Ανθρώπινες προκαταλήψεις

 Μία συνάντηση μ' ένα "μάγο" μπορεί να μας δώσει ένα σημαντικό μάθημα: "Σκέψου κριτικά, για το εάν σκέφτεσαι πάντα κριτικά".

Πρόσφατα με την οικογένεια παρακολούθησα μια παράσταση μ ένα μάγο . Δεν ήταν απ αυτούς που εντυπωσιάζουν κάνοντας ταχύτατα τεχνάσματα με τα χέρια τους, ο συγκεκριμένος είχε μια σχεδόν "καθηλωτική" θα λεγα ικανότητα να κατευθύνει ψυχολογικά το κοινό ώστε να πράττει και να σκέφτεται όπως ήθελε αυτός . Ήταν ένας απατεώνας καλλιτέχνης επί σκηνής! Ήταν καταπληκτικός!

Αργότερα είχα την τύχη να συζητήσω μαζί του για νευροεπιστήμη και ψυχολογία, αντικείμενα στα οποία ήταν πλήρως καταρτισμένος. Κατά τη διάρκεια της συζήτησής μας, προσφέρθηκε να μας κάνει μια μικρή επίδειξη του αντικειμένου του.

Εδωσε ένα νόμισμα σε έναν εθελοντή, το γιο μου, προτρέποντάς τον να το κρύψει πίσω από την πλάτη του σε ένα από δυο χέρια του. Ο μάγος στη συνέχεια προσπάθησε να βρει σε ποιο χέρι ήταν. Ισχυρίστηκε πως όταν πρόκειται να μαντέψεις μέσα από την στάση και συμπεριφορά των ανθρώπων, οι πιθανότητες να προβλέψεις σωστά, είναι πολύ περισσότερες από αυτές όπως αν μάντευες στην τύχη.

Όχι εκείνη την ημέρα πάντως. Δεν φάνηκε πραγματικά να ήταν η μέρα του... Μετά από μια σειρά αποτυχημένων προσπαθειών μουρμούρισε στο γιο μου, «χμμμμ, είναι δύσκολο να σε διαβάσω εσένα». Μετά από αρκετές προσπάθειες, το ποσοστό επιτυχίας του ήταν γύρω στο 50%.

Τότε του πρότεινε κι άλλαξαν τους ρόλους. Και ο γιός μου αποδείχθηκε εξαιρετικός σε αυτό το παιχνίδι. Ο μάγος έδειχνε πραγματικά έκπληκτος. Μετά από ένα σερί επιτυχημένων προσπαθειών τον ρωτάει : -Μήπως έπαιζες πέτρα/ψαλίδι/χαρτί μικρός;

-Ναι, του λέει ο γιος μου.

-Ήσουν καλός;

-Υποθέτω.

-Αυτό τότε μπορεί να βγάζει κάποιο νόημα, γιατί στο συγκεκριμένο απαιτούνται παρόμοιες ικανότητες.

Άλλη μια σειρά επιτυχημένων προσπαθειών, ενώ εμείς ήμασταν γεμάτοι έξαψη. Τότε ο μάγος που φαινόταν να είναι σε εγρήγορση ρωτάει: «Λοιπόν, προσπαθείς να καταλάβεις τι σκέφτομαι; εστιάζεις στις εκφράσεις του προσώπου μου; ή σε κάτι που κάνω με τα χέρια μου;

Η σχεδόν τέλεια σειρά επιτυχημένων προσπαθειών συνεχίστηκε αφηνοντάς μας εμβρόντητους.

Τελικά, μια ακόμα πρόβλεψη από το γιο μου «Πιστεύω πως είναι στο δεξί σου χέρι» του είπε .

Ο μάγος άνοιξε το δεξί του χέρι και πράγματι περιείχε και πάλι το νόμισμα. Όμως τότε άνοιξε και το αριστερό του χέρι ....που κι αυτό περιείχε… κι άλλο νόμισμα!

Γελάσαμε βλέποντας πόσο αφελής τελικά είχαμε σταθεί. Είχε από την αρχή και στα δύο του χέρια ένα νόμισμα. Σχεδόν είχαμε αρχίσει να πιστεύουμε πως ο γιος είχε πραγματικά κάποιο χάρισμα, αλλά τελικά μας γκρέμισε το "όνειρο".

Ο άνθρωπος μας είχε εξαπατήσει σταδιακά, βήμα-βήμα. Αρχικά ήταν η δήθεν κακή επίδοση του στις προβλέψεις. Μετά επαινώντας το γιο μου «χμμμμ, είναι δύσκολο να σε διαβάσω». Έπειτα έδωσε μια κάποια πιθανή εξήγηση για την επιτυχία του (η εμπειρία του στο πέτρα/ψαλίδι/χαρτί). Τέλος οι επιτυχίες του συνεχίστηκαν. Ο μάγος μας πέρασε πως ο γιος μου είναι δεξιοτέχνης στο παιχνίδι. Το ζήτημα ήταν να αναλύσει πως το έκανε.

Κάτι ήταν οδυνηρά προφανές. Εάν ο γιος μου είχε μια σειρά με αποτυχίες, χωρίς το χέρι του να περιέχει κάτι, αμέσως θα χρησιμοποιούσαμε την «Κριτική Σκέψη» λέγοντας στο μάγο «έι φίλε, άνοιξε και το άλλο χέρι σου, να σιγουρευτούμε πως και τα δύο χέρια δεν είναι άδεια».

Αλλά αντιμέτωποι με το επιτυχημένο σερί προσπαθειών, δεν μας πέρασε καθόλου από το μυαλό να πούμε «Ας σιγουρευτούμε πως δεν έχεις κι άλλο νόμισμα στο άλλο χέρι». Αντιθέτως εγώ σκεφτόμουν: «Ουάου, από ‘τι φαίνεται ο γιος μου είναι ο "Εκλεκτός" στο να μαντεύει που είναι το νόμισμα, εγώ και η γυναίκα μου έχουμε τη βαριά ευθύνη στο να σιγουρευτούμε πως θα χρησιμοποιήσει τις δυνάμεις του για καλό, θα φέρει ειρήνη στον κόσμο, θα…»

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως βρισκόμουν σε δύσκολη θέση.

Είναι αυτό που οι ψυχολόγοι ονομάζουν «πόλωση επιβεβαίωσης», το να θυμόμαστε πληροφορίες που υποστηρίζουν τη γνώμη μας καλύτερα από πληροφορίες που κάνουν το αντίθετο, το να εξετάζουμε τα πράγματα με έναν τρόπο που μόνο υποστηρίζουν παρά αναιρούν την υπόθεση μας και (η κατηγορία που πέφτουμε εμείς) το να είμαστε λιγότερο σκεπτικοί για καταστάσεις που μας αρέσουν, από ‘τι θα ήμασταν για λιγότερο ευχάριστες.

Η πόλωση επιβεβαίωσης επηρεάζει τη διπλωματία, την πολιτική, τα οικονομικά και την καθημερινή ζωή. Αυτή η εμπειρία μου έδωσε ένα εξαίσιο μάθημα: "σκέψου κριτικά για το εάν σκέφτεσαι πάντα κριτικά".