρά των Λόφων, αλλά είναι γνωστή και με τις ονομασίες Νιντούρ (θεά του τοκετού) και Κι, που σημαίνει Γη. Από την ένωσή της με το θεό 'Ενκι γεννήθηκε η Νινσάρ, θεά της βοσκής. Από τη Νινχουρσάγκ, ή σύμφωνα με άλλους μύθους τη Νινλίλ, και τον Ενλίλ γεννήθηκε ο Νινούρτα, θεός των αστραπών αλλά και της γεωργίας. Ναός της Νινχουρσάγκ εντοπίστηκε σε ανασκαφές στη Συρία, κοντά στα σύνορα με το Ιράκ.

Ασούρ, θεός του ουρανού, κύρια θεότητα των Ασσυρίων

Νινλίλ, θεότητα της δημιουργίαςΣτη σουμεριακή μυθολογία, η Νινλίλ είναι η κόρη της Νάμου και του Άνου. Ζούσε με την οικογένειά της στη Ντιλμούν, την κατοικία των θεών. Ο άδερφός της, κι αργότερα σύζυγός της, Ενλίλ, τη βίασε και γι' αυτό τιμωρήθηκε, αφού οι υπόλοιποι θεοί τον εξόρισαν από την Ντιλμούν. Η Νινλίλ γέννησε ένα αγόρι, το Νάννα, που έγινε ο θεός της σελήνης.

Μετά το θάνατό της, η Νινλίλ έγινε θεότητα των ανέμων, όπως κι ο Ενλίλ. Δείχνει επίσης έλεος προς όσους αδικεί η μοίρα. Μαζί με τον Ενλίλ λατρεύονταν κυρίως στην πόλη της Νιπούρ.

Ινάννα, θεά του έρωτα και του πολέμουΗ Ινάννα αποτελούσε την κύρια θηλυκή θεότητα των Σουμέριων, την οποία αποκαλούσαν «Αγία Παρθένα» Ήταν η πρώτη γνωστή θεότητα που σχετίστηκε με τον πλανήτη Αφροδίτη.

Η Ινάννα για πρώτη φορά λατρεύτηκε στην Ουρούκ και είχε δυο πλευρές. Η θεά της γονιμότητας και του αισθησιασμού είχε και τη δύναμη να καταστρέφει τα χωράφια και να στερεί τη γονιμότητα από όλα τα γήινα πλάσματα. Λατρευόταν σαν θεά του πολέμου και του κυνηγιού ιδιαίτερα ανάμεσα στους πολεμοχαρείς Ασσύριους. Η Ινάννα ήταν η προστάτιδα των ιερόδουλων, οι οποίες και την υπηρετούσαν στους ναούς της.

Η Ινάννα πρωταγωνιστεί σε αρκετούς μύθους, με σημαντικότερο την σουμεριακή «Κάθοδο στον Κάτω Κόσμο». Στο μύθο αυτό κατεβαίνει στο Βασίλειο των Νεκρών για να διεκδικήσει την εξουσία της. Ωστόσο, η βασίλισσα και αδερφή της, Ερεσκιγκάλ, διατάζει το θάνατό της. Με το θάνατο της όμως πέθανε και η Φύση και τίποτα δεν μπορούσε να φυτρώσει πια. Μετά από παρέμβαση του θεού Ένκι, θα μπορούσε να αναγεννηθεί, αν κάποιο άλλο πρόσωπο έπαιρνε τη θέση της. Η Θεά διάλεξε να καταδικάσει τον σύζυγό της Ντουμούζι (Ταμμούζ), ο οποίος στο εξής θα εξουσίαζε στον Κάτω Κόσμο για μισό χρόνο. Η ιστορία αυτή θυμίζει τον αντίστοιχο μύθο της Δήμητρας και της κόρης της, Περσεφόνης, που συμβολίζει το θάνατο και την αναγέννηση της φύσης.

Η Ινάννα είναι η κόρη του Θεού Άνου, άρχοντα των Ουρανών. Το όνομα Ινάννα σημαίνει «Βασίλισσα του Ουρανού», ενώ παραλλαγές του ονόματός της είναι Νινσιάννα, ως προσωποποίηση του Αυγερινού, και Νουουγιγάνα, η "Ιερόδουλος των Ουρανών". Απεικονίζεται σαν πλούσια ντυμένη θεά ή σαν γυμνή γυναίκα. Σύμβολο της είναι το οκτάκτινο αστέρι. Σημαντικά ιερά της Ινάννα υπήρχαν στην Ουρούκ και στη Βαβυλώνα. Οι Βαβυλώνιοι την ονόμαζαν Ιστάρ. Αποτελούσε, επίσης, το αντίστοιχο της δυτικοσημιτικής θεάς Αστάρτης. Στην μετέπειτα Ελληνική και Ρωμαϊκή μυθολογία οι θεές Αφροδίτη και Βένους αντίστοιχα απορρόφησαν κάποιες από τις σχετικές με αυτή την ανατολική θεότητα παραδόσεις.

