Αν δεν πέσει ο ήλιος, καλησπέρα δεν σας λέω!

Το έναυσμα για το άρθρο το πήρα ακούγοντας μια εκπομπή σε έναν ραδιοσταθμό, ένα μεσημέρι Κυριακής, όπου ένας προσκεκλημένος είπε “καλημέρα” και ο παρουσιαστής του απάντησε “καλησπέρα”. Ήταν μετά τις 12 το μεσημέρι, ίσως 2 ή 3, όχι αργότερα πάντως. Δεν το σχολίασαν περισσότερο, αλλά με εντυπωσίασε. Φυσικά δεν είναι η πρώτη φορά που ακούω σε  δελτία ειδήσεων ή σε τηλεφωνήματα από εταιρείες, τον χαιρετισμό “καλησπέρα” σε ώρες όπου εγώ θα έλεγα σαφώς “καλημέρα”, οπότε το άρθρο θα μπορούσε να έχει γραφτεί και πολύ νωρίτερα.

Ωστόσο, αν και μπορεί να κάνω λάθος -και θέλω και τη βοήθειά σας- έχω την αίσθηση ότι η “μεσημεριανή καλησπέρα” είναι σχετικά καινούργιο φαινόμενο, των τελευταίων δεκαετιών. Παλιότερα, ας πούμε τις δεκαετίες του 1970-1980, η ανάμνησή μου είναι πως ο συνήθης χαιρετισμός, από το πρωί που ξυπνούσαμε ως την ώρα που άρχιζε να πέφτει ο ήλιος, ήταν “καλημέρα”. Για να πεις “καλησπέρα” έπρεπε να σουρουπώνει ή τουλάχιστον να έχουν περάσει κάμποσες ώρες από το μεσημεριανό φαγητό (και τον απαραίτητο παλιότερα μεσημεριανό υπνάκο). Στον μικρόκοσμο της οικογένειάς μου και του κύκλου των φίλων μου έτσι (θυμάμαι να) λέγαμε.

Βέβαια, μπορεί να πέφτω έξω. Μπορεί πάντοτε να υπήρχαν άνθρωποι που έλεγαν “καλησπέρα” από τις 12.01 το μεσημέρι, μπορεί να ήταν και πλειοψηφία (πλειονότητα αν είστε καθαρολόγος). Ή μπορεί,κι αυτό είναι πιθανότερο, να βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα εξέλιξη. Οπότε, λέω να πει ο καθένας τις απόψεις του για το θέμα. Το ερώτημά μου είναι: πότε λέμε “καλησπέρα”; Και, επικουρικά, έχει τάχα αλλάξει ή βρίσκεται σε φάση αλλαγής ή αμφισβήτησης, τις λίγες τελευταίες δεκαετίες, η σημασία του χαιρετισμού “καλησπέρα”, οι ώρες στις οποίες λέμε καλημέρα ή καλησπέρα; Και ποιοι είναι οι παράγοντες που επιδρούν στον κλονισμό της παλιάς σημασίας/χρήσης και στην ανάδειξη της καινούργιας;

Θα μπορούσα να σταματήσω εδώ, αλλά καλό είναι να δούμε και μερικούς ορισμούς. Σύμφωνα με το λεξικό, καλησπέρα είναι “χαιρετισμός που απευθύνουμε σε κπ. όταν τον συναντήσουμε τις απογευματινές ή τις βραδινές ώρες”. Παναπεί, ο ορισμός της καλησπέρας εξαρτάται από τον ορισμό του απογεύματος. Πότε έχουμε απόγευμα; Πάλι με το λεξικό, απόγευμα είναι “το διάστημα της ημέρας ανάμεσα στο μεσημέρι και στη δύση του ήλιου”. Και μεσημέρι; Μεσημέρι έχουμε βέβαια όταν είναι δώδεκα η ώρα, αλλά επίσης, και πάλι σύμφωνα με το λεξικό, μεσημέρι είναι και το διάστημα δύο ως τριών ωρών που ακολουθεί.

 Μου φαίνεται πως εδώ βρίσκεται η αιτία της παρεξήγησης. Για τους μεν, το μεσημέρι είναι στις 12:00. Στις 12 και 1 δεν είναι πια μεσημέρι, είναι απόγευμα, άρα επιβάλλεται να πεις καλησπέρα. Για τους δε, και μένα μαζί τους, το μεσημέρι πάει ως τις 3 (για μένα πάει και στις 4, το καλοκαίρι) οπότε το απόγευμα αρχίζει μετά. Εδώ, η ετυμολογία είναι με τους οπαδούς της δεύτερης άποψης (όχι ότι μας δεσμεύει βέβαια απόλυτα). Απόγευμα είναι μετά το γεύμα, και συνήθως δεν γευματίζουμε στις 12.

