Ε! πόσο θα μπορούσε να τ’ αποδείξει αυτά εμπράκτως ο αείμνηστος εκείνος Έλληνας, ο μέγας Ήρωας, λέω, ο θαυμαστός Ρήγας*, αν μια αναπάντεχη προδοσία δεν τον έστελνε στο θάνατο. Ο αξιαγάπητος αυτός άνδρας ήταν στολισμένος από τη φύση με όλες τις χάρες των μεγάλων ανθρώπων· ήταν ευφυής, με κοφτερό μυαλό και άοκνος, ωραίος στο σώμα και ακόμα ωραιότερος στο πνεύμα, δίκαιος, κι επομένως αληθινός φιλέλληνας και φιλόπατρις. Εξ αρχής λοιπόν ασχολήθηκε με το επάγγελμα του εμπόρου σε ξένη (αλλότρια) γη, αλλά ο θείος έρως για την πατρίδα του την Ελλάδα, που την έβλεπε να βασανίζεται τόσο άδικα υπό καθεστώς δουλείας, δεν συγχωρούσε σ’ έναν τέτοιον άντρα άλλες ασήμαντες ασχολίες· ο έρωτας αυτός ανέβαζε τις ελπίδες του στα ύψη και ήδη από την νεαρή του ηλικία μελετούσε και σχεδίαζε κατορθώματα ηρωικά, περιμένοντας μόνο την ποθούμενη ευκαιρία να τα πραγματοποιήσει.Οπότε, γνωρίζοντας την ανάγκη της μάθησης, δεν έπαψε ν’ ασχολείται με τις επιστήμες όσο κανένας άλλος και σε λίγο καιρό έμαθε στην εντέλεια τις χρησιμότερες. Τότε λοιπόν άρχισε να βάζει τα θεμέλια για το μεγάλο κτίριο που ετοίμαζε. Στην αρχή έγραψε (εσύνθεσε) στη δική μας διάλεκτο, με ακρότατη σαφήνεια, τους δώδεκα Γεωγραφικούς Πίνακας της Ελλάδας και άλλα διάφορα ωφέλιμα έργα (πονήματα) έφερε στο φως, με δικά του έξοδα, για τον φωτισμό των Ελλήνων αδελφών του. Έπειτα, αφού συγκέντρωσε όλη την περιουσία του (το έχειν του όλον), βρήκε συνδρομητές στο έργο του κι ετοίμασε συνεργάτες, με φροντίδα και καλή τάξη για όλα τ’ αναγκαία· έφερε λοιπόν τα πράγματα στην ακμή τους, ώστε ν’ αποδώσουν στα σίγουρα.
Όμως, αλίμονο στη βάσκανο και φθονερή τύχη των Ελλήνων! Ο ελευθερωτής της Ελλάδας ήταν έτοιμος να μισέψει για να κατατροπώσει τους τυράννους και να συντρίψει τις αλυσίδες που την κρατούσαν υπόδουλη, με μια γενική επανάσταση και ξεσηκωμό των ταλαίπωρων συμπατριωτών του· ο άξιος Ρήγας, λέω, καλοτύχιζε τον εαυτό του βλέποντας τα πάντα έτοιμα, όπως τα ήθελε, για μια τόσο μεγάλη και τίμια επιχείρηση, προσμένοντας να δει γρήγορα ελεύθερη ολόκληρη την Ελλάδα και το κράτος των Οθωμανών αφανισμένο· όταν, επιτέλους, ήταν σχεδόν βέβαιος για το αίσιο τέλος της επιχείρησης κι ενώ στοχαζόταν ευχαριστημένος τη μελλοντική ευτυχία της πατρίδας του, ένας προδότης, ο πιο τιποτένιος από τους ανθρώπους, ο πλέον σιχαμερός (μιαρός) σκλάβος της γης, χωρίς καμιάν αιτία και παράλογα, τον παραδίδει στα χέρια των τυράννων, και η Ελλάδα χάνει έναν ικανό και σπουδαίο άντρα που θα μπορούσε να γίνει ο σωτήρας της.
Ωστόσο, αν η φθονερή τύχη θέλησε να κλέψει τη ζωή ενός τέτοιου ήρωα και την ελευθερία της πατρίδας, δεν μπόρεσε να εμποδίζει τον αναγκαίο και φοβερό κρότο που η φήμη των γεγονότων αυτών σκόρπισε σε όλους τους Έλληνες, ούτε κατάφερε να κρύψει από τα μάτια τους τη λαμπρότητα ενός τέτοιου έργου. (13 να ξαναδώ)
Το αθώο αίμα του Ρήγα προετοίμασε την ταχεία εξάλειψη των βάρβαρων τυράννων και γρήγορα θα εμφανιστούν οι οπαδοί του. Τότε λοιπόν θ’ αποδείξουμε κι εμείς στην πράξη την ευγνωμοσύνη μας προς αυτόν, υψώνοντας στο κέντρο της ελεύθερης Ελλάδας στεφάνια δόξας και μνημεία της νίκης μας (θριάμβους), ως μνημόσυνο για τον ένδοξο αυτόν άνδρα, που στάθηκε αρχηγός και πρωτεργάτης στην απελευθέρωση της.