Μαρδούκ, θεός των Βαβυλωνίων

Νάννα, θεός της σελήνηςΣτη Μεσοποταμιακή μυθολογία, ο Νάννα είναι θεός της σελήνης και γιος του Ενλίλ και της Νινλίλ. Στη σουμεριακή γλώσσα, το όνομά του σημαίνει "αυτός που φωτίζει". Στη Βαβυλωνία και την Ασσυρία ονομαζόταν Σιν. Είχε μια γενειάδα από λάπις λάζουλι και εμφανιζόταν να ιππεύει ένα φτερωτό ταύρο.

Σύζυγός του ήταν η Νινγκάλ, από την οποία απέκτησε το θεό Ούτου και την Ινάννα. Σύμβολά του είναι η ημισέληνος, ο ταύρος κι ο τρίποδας. Λατρευτικά κέντρα αποτελούσαν η πόλη Ουρ στο νότο και η Χαράν ή Χαρράν στο βορρά.

Ούτου, θεός του ήλιουΣτη σουμεριακή μυθολογία, ο Ούτου, που σημαίνει ήλιος, ήταν γιος της Νάμου και του Άνου.

Ο Ούτου είναι ο θεός του ήλιου και της δικαιοσύνης. Στο τέλος κάθε μέρας κατεβαίνει στον Κάτω Κόσμο, όπου αποφασίζει για τη μοίρα των νεκρών.

Ο Ούτου των Σουμέριων αντιστοιχεί με τον Σαμάς των Ακκάδων.

Νινούρτα, θεός των Σουμερίων, αργότερα όλης της ΜεσοποταμίαςΣτην ακκαδική και σουμεριακή μυθολογία, ο Νινούρτα είναι ο θεός της πόλης Νιππούρ, ο οποίος συχνά ταυτίζεται με το Νινγκίρσου, ενώ λατρευόταν σαν τριάδα μαζί με τους θεούς Ενλίλ και Νινλίλ, τους γονείς του.

Ο Νινούρτα είναι θεός της βροχής και της αστραπής, της γονιμότητας και της γεωργίας. Το όνομά του σημαίνει "Κύριος της Γης". Όταν οι Πινακίδες του Πεπρωμένου κλάπηκαν από το πλάσμα Ανζού, κατάφερε να τις επανακτήσει.

Καθώς μεγάλωναν οι πόλεις, κάθε θεός κατέληξε να αντιπροσωπεύει έναν ανθρώπινο μονάρχη ή αρχιερέα, περιτριγυρισμένο από την οικογένεια και την αυλή του, γεμάτη επιτρόπους και υπηρέτες. Οι ελάσσονες θεότητες θεωρούνταν συγγενικές με τις κύριες θεότητες, όπως για παράδειγμα η Ερεσκιγκάλ, που ήταν αδερφή της θεάς Ινάννα.

Κοσμολογία της Μεσοποταμίας

Το σύμπαν αρχικά δηιουργήθηκε όταν η Νάμου, η προσωποποιημένη άβυσσος, γέννησε τους πρωταρχικούς θεούς. Σύμφωνα με τους Βαβυλωνίους, η πρώτη ένωση ήταν μεταξύ της θεότητας Τιαμάτ και του Απσού, από την οποία προήλθαν οι Λαχαμού και Λαχμού, οι φρουροί του ναού της πόλης Ερίντου, που γέννησαν τους Ανσάρ και Κισάρ, ουράνιες στήλες, οι οποίοι θεωρούνται γονείς του Άνου και της Κι, του ουρανού και της γης. Από αυτές τις θεότητες προήλθε και η ονομασία Ανουνάκι, όπως αναφέρθηκε παραπάνω.

Ο Άνου και η Κι γέννησαν τον Ενλίλ, τον αρχηγό του σουμεριακού πάνθεου. Μετά την εκδίωξη του Ενλίλ από τη Ντιλμούν, την οικία των θεών, εξαιτίας του βιασμού της Νινλίλ, εκείνη γέννησε το Νάννα, θεό της σελήνης. Ο Νάννα κι η Νινγκάλ γέννησαν την Ινάννα ή Ιστάρ και στον Ούτου ή Σαμάς.

Η Νάμου γέννησε επίσης τον Ένκι, που έλεγχε τις "εξουσίες" και τους "νόμους" του κόσμου, μέχρι που η Ινάννα τους πήρε από την Ερίντου, πόλη του Ένκι, και τους μετέφερε στην πόλη της, την Ουρούκ. Η μεταφορά αυτή μπορεί να αντικατοπτρίζει αρχαία πολιτικά γεγονότα στην περιοχή του Νότιου Ιράκ.