Θυμάμαι πως όταν βρέθηκα να ζω στο εξωτερικό, σε γαλλόφωνη χώρα, διαπίστωσα πως όταν έλεγαν après-midi (που μεταφράζεται απόγευμα) δεν εννοούσαν αυτό που εγώ καταλάβαινα ως “απόγευμα”. Είχα δοκιμάσει μεγάλη έκπληξη όταν ένας μεσίτης, στον οποίο είχα πει πως προτιμώ να συναντηθούμε “απόγευμα” μου πρότεινε να συναντηθούμε στις 1 (13.00 δηλαδή). Στον δικό μου κόσμο, ήταν μεσημέρι. Ετυμολογικά βέβαια, σκέφτηκα μετά, οι Γάλλοι (και οι Άγγλοι) είναι εντάξει με τον εαυτό τους -όταν λένε après-midi/afternoon (κατά λέξη “μετά το μεσημέρι”) το εννοούν.

Βέβαια, οι Γάλλοι, αν δεν κάνω λάθος, δεν λένε καλησπέρα (δηλαδή bonsoir) στις 12μιση το μεσημέρι, το λένε περίπου από τις 5-6 μμ και μετά. Οι Άγγλοι πάλι έχουν το good afternoon, το οποίο όμως δεν μπορεί να θεωρηθεί ισοδύναμο με το δικό μας “καλησπέρα”, αφού υπάρχει επίσης και το good evening. Πάντως, είναι πιθανό η εξάπλωση της μεσημεριανής καλησπέρας να οφείλεται σε κακοχωνεμένη επίδραση της αγγλικής. Υπάρχουν πάντως και άλλες γλώσσες όπου η διάκριση είναι ακόμα πιο έντονη. Ένας φίλος μου που έχει παρτίδες με Πορτογάλους, μού λέει ότι στις 12 και 5 το μεσημέρι του λένε “μπόα τάρδε” (καλησπέρα) -αλλά δεν νομίζω να μας επηρέασαν οι Πορτογάλοι.

Η προσέγγιση των Πορτογάλων, βέβαια, όπως και όσων συμπατριωτών μας λένε καλησπέρα στις 12 και 1, έχει το ακαταμάχητο πλεονέκτημα της απλότητας. Πριν τις 12 το μεσημέρι: καλημέρα. Από τις 12.01 και μετά, καλησπέρα. (Καληνύχτα δεν είναι χαιρετισμός, είναι μόνο αποχαιρετισμός).  Μερικοί μάλιστα θεωρούν καλό να λένε “καλημέρα” στις 12 και 1 τα μεσάνυχτα, θεωρώντας ότι αρχίζει καινούργια μέρα. Από την άλλη, η δική μου προσέγγιση, το αναγνωρίζω, είναι σαφώς πιο υποκειμενική, αφού συνεκτιμά παραμέτρους όπως η δύση του ηλίου και η ώρα του φαγητού, που εξαρτώνται από την εποχή και τις συνήθειες του καθενός.

Δεν αποκλείω η άκαμπτη προσέγγιση της μεσημεριανής καλησπέρας και της μεταμεσονύχτιας καλημέρας να έχει επηρεαστεί από τον εσωτερική γλώσσα που πλασάρουν οι εταιρείες στο προσωπικό τους, αλλά αυτό δεν το λέω με βεβαιότητα. Ίσως όταν πρέπει να εφαρμόσεις τον εταιρικό κώδικα να μπορείς να λες “καλησπέρα” ενώ είναι ντάλα μεσημέρι. Εγώ το βρίσκω αφύσικο, όπως αφύσικο έβρισκα στον στρατό όταν έπρεπε να φοράμε θερινή (ή χειμερινή) στολή ανεξάρτητα από την εξωτερική θερμοκρασία μόνο και μόνο επειδή δεν είχε έρθει ακόμα η ημερομηνία που θα αλλάζαμε σε χειμερινή (ή θερινή).

Θα προσέξατε ότι δεν έχω επικαλεστεί την ετυμολογία της λέξης. Καλησπέρα θα πει “καλήν εσπέραν” και η εσπέρα (εδώ νομίζω θα συμφωνούμε όλοι) αρχίζει με τη δύση του ηλίου. Επομένως, η ετυμολογία συνηγορεί υπέρ της δικής μου θεώρησης, αλλά το επιχείρημα αυτό δεν το επικαλούμαι επειδή δεν το πιστεύω πάντοτε. Για παράδειγμα, καθόλου οξύμωρο και καθόλου λάθος δεν θεωρώ τη φράση “Ο Γιάννης παντρεύτηκε τη Μερόπη” (μερικοί λένε πως είναι σολοικισμός γιατί παντρεύεται όποιος παίρνει άντρα, όποιος παίρνει γυναίκα νυμφεύεται).

Θα μου πείτε, αν δεν λέμε καλησπέρα από τις 12.01 (ή έστω από τις 1), τι λέμε; Για μένα, δεν υπάρχει δίλημμα. Όταν θα σας συναντήσω στις 2 ή στις 3 το μεσημέρι θα σας πω “καλημέρα”. Το ίδιο λέω και στο τηλέφωνο, κι αν με διορθώσει κανείς και μου πει με ύφος “καλησπέρα” θα… του κόψω την καλημέρα. Παρομοίως, αν σας υποδεχτώ στις 1 τα μεσάνυχτα, “καλησπέρα” θα σας πω. Για να πω “καλημέρα” πρέπει να έχω ξυπνήσει, άρα πρέπει πρώτα να έχω κοιμηθεί.

 

Πείτε με παλιομοδίτη, αλλά: αν δεν πέσει ο ήλιος, καλησπέρα δεν σας λέω!