Ίσως επειδή δε στοχάζονται σε βάθος τ’ ανθρώπινα πράγματα και κρίνουν μονάχα απ’ τον εαυτό τους μερικοί Έλληνες, πιστεύουν ότι ο σκοπός αυτού του μεγάλου άντρα ήταν μάταιος. Ας αφήσουμε λοιπόν στην άκρη όλους αυτούς τους ισχυρογνώμονες και τους δύσπιστους, που δεν πείθονται με τίποτα παρά μόνο με τους ίδιους τους στοχασμούς τους, και συνεπώς μένουν πάντοτε σταθεροί στην αμάθειά τους, αφού δεν εξετάζουν τις γνώμες των άλλων· παρακαλώ, όσοι αγαπούν την αλήθεια και θέλουν να κρίνουν δίκαια ας συλλογιστούν ότι η τύχη σε τέτοιες επιχειρήσεις έχει πολύ μεγάλη δύναμη, ώστε πολλές φορές και το παραμικρό συμβάν μπορεί ν’ ανατρέψει τα πάντα· κανένα παράδειγμα δεν μας το επιβεβαιώνει αυτό περισσότερο όσο η θλιβερή περίπτωση του Ρήγα.
Αυτός ο αξιαγάπητος άνδρας, γνωρίζοντας αρκετά την ποταπότητα και τη δειλία του σιχαμένου συντρόφου του, του αχρειέστατου προδότη Οικονόμου, έκρυψε με τόση επιμέλεια τις μελέτες και τα σχέδιά του, ώστε τίποτα δεν υποπτεύτηκε ο χυδαιότατος.
Όμως, αλίμονο στην ατυχία! Λίγες μέρες μετά τον μισεμό του Ρήγα, ένα γράμμα δικό του έφτασε κι έπεσε στα χέρια του προδότη· αυτός άνοιξε την επιστολή, διάβασε σχεδόν τα πάντα και αμέσως τρέχει και τον προδίδει.
Ιδού λοιπόν με ποιον τρόπο η τύχη, δηλαδή μερικά συμβάντα που δε γίνεται ν’ αποφύγει κάποιος και ο ανθρώπινος νους δεν μπορεί να προβλέψει, ανέτρεψε κι εξαφάνισε όλες τις προετοιμασίες και τα κατορθώματα του μεγάλου Ρήγα· είναι λοιπόν βέβαιο πως, όσο άξιος κι αν σταθεί ένας άνθρωπος δεν μπορεί ποτέ να δει από πριν τα πάντα, πολύ περισσότερο σε τέτοιου είδους επιχειρήσεις, όπου η τύχη παίζει μεγάλο ρόλο, όπως ανέφερα ήδη και όπως μας βεβαιώνει ο σφαγιασμός του αείμνηστου Ρήγα.
Έτσι, αν και η φρόνησή του υπήρξε μεγάλη, η καταδρομή της τύχης μόνη έφτασε να ματαιώσει τον σκοπό του και ν’ αφήσει την Ελλάδα υπόδουλη μέχρι και σήμερα. Όμως, ταχέως η σάλπιγγα της ελευθερίας θ’ αντηχήσει στην ελληνική γη, και αναπόφευκτα μάλιστα, όπως θα φανεί και παρακάτω.
Λοιπόν, έστω και σύντομα αλλά με αλήθεια και σαφήνεια, αποδείχθηκε τι πράγμα είναι η ελευθερία, πόσο απαραίτητη είναι για την ανθρώπινη ευτυχία και πόσα μεγάλα κατορθώματα φέρνει. Γίνεται τώρα φανερό το αμέτρητο χρέος που έχουν οι ελεύθεροι λαοί, να διαφεντέψουν την ελευθερία με το ίδιο τους το αίμα· ένα τέτοιο χρέος γεννιέται από την ευγνωμοσύνη και γι’ αυτό το εκπληρώνουν πάντοτε με άκρα ευχαρίστηση.
------------------
*Ο Ρήγας Βελεστινλής ή Ρήγας Φεραίος (πραγματικό όνομα Αντώνιος Κυριαζής, 1757 – 24 Ιουνίου 1798) ήταν Έλληνας συγγραφέας, πολιτικός στοχαστής και επαναστάτης. Θεωρείται εθνομάρτυρας και πρόδρομος της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.
